Veertig meisjes en jonge vrouwen op de fiets. Kleurrijke kledij, blauwe helmpjes – sommige hebben die bovenop hun hoofddoek gezet. Plaats van handeling: de Iraakse stad Mosul. Dezelfde stad die nog niet zo heel lang geleden de hoofdstad was van de radicaalislamitische terreurgroep ISIS.
Toen mochten vrouwen alleen naar buiten als ze van top tot teen ingepakt waren, en fietsen was voor hen al helemaal verboden. Maar zelfs als je de situatie vergelijkt met het Mosul van voor ISIS, toen religieus conservatisme toch ook al hoogtij vierde, lijken de jonge Mosulse vrouwen uit een andere wereld te komen.
Het was een fietsmarathon georganiseerd door de Italiaanse hulporganisatie UPP, maar tegelijkertijd veel meer dan dat. Zoals een van de deelneemsters zei: “Ik wil mijn land de boodschap sturen dat vrouwen op de fiets normaal zijn en niets om je voor te schamen.”
Een van hen is Suroor, die als vrijwilliger honderden lijken verzamelde van onder het puin van de kapotgeschoten oude stad, omdat de autoriteiten maar op hun handen zaten.
Lijkengeur
Bewoners wilden terug naar hun huizen, maar werden tegengehouden door de lijkengeur. Dankzij Suroor en haar team van vrijwilligers konden ze dan toch terugkeren en hun huizen opknappen. Tot ze te populair werd, de regering eindelijk zelf bergers aan het werk zette en haar het werken werd verboden.
Veel gebeurt nog steeds alleen dankzij vrijwilligers. Bij gebrek aan overheidssteun liggen hele wijken van de stad bijna vier jaar na ISIS nog steeds in het puin, maar de wederopbouw is vooral ook op andere manieren aan de gang. Hier worden dagelijks taboes doorbroken en wordt actief afgerekend met een recent en gehaat verleden.
Zoals het schoonmaken van de concertzaal waaruit onder ISIS alle stoelen waren verwijderd. De kreet ‘ISIS blijft en zal uitbreiden’ stond nog op de muren. Een groep vrijwilligers maakte de zaal gereed voor het eerste openbare concert van het nieuwe Watar Jeugdorkest. Dat er gaten in het dak zitten, maakte op niemand echt indruk. Het orkest speelde de sterren van de hemel.
Taboe
Muziek was onder ISIS ook al zo’n taboe. De enige instrumenten die de bezetting overleefden, waren zorgvuldig verstopt. Zoals de luit, waarop onmiddellijk na de bevrijding nog in de geblakerde resten van de universiteit van Mosul de eerste muziek demonstratief de stad in werd gestuurd, en de contrabas iets later bij de verwoeste Al-Nouri-moskee waar Baghdadi ooit het kalifaat uitriep.
Daarna stuurde mijn Belgische TV-collega Rudi Vrankx tientallen instrumenten – wat onder meer het ontstaan van het jeugdorkest mogelijk heeft gemaakt.
Niet alleen de muziek is terug. Er zijn inmiddels meerdere boekcafés geopend, waar jongeren elkaar ontmoeten. Er komen zowel mannen en vrouwen. Daar worden culturele avonden gehouden met discussie en muziek. Maar op straat is de verandering nog duidelijker. Jonge vrouwen hebben er de meest grauwe buurten opgefleurd met kleurige schilderingen op schuttingen en muren. Van met vrouwen als onderwerp.
Vintage auto’s waren onder ISIS ook al niet veilig want die vergeleek ze met afgodenbeelden. Ze zijn terug in de straten. Opgeknapt en opgepoetst worden ze tentoongesteld, in een poging ‘de cultuur van alle kanten te belichten’.
Diversiteit
Mijn goede vriend Faisal Jaber, die zich inzet om de culturele diversiteit van Mosul terug te halen, zorgde er begin april voor dat het Assyrische Nieuwjaar aandacht kreeg. Bij de Nineveh Muur die op instorten staat, zorgde hij voor een viering van Akitu – ondanks het feit dat nog veel christenen niet teruggekeerd zijn naar Mosul. De opzet is hen met deze viering levend te houden onder de Mosuli’s.
En als kers op de taart is er nu een plan voor de herbouw van de Al-Nouri moskee. De scheve Hatba-toren wordt herbouwd en de resten die nog staan worden ingeklemd in een nieuw ontwerp. Unesco schreef er een wedstrijd voor uit onder het motto Revive the Spirit of Mosul, die door Egyptische architecten werd gewonnen. De bouw begint deze herfst.
Dat neemt niet weg dat er sinds de bekendmaking een levendige discussie op gang is gekomen tussen voor- en tegenstanders van het ontwerp. Een discussie die in haar openheid op zich al opmerkelijk is.
Dat ik dat allemaal van een afstand kan waarnemen komt door de chroniqueurs Ali al-Baroodi en Omar Mohammed. Ali is fotograaf en docent Engels, Omar hield tijdens de bezetting met gevaar voor eigen leven de blog Mosul Eye bij. Ze hebben zich verplaatst naar Twitter (en in mindere mate Instagram), waar hun bijdragen net zo goed onderdeel zijn van de opmerkelijke culturele opleving in Mosul.
Stem
Zij zijn de stem geworden van een beweging die de stad wil zien herrijzen, en daarbij meer openheid en tolerantie eist.
Het zijn jongeren die deze beweging initiëren en dragen. Die krijgt een kans dankzij al die mensen die na ISIS zeggen: dit nooit weer. De bezetting – omgetrokken standbeelden, geen muziek, boeken verbrand en totaal geen sociaal leven – heeft velen ervan doordrongen wat zij belangrijk vinden in een maatschappij.
