Het tot ontploffing brengen van een bomgordel buiten het vliegveld van Kabul maakte voor de wereld opeens heel duidelijk dat de Taliban en ISIS niet samen door een deur kunnen. Wie dacht dat je alle radicale moslims over een kam kunt scheren, werd wreed tot de orde geroepen.
Achter die aanslag zat ISK, Islamitische Staat in Khorasan of IKSP (met de toevoeging Provincie), een van de eerste groepen van buiten Irak en Syrië die begin 2015 de eed van trouw aflegde aan ISIS-kalief Abubakr al-Baghdadi. Die beschouwde dit als de ISIS-afdeling voor de provincie Khorasan, een oude naam voor de regio die Afghanistan, Pakistan en een deel van Iran beslaat. Er volgden nog een aantal van dit soort afdelingen, bijvoorbeeld in Jemen, de Sinaï, Libië, Somalië en verschillende delen van Afrika.
De groep wordt ook wel ISIS-K genoemd, als loot aan de ISIS-boom. Maar dat is niet correct. Want ISIS betekent Islamitische Staat in Irak en Syrië (of eigenlijk Sham, het gebied van de Levant, net zo’n oude naam als Khorasan). De toegevoegde K plaatst de groep dan in de regio van Afghanistan. ISK is beter, maar dat is dan tegelijkertijd wel de naam die de groep zelf graag gebruikt ziet worden. Uit van ISIS bevrijd gebied in Irak komt dan ook de oproep: gebruik toch Daesh (het Arabische acroniem van ISIS), en een naam waar de groep zelf een grote hekel aan heeft.
Ambitie
De naamgeving geeft de ambitie van ISIS weer, die internationaal is. Baghdadi en zijn club wilden een grensoverschrijdend kalifaat, naar het voorbeeld van de eerste moslimstaat van zo’n veertien eeuwen geleden. En hier is het eerste opvallende verschil met de Taliban: die beperken zich tot Afghanistan. Als zij een dezer dagen hun emiraat uitroepen, dan is dat alleen in eigen land. Ambities voor daarbuiten zijn er niet.
Voor de Taliban is dit de correcte volgorde: zij vinden dat ISIS een hoofdstuk heeft overgeslagen door meteen een internationaal kalifaat te vormen. Het moet eerst op nationaal niveau, volgens hun interpretatie van de Koran en de Hadith (de verhalen over het leven van de profeet). Werkt dat goed, dan kan je uitbreiden. Kijk wat er gebeurt als je een stap overslaat, zeggen ze over de val van het ISIS-kalifaat in Syrië en Irak.
ISIS, dat zich probeert te herstellen van die pijnlijke klap, baseerde zich echter op dezelfde gegevens, en scheldt de Taliban uit voor ‘vuile nationalisten’. In haar interpretatie moeten moslims van overal ter wereld worden herenigd in het enige ware geloof. Vandaar ook die werving van buiten, en het grote aantal buitenlanders dat met ISIS vecht.
Overigens is dat voor zover bekend (nog) niet het geval in Afghanistan. ISK is opgericht door extremisten uit Afghanistan en Pakistan die ontevreden waren over de Taliban. Een aantal van hen zou in Syrië zijn geweest voor training bij ISIS, en de huidige ISIS-leider Abu Ibrahim al-Hashimi al-Quraishi zal zeker betrokken zijn bij de grotere besluitvorming in zijn provincie Khorasan.
Aanslag
De bomaanslag op het vliegveld had alle kenmerken van ISIS-aanslagen. Een zelfmoorddader op een drukke plek, waarbij zoveel mogelijk vijanden gedood worden: Amerikaanse soldaten, Taliban en ongelovige Afghaanse burgers die geen moslimstaat willen. In Kabul was de plek zorgvuldig gekozen (veel mensen opeengepakt tussen muren) en droeg de dader in plaats van een gordel met 10 kilo explosieven en metaaldeeltjes, er een van 25 kilo.
