Op de grond zitten vrouwen samen dolma’s te vullen; ze scheppen groenten als aubergine, paprika en ui, evenals wijnbladeren vol met gekookte rijst. De deur naar de kamer staat open, onder het werk wordt er vrolijk gekletst.
Dit is ‘De Smaak van Mosul’, de keuken van Um Emad in Mosul, een weduwe die een cateringservice heeft opgezet die geheel wordt gerund door vrouwen. Dat is op zich al bijzonder, in een conservatieve mannenmaatschappij als die van Iraks tweede stad. Maar bij Um Emad werken vooral weduwes, gescheiden en alleenstaande vrouwen. Kwetsbare vrouwen die op een andere plek nooit aan de slag zouden komen.
Als de (mannelijke) fotograaf eindelijk toestemming krijgt om foto’s te maken, zijn niet alleen hoofddoeken herschikt en zitten de mondmaskers weer op hun plek, ook is de deur naar die gezellige dolma-keuken dicht. En als die naar veel aandringen toch opengaat, werken de vrouwen er netjes op een tafel. Zoals het hoort in de horeca, en niet zoals het in tal van huizen in Irak nog steeds zeker wekelijks gebruik is. Wel minder gezellig zo.
Dolma is een favoriet gerecht, dat in Irak verschillende vormen kent, maar altijd bewerkelijk is. Daarom is het maken ervan meestal teamwerk, en zeker in de fase voordat het de pot ingaat en op het langzame vuur wordt gezet; als de groenten gevuld worden.
Bevrijd
De 56-jarige Mahia Adham, zoals Um Emad eigenlijk heet, is er zelf niet, als we op een doordeweekse middag binnenlopen. Een van haar medewerksters vertelt dat ze het project vijf jaar geleden begon, vlak nadat Mosul uit de handen van de terreurgroep ISIS was bevrijd. Ze had twee zonen in die strijd verloren. Haar bijnaam dankt ze aan één van hen, Um Emad betekent moeder van Emad. Het is in Irak gebruikelijk dat moeders de bijnaam krijgen van hun oudste zoon of dochter (net als vaders trouwens, dan volgt die naam op Abu).
Na de bevrijding stierf ook Um Emads man, waardoor haar gezin de kostwinnaar verloor. Ze besloot vanuit haar eigen huis een cateringservice op te zetten om niet alleen in haar eigen inkomen te voorzien, maar ook in dat van andere vrouwen zoals zijzelf.
Door de bezetting en de strijd erna kampt Mosul met veel weduwen. Zonder man is er geen inkomen en worden vrouwen weer afhankelijk van hun ouders of andere familieleden. Het oosten van Mosul was nauwelijks bevrijd, of Um Emad organiseerde met subsidie van internationale NGO’s cursussen in koken, naaien en kappen en hielp zo vrouwen om hun eigen zaakje op te zetten.
Na de bevrijding van de hele stad in de zomer van 2017 begon ze haar eigen cateringbedrijf, vlakbij het gebouw waarin het provinciale bestuur onderdak kreeg. De ambtenaren en bestuurders werden klanten, net als de soldaten aan de controleposten en de politie, en daarnaast bedrijven en gezinnen. Ze krijgen hun orders netjes bezorgd. Door mannen op brommertjes, die als wij er zijn netjes buiten de keukens wachten tot ze hun pakketje overhandigd krijgen. Maar er is ook een vrouwelijke bezorgster – de enige in Mosul – die de grotere hoeveelheden per auto aflevert.
Bruiloften
‘De Smaak van Mosul’ is vooral bekend om de Mosulse specialiteiten, zoals kibbah en dolma, maar levert ook de verschillende Arabische mezze en meerdere soorten kebab. “Het beste voor ons zijn grote evenementen, zoals een bruiloft,” vertelt Tahrir Baha, een 40-jarige vrouw die deeg staat uit te rollen om traditionele Mosulse platte kibbah met een gehaktvulling te maken. Bij zo’n grote order moet iedereen hard werken om tijdig te leveren, maar dat is beter dan van bestelling naar bestelling te werken, vindt ze.
Dat Um Emad 25 alleenstaande vrouwen aan werk kon helpen, komt vooral doordat de veiligheidssituatie in Mosul stabiel is. Vrouwen kunnen weer veilig alleen over straat en dus naar hun werk. Tijdens de bezetting mochten ze dat niet eens; toen moesten ze altijd een mannelijk familielid meenemen als ze naar buiten wilden. Nu die regel samen met ISIS is afgeschaft, zijn vrouwen weer meer zichtbaar in het straatbeeld.
Werk is er echter nauwelijks voor alleenstaande vrouwen, want wie met mannen samenwerkt zonder de bescherming van een echtgenoot op de achtergrond, riskeert in het beste geval roddels en achterklap. Maar het werkelijke gevaar zijn mannelijke collega’s, die misbruik maken van de situatie.
De oplossing is om alleen met vrouwen te werken, en daarom voorziet Um Emads project in een grote behoefte. Ze helpt allerlei vrouwen; van alle leeftijden en afkomst. Er zijn ook een paar Syrische die getrouwd waren met ISIS-leden en nadat die sneuvelden niet terug naar huis terug konden.
Bijlessen
Ze betaalt haar medewerksters dagelijks minimaal 10.000 dinar (6 euro), wat in Mosul een redelijk bedrag is, zeker als er ook een maaltijd wordt geboden. Tahrir Baha, die een zoon en een dochter heeft, gebruikt het geld deels om hen de bijlessen te laten geven die nodig zijn omdat het schoolsysteem zo slecht is, zegt ze.
Een 21-jarige vrouw, die haar naam niet wil noemen, werkt bij Um Emad omdat ze weer naar school wil. Tijdens de bezetting is ze als minderjarige getrouwd opdat ze beschermd zou zijn tegen ISIS-strijders, en inmiddels alweer gescheiden. Haar werk in de keuken geeft haar de mogelijkheid om alsnog een diploma te halen.
Het verhaal van ‘De Smaak van Mosul’ laat zien hoe een cateringbedrijf niet alleen goede maaltijden kan leveren, maar vooral ook kwetsbare vrouwen aan een inkomen en een toekomstperspectief kan helpen.
