Poëzie dringt overal tot ons door. Wandelend over straat word je geraakt door een gedicht op een gevel als je zomaar een hoek omslaat. Of als je merkt dat je stilvalt voor de televisie bij de poëtische woordenvloed van Amanda Gorman tijdens de inhuldiging van president Joe Biden. Gedachteloos scrollend door Instagram stuit je al snel op dichtregels die je scherm vertragen. Ik moet de eerste persoon nog tegen komen die een onverwachte ontmoeting met een gedicht als vervelend ervaart.
Waarom zouden we die ervaring niet eens vaker zelf opzoeken in een dichtbundel? Want bladerend door de pagina’s valt je oog al snel op woorden, op combinaties daarvan en op zinnen die je gedachten laten stromen. Dichters zetten je zintuigen op scherp. Als je opkijkt van de pagina’s zie je de wereld met andere ogen. Gedichten verzetten je zinnen, verbreden je perspectief en openen je emoties. Hoe dat werkt, weten alleen de dichters – en vaak weten ook zij het niet, blijkt uit interviews waarin hen daarnaar gevraagd wordt.
De keuze aan dichtbundels is omvangrijk, wat je kiest is persoonlijk. Je kunt je laten leiden door dichters die je kent of van wie je gedichten tegen bent gekomen die je aanspraken. Een bundel selecteren op thema is ook een invalshoek. Of je neemt een bloemlezing die je kennis laat maken met meerdere dichters. Je kunt je ook laten leiden door kenners. Er worden jaarlijks dichters gelauwerd met een poëzieprijs. Ook instituten als de Dichter des Vaderlands wijzen de weg door het poëzielandschap.
Wij combineerden dit met een geografische insteek. We zoomen in van verder weg naar dichter bij huis: van de Verenigde Staten via de Dichter des Vaderlands naar de Amsterdamse Stadsdichter. Maar eerst laten we je kennis maken met een boek over het leren lezen van gedichten, voor wie beslagen ten ijs wil komen of schroom wil overwinnen.
Hoe lees je poëzie
Ellen Deckwitz is naast dichter, vurig pleitbezorger van de dichtkunst. Je komt haar pleidooien tegen in lezingen, in columns en in haar lessen aan scholieren en studenten. Vermoedelijk heeft ze alle argumenten waarom iemand geen poëzie leest al eens gehoord. In Dit gaat niet over grasmaaien laat ze geen manier onbenut om die te weerleggen.
Op haar bekende laagdrempelige en humoristische wijze geeft ze geduldig uitleg over kwesties als: dat gedichten te moeilijk of te zwaar zouden zijn. Ze zegt niet dat gedichten lezen makkelijk is, maar ze ontrafelt nuchter de mythe, zonder die helemaal uit te kleden: ‘Gedichten lijken in hun halftransparantie een beetje op mensen. Een mens kan je aanvoelen, maar nooit helemaal voorspellen. Gedichten lezen is oefenen in omgaan met onkenbaarheid. Daarom gaat het ook niet om de geheime boodschap.’
Of ze kiest een aanlokkelijke insteek door bijvoorbeeld uit te leggen hoe poëzie je een betere geliefde maakt. ‘Gedichten kunnen je een extra paar ogen bieden, zodat je (…) je geliefde nog dichter bij je wil dragen dan een armband.’ Dit illustreert ze aan de hand van het ‘zinderende’ gedicht ‘Ik houd van mijn lijf wanneer het met jouw’ van E.E. Cummings dat Deckwitz vertaalde uit het Engels.
Meer gedichten ontbreken niet in dit boek evenmin als een uitgebreide literatuurlijst. Deckwitz toont aan de hand van uiteenlopende verzen wat ze de lezer uitlegt, namelijk dat ‘poëzie draait, zoals veel kunst, om hoe het is om een mens te zijn’.
New kid on the block
De 22-jarige Amanda Gorman verwierf in één klap wereldfaam met haar spoken word-optreden tijdens de inhuldigingsceremonie van de Amerikaanse president Joe Biden. Met de vertolking van haar gedicht ‘The Hill We Climb’ gaf ze hoop en nieuw elan aan de natie. Haar optreden maakte wereldwijd indruk door de kracht van haar intonatie en de lichaamstaal waarmee ze haar woorden onderstreepte. Haar verrassende verschijning leek het geheime wapen van de nieuwe president om koers te zetten naar verzoening.
