En dankzij de gepensioneerde projectleider academisch erfgoed van de Erasmus Universiteit, Cora Boele, is het binnenkort mogelijk om in het stadsdeel Overschie door straten vernoemd naar Rotterdamse vrouwelijke wetenschappers te fietsen.
Alledaags, maar belangrijk
Straatnamen zijn zo alledaags dat je er nooit bij stilstaat, hoe vaak je ze ook leest, ziet of omgeroepen hoort worden in het openbaar vervoer. Toch geven ze een voortdurende bevestiging wie Nederland belangrijk vindt. Uit onderzoek van De Correspondent uit 2018 bleek dat van alle straten in Amsterdam, Utrecht en Groningen met een vernoeming, 88% van mannen is en slechts 12% van vrouwen. En heel vaak zijn die laatsten dan ook nog ‘de vrouw van’, de voornaam van iemand van de koninklijke familie of van een godin. Vrouwelijke wetenschappers, verzetsstrijders, artiesten en politici zijn op een hand te tellen.
De meesterschilder is een vrouw
Schilderswijken vind je door heel Nederland, ook in de Amsterdamse Pijp zijn de straten vernoemd naar 17e- en 18e-eeuwse schilders. In totaal zijn er 233 straten met het thema ‘beeldende kunst’. En toch is er in de hoofdstad nog zelfs geen steegje vernoemd naar Judith Leyster. Zij is de bekendste vrouwelijke schilder uit de Gouden Eeuw die, ondanks de professionele obstakels die een vrouw in die tijd tegenkwam, het als eerste vrouw presteerde om ‘meesterschilder’ te worden. Ze ‘hangt’ ook in de prachtige eregalerij van het Rijksmuseum, maar pas in 2016 kwam men op het idee de nog naamloze ‘brug 176’ naar Judith Leyster te vernoemen.
Excuusbruggen
Dat heeft heel wat gelobby van feministische groepen gekost, zoals van ‘De Bovengrondse’, die u in actie ziet op bovenstaande foto. Inmiddels zijn 7 Amsterdamse bruggen in de verzetsheldenbuurt in Slotermeer vernoemd naar Nederlandse verzetsvrouwen. Namelijk: Frieda Belinfante, Henriette Voute, Henriette Pimentel, Jacoba van Tongeren, Hannie Schaft, Hester van Lennep en Tineke Guilonard. Met enig historisch besef worden deze waterovergangen dan ook wel ‘excuusbruggen’ genoemd. Er zijn in elk geval nog rond de 1300 Amsterdamse bruggen die wachten op een naam.
Vrouwendag, vrouwenwijk
Ook in de gemeente Groningen zullen meer straten naar vrouwen vernoemd worden dan tot nu toe het geval was. Er zijn in de Noordelijke hoofdstad 418 straten naar mannen vernoemd en slechts 47 naar vrouwen. Het was de Stichting Aletta Jacobs Noord-Nederland die op afgelopen Internationale Vrouwendag aandacht vroeg voor de straatnamenkwestie. Ludieke acties helpen daar ook bij. Zo hing het vermaarde makelaarskantoor Keij & Stefels afgelopen zomer tijdens een verbouwing een groot doek over hun steigers heen. De tekst luidde: ‘Prinsengracht, Keizersgracht, Herengracht. Wordt het niet eens tijd voor een Damesgracht?’
History is ook Herstory
Er is nog lang geen sprake van gendergelijkheid in de steden en dorpen van Nederland. Zolang wij uitsluitend de traditionele canon voorgeschoteld krijgen, blijft die er eentje van mannelijke helden en overwinnaars, van oorlogen en rooftochten. In haar boek ‘Herstory of Art’ ontrafelt kunsthistorica Karin Haanappel de mythe van het ‘oerpatriarchaat’. Zij laat ons een heel andere wereld ervaren, een wereld waarvan ook vrouwen deel uitmaken en waarin niet-westerse en prehistorische culturen eveneens van belang blijken te zijn. Door te starten met de vroegste kunstuitingen in de oude steentijd en vervolgens de vrouwelijke kunstenaars op de kaart te zetten tot het moment waarop de canon voor het eerst werd geschreven, plaatst zij háár verhaal van de kunst (her story of art) naast zijn verhaal van de kunst (his story of art). De eerste druk van genoemd boek is in 2012 verschenen, maar volledig uitverkocht. Een geheel herziene, nieuwe uitgave is in de maak en wordt in de loop van dit jaar verwacht.
