Jarenlang betaalden winkeliers in de Iraakse stad Mosul beschermingsgeld aan radicaalislamitische groepen zoals Al-Qaida en Ansar al-Islam. Deden ze dat niet, dan volgden er repercussies, ontvoeringen, moorden.
In het kalifaat van de terreurgroep ISIS werd dat in 2014 omgezet in belastingen. Weigeren die te betalen kon niet, want dan werd je opgepakt. Voor velen die het beschermingsgeld nog hadden kunnen opbrengen, hield het op toen hun handel onder de ISIS-bezetting instortte. Zij sloten hun zaak, of verkochten haar onder druk en veel te goedkoop aan ISIS-aanhangers.
Na ISIS verdween de belasting weer. Onder druk van de sjiitische milities die een permanent verschijnsel werden in vrijwel alle bevrijde soennitische steden, kreeg afpersing minder kans.
Maar terwijl het Iraakse leger samen met de coalitie nog steeds ISIS-leiders en -leden oppakt en wapenopslagplaatsen vindt, hebben de milities zich in de lokale economieën genesteld om zich te verrijken. Uit Mosul komen daar veel voorbeelden van. Daar durven bloggers en anderen zich erover uit te spreken. Maar ook in andere soennitische steden gebeurt het, en uit Bagdad ken ik eveneens verhalen.
Verankerd
De milities, die merendeels financiële steun ontvangen uit buurland Iran, zouden na hun aandeel in de oorlog tegen ISIS als een volksleger opgaan in het Iraakse leger. Maar aangezien ze de gewapende tak vormen van politieke partijen, gebeurt dat niet. In plaats daarvan raken ze steeds dieper verankerd in regering en instituties. Daarmee vloeit geld in hun zakken en die van de partijen.
In van ISIS bevrijd gebied spelen ze ruim drie jaar na de bevrijding nog steeds een rol. In de beveiliging, met eigen controleposten. Maar vooral hebben ze een informele, alternatieve economie weten op te zetten.
Zo is er het voorbeeld uit Mosul dat onbekenden in de deels platgebombardeerde oude stad historische huizen aan het opkopen zijn, met tientallen tegelijk. Volgens een lokale makelaar willen ze zeker weten dat ze hele blokken in handen krijgen, en betalen daarom meer dan de vraagprijs. Daarmee drijven ze de grondprijs en de huizenprijzen op.
De eigenaren zeggen dat ze de kopers niet kennen, maar dat het zou gaan om Irakezen uit het zuiden van het land. Het lijkt erop dat mensen met connecties met de milities bezig zijn met een groot project dat de grote investeringen straks dubbel en dwars waard zal zijn.
Platgooien
Er zijn berichten dat de oude gebouwen met de grond gelijk zullen worden gemaakt, en Mosulis vrezen dat cultureel erfgoed verloren gaat. De eerste, corrupte gouverneur na de ISIS-bezetting, Nawfal Akub werkte samen met de milities, waardoor in de oude stad al een gebied ter grootte van achttien voetbalvelden met de grond gelijk is gemaakt, voor dit project in oktober 2018 werd stilgelegd.
Het platgooien van de beschadigde oude stad voor nieuwbouw is veel goedkoper en winstgevender dan het moeizaam repareren van de eeuwenoude gebouwen. Grote delen van oud-Mosul dateren uit de Ottomaanse periode. Ondanks de waarde van het erfgoed bemoeit de overheid zich niet met de restauratie. Alles wat tot nu toe is herbouwd, is gedaan door burgers met hulp van internationale NGO’s.
Behalve veel bewoners maakte ook burgemeester van Mosul Zuhair al-Araji bezwaar tegen de vernielingen. Hij gaf zijn verzet echter op na bedreigd te zijn. “Er is geen verschil tussen Daesh en de door Iran gesteunde milities,” zei hij tegen Al Hurra, “ze doen precies hetzelfde in stad. Mensen bedreigen, eigendommen confisqueren.”
De milities hebben in Mosul enorme economische belangen. Ze speelden een belangrijke rol in de verkoop van metaalafval, waarvan door de grote vernielingen veel geborgen is. Door zich een monopolie op die in- en verkoop daarvan in Mosul te bezorgen hebben ze veel geld verdiend.
Goudmarkt
Volgens blogger Mosul Eye hebben ze bovendien in 2018 de goudmarkt stilgelegd. Die vormt een belangrijk onderdeel van de plaatselijke economie, maar werkt niet doordat de milities de goudhandelaren hebben bedreigd. Een aantal van hen heeft zijn winkel gesloten en in andere Iraakse steden een nieuwe geopend.
Goud is in Irak, net als in andere landen in het Midden-Oosten, een veilig systeem van betaling. Velen beleggen erin, bijvoorbeeld door sieraden te kopen. Om die te verkopen op momenten van geldgebrek en verlies aan inkomsten.
Net alleen ligt de lucratieve goudhandel stil, de Iraakse Centrale Bank staat banken in Mosul nog steeds niet toe deel te nemen aan haar dagelijkse veiling van dollars. Als gevolg daarvan hebben de milities de controle over de dollarhandel, die via het informele hawala-systeem gaat. Dat is een soort Western Union – dat in Mosul overigens nog niet functioneert – maar dan zonder enig toezicht of openheid.
Volgens Mosul Eye, die in 2015 onderzoek deed naar hetzelfde systeem onder ISIS, gebruiken de milities dezelfde netwerken als de terreurgroep toen, die meest hun basis in Amsterdam en Antwerpen zouden hebben. “Geen cent komt Mosul binnen zonder door de handen van de milities te gaan,” zegt hij. “Miljoenen dollars die aan Iran gelieerde milities buiten Mosul vergaren worden witgewassen en naar Iran gestuurd.” Tijd voor Europa om zich er eens te verdiepen, vindt hij.
Buit
En dan is er de vondst van miljoenen dollars, zilver en munten onder een van de platgebombardeerde huizen in de oude stad van Mosul. Hier hield ISIS het langst stand en vocht het hardst. Haar leiders hadden er een groot deel van de buit verborgen die ze in de loop der jaren hadden vergaard. Bij het bergen van ISIS-lijken waren al eerder geld en sieraden aangetroffen. Een deel ervan zou achterovergedrukt zijn door de bergers en politie. Er wordt beweerd dat het opkopen van de gebouwen en ruïnes ook verband houdt met de zoektocht naar meer van dit soort schatten.
Het betrokken gebouw zou het Kantoor van Financiën van ISIS zijn geweest. Over de grootte van het gevonden bedrag in de kelder lopen de meningen uiteen. Soms is er sprake van vijf miljoen dollars. De overheid in Bagdad legde er beslag op, maar gouverneur Al-Jubouri heeft haar ervan weten te overtuigen het geld te bestemmen voor de wederopbouw van Mosul. Nu gaat het nog om 2,5 miljoen dollars.
De stad gonst van de geruchten dat het gevonden bedrag toch echt veel hoger was, en dat een deel ervan dus alweer achterovergedrukt is. De milities zouden als eerste ter plekke zijn geweest, en hun deel hebben gepakt voordat de veiligheidstroepen erover hoorden.
Erfenis
Terwijl Mosul en andere soennitische steden langzaam weer opkrabbelen, legt de erfenis van ISIS een lange schaduw. De milities die door de strijd tegen ISIS en met Iraanse hulp groot werden, hebben zich verankerd in de legale en illegale lokale economieën van soennitisch Irak. Burgers hebben het met lede ogen zien gebeuren. Maar ze weten: ook aan de bezetting door ISIS is uiteindelijk een einde gekomen.