ISIS is jaloers op de Taliban, die na twintig jaar een comeback maken. En ze verwijten de groep dat die dat bereikt heeft via praten en heulen met wat ISIS nog steeds als de grote vijand beschouwt: de Amerikanen (en de Taliban vinden dat nu dus in mindere mate). Maar ook dat kantoor dat de Taliban in Doha, Qatar, hadden, zit ISIS niet lekker. Voor haar is alle samenwerking uit den boze: zij doet alleen zaken met degenen die trouw aan haar kalief zweren. Top down dus.
Overleg met buitenlandse leiders of diplomaten, dat was en is er niet bij voor ISIS. Wie zich binnen het kalifaat waagde als westerling en zich niet bij de groep wilde aansluiten, was zijn leven niet veilig. Al moet er wel op enig niveau overleg zijn geweest, want ISIS had olie te verkopen en wapens te kopen, maar dat is altijd via schimmige wegen gegaan. ISIS heeft haar leiders meestal beschermd met onzichtbaarheid.
Daarom was de video van Baghdadi die in 2014 het kalifaat uitriep ook zo bijzonder. Die onzichtbaarheid voorkwam echter niet dat die leiders toch slachtoffer werden van aanslagen van de Amerikanen en hun coalitiepartners. Na Baghdadi’s dood laat zijn opvolger zich niet meer in het openbaar zien.
Verschil
Wat een verschil met de Taliban, wier leidinggevenden zich laten fotograferen en filmen bij overleg met vertrekkende regeringsvertegenwoordigers en buitenlandse diplomaten. Die in Doha maandenlang met de Amerikanen overlegden over hun terugkeer naar de macht. En wier leider zelfs nog onlangs in Kabul uitgebreid sprak met de bezoekende directeur van de Amerikaanse CIA, William Burns, (onder meer) over hun gemeenschappelijke probleem: ISIS.
Met de Amerikanen is afgesproken dat de Taliban organisaties als ISIS en Al-Qaida niet zal toestaan het grondgebied onder haar bewind te gebruiken voor acties tegen het buitenland. Ambities die de ISIS-leiding zou kunnen hebben gehad om haar hoofdkwartier te verplaatsen en weer voluit tegen de wereld te opereren, stranden daarop. De Taliban tolereren Al-Qaida (dat hen feliciteerde met de machtsovername) nog als oude vrienden, maar beschouwen ISIS als een stel gevaarlijke machtswellustelingen. Net als diens oorspronkelijke moeder, Al-Qaida, dat ziet trouwens.
In dat licht is het wel cynisch dat ISIS haar huidige positie in Afghanistan voor een groot deel aan de Taliban te danken heeft. Niet alleen door al die afvallige Taliban die zich aansloten, maar vooral ook door de Amerikaanse terreurgevangenissen die zij openden. Zelfs al executeerden de Taliban daarbij onmiddellijk de eerste en tweede man van ISK, duizenden aanhangers lieten ze gewoon lopen.
Onderuit
ISIS zal in Afghanistan alles op alles zetten om het emiraat van de Taliban onderuit te halen. Dat is de zin van die aanslagen, die bedoeld zijn om het de Taliban moeilijker te maken orde en stabiliteit te brengen, en daarmee burgers aan haar kant te krijgen. Anderzijds is het geweld het ISIS-visitekaartje: propaganda dat ze niet klein te krijgen is en blijft strijden tegen ‘de vijanden van de islam’. Dat levert ook weer nieuwe rekruten op. Na afvallige Taliban die het niet eens waren met de route via de diplomatie, hoopt ze ook nieuwe ontevredenen te werven.
De tragiek van de aanslagen die ISIS uitvoert in Kabul is echter, dat ze tegelijkertijd de positie van de Taliban internationaal juist versterken. Zij zijn daardoor de ‘mindere duivel’, die het slachtoffer is van dezelfde agressor als de Amerikanen en haar bondgenoten. Dat leidt tot bereidheid van de wereld om samen te werken.
Want de vijand van mijn vijand is mijn vriend. Zelfs al is het misschien niet zo’n hele goede vriend, en gaat het overleg deels achter de schermen. Omdat het toch wel omstreden is, na twintig jaar tegen die vijand te hebben gevochten.