Het is het waard om terug te kijken, maar vooral om na te lezen. Het gedicht verschijnt in boekvorm in zowel de Engelse als in een vertaalde Nederlandse uitgave, beide met een voorwoord van Oprah Winfrey.
Dichter des Vaderlands
Lieke Marsman (1990) is begin dit jaar benoemd in het prestigieuze ambt van Dichter des Vaderlands dat zij twee jaar zal bekleden. Volgens het comité van dichters en poëziekenners dat haar heeft uitgekozen, paart zij ‘tederheid aan transparantie, eruditie aan humor, eenvoud aan diepgang’ en spreken haar teksten en optredens een groter publiek aan. Op dichterdesvaderlands.nl kun je de gedichten van haar hand lezen, evenals die van haar voorgangers.
In mijn mand is de meest recente bundel van Marsman. Het boek bestaat uit 21 gedichten, sommige beslaan een deel van een pagina, andere waaieren uit over meerdere bladzijdes. Ze dicht over leven en dood en de plaats die de dood inneemt in het leven. Persoonlijk, autobiografisch ook; de dichteres kreeg een kankerdiagnose. ‘Oneindigheid van tijd houdt me overeind nu./ Hoe lang de dag ook leek, het was een snipper./ Hoe kort de dag ook lijkt, er is nog tijd.’
Middenin de bundel is een aantal opdrachtgedichten opgenomen, zoals ‘Spelen’ dat zij schreef in opdracht van de gemeente Amsterdam ter ere van de Gay Pride 2020. Het gedicht is een spel dat ze aangaat met jou, de lezer, waarin ze je meesleept zodat je met een indringende blik in de spiegel van onze samenleving kijkt. ‘Want de essentie van het spel/ is dat ze steeds wanneer iemand om hulp schreeuwt/ terugschreeuwen dat hun handen gebonden zijn/ in vrijheid.’
Amsterdamse stadsdichter
De Amsterdamse Stadsdichter Gershwin Bonevacia (28) is overal. Maandelijks publiceert hij een gedicht in Het Parool en op de website van SLAA. Zijn poëtische zin ‘Meer als jou – dat jij meer – bent van mij’ is onlangs onthuld als verbindend lichtkunstwerk tussen stadswijken in Zuidoost. De dichter zelf resideerde tijdens de lockdown in het gesloten Tropenmuseum, dat hem uitnodigde toen hij op zoek was naar een inspirerende werkplek.
Ik heb een fiets gekocht is de debuutbundel van Bonevacia uit 2017. Hij gaf die aanvankelijk uit in eigen beheer en maakte die zelf tot een succes. Toen hij in 2019 Stadsdichter werd, bracht een uitgever een herziene editie op de markt. De gedichten zijn uiteenlopend van opzet en onderwerp. De toon is geschakeerd, van energiek en fonkelend naar melancholiek en beschouwend. Prachtig is het gedicht met bezweringen voor zijn ongeboren zoon, dat hij besluit met: ‘Ik hoop dat je het niet begrijpt./ Ik hoop dat je jouw eigen script schrijft./ We zijn nog voor jouw tijd./ Dus tot die tijd, schrijf ik dit gedicht eigenlijk voor mij.’ Het effect van dit einde is dat je het gedicht weer van voor af aan wilt lezen. Later dit jaar verschijnt een nieuwe bundel van Bonevacia.
Het ambt van Stadsdichter in Amsterdam is in gevaar. Sinds 2019 heeft de gemeente Amsterdam de financiering ingetrokken en is deze tijdelijk overgenomen door Het Parool, de Kleine Komedie en SLAA. Bonevacia blijft aan voor een wat langere periode – dit is zijn derde jaar – in de hoop dat de financiering voor zijn opvolger in de tussentijd rond komt. Betrokkenen deden in december in Het Parool een oproep aan Amsterdamse bedrijven en instellingen die de poëzie een warm hart toedragen om bij te springen als aandeelhouder om het instituut overeind te houden.