Oui, oui, ici Paris
De organisatie Osez le Féminisme wil burgemeester Anne Hidalgo van Parijs aanzetten om meer sterke vrouwenfiguren te eren in het straatbeeld van de beroemde stad. Het is daar nog een tandje erger dan bij ons. Slechts 2,6% van de straatnamen draagt er de naam van een vrouw. Onder de noemer FémiCité nam de organisatie al eens het heft in eigen handen en ‘vervrouwelijkte’ het Île de la Cité in het centrum van de Franse metropool. Op 60 naambordjes op beroemde plekken werden namen van beroemde vrouwen over de mannelijke versies heen geplakt. Zo kwamen er: Pont Josephine Baker, Boulevard Emilie du Châtelet en Quai de Nina Simone. Want in Parijs kom je de hele wereldgeschiedenis tegen in de namen van straten en metrostations, maar vrouwen ontbreken. Ook mannelijke straatnamen werden er herdoopt tot die van inspirerende vrouwen uit de geschiedenis zoals Simone de Beauvoir, Nina Simone en Marie Curie.
Wie zijn er nou drammers?
Uiteraard wordt er veel gegniffeld om deze acties in binnen- en buitenland en vinden bepaalde bevolkingsgroepen het allemaal maar kul. Neem het Nederlandse (voormalig eiland) Urk. Daar werden de straten van een nieuwe wijk vernoemd naar koloniale ‘zeehelden’ zoals J.P. Coen en M. de Ruyter, als tegengeluid tegen die ‘mensen die de hele tijd zitten te drammen’, aldus het initiatiefnemend raadslid. Sterker nog: alle beelden van de zeehelden van weleer waar men in Nederland vanaf wil, mogen naar Urk worden gebracht, wordt daar al geroepen.
Het kan ook anders
In Putten (ook Biblebelt) gaat het er gelukkig heel anders aan toe. Een groot aantal vrouwen heeft daar in de Tweede Wereldoorlog ontzettend veel betekend voor het dorp. Daarom is besloten om een hele nieuwe wijk naar hen te vernoemen. Afgelopen winter werd besloten om de nieuwbouwwijk Rimpeler te vernoemen naar diverse van deze ‘heldinnnen’. Er zijn genoeg vooroordelen over de bijbelgordel, want daar zouden alleen maar achtergestelde vrouwen in gereformeerde rokken met dito kousen wonen. Initiatiefnemer Wilma van Voorst weet wel beter. Volgens haar zijn vrouwen juist van groot belang geweest voor de Puttense gemeenschap.
Heldinnenbuurt
Het oorlogsverhaal van Putten is een schokkend stuk vaderlandse geschiedenis. Op 1 oktober 1944 werd er door de Duitse bezetters een razzia uitgevoerd, waarbij de mannelijke beroepsbevolking werd afgevoerd naar diverse concentratiekampen. Het was een ‘vergelding’ voor een actie van de Veluwse verzetsbeweging. In totaal kwamen 552 mannen om het leven. De vrouwen moesten het toen allemaal in hun eentje doen. Het zat Wilma van Voorst dan ook niet lekker dat zij niet de aandacht kregen die ze verdienden, vertelt ze in een interview met de Volkskrant. Genoeg mannen werden tot helden verheven, maar de vrouwen bleven achter. Daarom diende ze een motie in om de straten van een nieuwbouwwijk naar sterke Puttense vrouwen te noemen. De gehele gemeenteraad ging uiteinelijk akkoord.
Politieke agenda
De feministische actiegroep De Bovengrondse ging eveneens over tot acties. Zo herdoopte ze in 11 steden de straatnamen om tot een vrouwelijk equivalent. De Amsterdamse Dam werd de Dame, het Haagse Witte de Withkwartier de Beyoncé Boulevard en de Nijmeegse Broerstraat werd de Ada Lovelacestraat, naar de eerste computerprogrammeur. “Met straatnamen laten we zien wie het waard zijn om te eren. Nu is dat vaak maar één type mens: man en wit. Wij vinden dat iedereen een plek verdient”, aldus Santi van den Toorn van De Bovengrondse. Ze noemt de acties een vorm van ‘instapfeminisme’; een alledaags en begrijpelijk voorbeeld dat laat zien dat ongelijkheid nog altijd bestaat. “We vinden het alleen zo normaal dat we het niet meer zien.” De boodschap komt eindelijk aan. Hashtag #meervrouwopstraat haalde de internationale pers. Bij veel gemeenteraden werden de afgelopen maanden moties ingediend voor vrouwelijke straatnamen.
Bingo!
Om tenslotte nog even terug te komen op de titel boven dit artikel. Ja er bestaan Judith Leysterlanen. Ik heb er 2 kunnen vinden. Eentje in Heemstede en eentje in Pijnacker. Ter vergelijking: er zijn wel 500 Frans Halsstraten in ons fraaie Nederlandje. Kom op, bombardeer je gemeenteraad met het voorstellen van vrouwennamen voor nieuw te bouwen wijken!
Illustratie: De Bovengrondse in actie
