Het is een zachte voorjaarsavond als ik Marietta Petkova voor het eerst sinds lange tijd weer live hoor optreden. We zitten in de zeventiende-eeuwse Balzaal van Paleis Het Loo bij Apeldoorn: een oude parketvloer, metershoge wandschilderingen, talloze ornamenten. En een Steinway D. Daarop speelt ze Bach, Rachmaninov, twee Ballades van Chopin én Livre I van de 24 Préludes van Debussy.
Ik maak intussen wat notities voor een artikel, maar termen als ‘expressief’ en ‘gepassioneerd’ schieten hopeloos tekort voor Petkova’s vertelkunst. Zelden hoorde ik de compositiestructuren zo creatief en helder weergegeven. Ze onthult illustere doorkijkjes die je doen beseffen: ‘Ah, dit stuk heeft dus nóg meer in zich dan ik al dacht.’
Soms houdt het publiek de adem in bij haar fluwelig pianissimo, dan weer sidderen de kristallen druppels in de kroonluchters wanneer ze met verrassende klavierleeuwinnenkracht in de bassen grijpt.
Fin de siècle
Je zou het niet zeggen, maar in ditzelfde jaar is de frêle Bulgaarse vijftig geworden. Samen met levenspartner Leo de Klerk, klankregisseur en de man achter het label Bloomline, bereidt ze nu een dubbel-cd voor met de 24 Préludes van Debussy. Opnamelocatie wordt als altijd de Salle Paderewksi in het Casino de Montbenon te Lausanne, waar ze in 1989 internationaal doorbrak tijdens het Clara Haskil Concours.
‘Een magnifiek oud gebouw uit 1903, helemaal in de sfeer van het fin de siècle,’ mijmert ze. ‘Gelegen tussen pittoreske tuinen, met uitzicht op het Meer van Genève…’
Haar belangrijkste opnamen zijn hier gemaakt. Zoals haar debuutalbum in 1996, met de integrale Études-Tableaux van Rachmaninov, en zijn 13 Préludes in 2002. En haar voorlaatste cd Préludes (2017) met werk van Bach, Skrjabin en Chopin.
Petkova: ‘Debussy was ook een groot bewonderaar van Chopin. Ik ontdekte een uitgave uit 1915 van Chopin-Ballades onder redactie van Debussy. Daarin geeft hij niet alleen waardevolle suggesties voor frasering en dynamiek, maar zelfs voor vingerzetting en pedaal. Nu had ik in de loop der jaren al zo’n tien uitgaven van Chopin verzameld. Maar sinds ik die van Debussy ken, heb ik die allemaal terzijde geschoven en gezegd: voortaan is dít de uitgave die ik gebruik! Ook Debussy’s eigen muziek heeft me anders naar Chopin laten kijken. Feitelijk is het een kruisbestuiving: al werkend aan Debussy heb ik tegelijk Chopin herzien.”
Herfst 2019
‘De muziek van Debussy schreeuwt niet, ze spreekt,’ luidt haar credo. ‘Pianisten spelen hem vaak óf heel vaag en voorzichtig, óf met een holle virtuositeit.’Inmiddels is daar de dubbel-cd Feux d’Artifice, ‘vuurwerk’, genoemd naar die laatste Prélude. Met haar aandachtig spel kleurt Marietta Petkova elk afzonderlijk karakter van de 24 Préludes opnieuw in. Huiveringwekkend zijn Des pas sur la neige (No. 6) en het krachtige Ce qu’a vu le vent d’ouest (No. 7). Ondanks de talrijke nuances in expressie vervalt ze nergens in sentiment, virtuositeitsvertoon of intellectualisme. In plaats daarvan geeft ze Debussy een menselijke stem, zonder de gekunstelde subtieldoenerij waar menige pianist in verzandt.
Debussy hield zelf trouwens niet van de term impressionisme, benadrukt ze: ‘Hij is dan ook geen impressionist in de zin van: vluchtige impressies van buitenaf. Bij hem is de suggestie zó sterk, dat ze de ‘letterlijke’ werkelijkheid overtreft. Wat hij doet is niet de natuur imiteren, maar in een paar penseelstreken de essentie neerzetten.’
Ze illustreert de schildersmetafoor met een beroemd schilderij van Monet, Impression, soleil levant: ‘Die ondergaande zon boven het water, met dat bootje. Als je dichtbij komt, blijkt die zon een klodder verf. Maar op afstand beschouwd is het de warmste zon die je je kunt voorstellen. Zo wil ik de muziek van Debussy ook spelen, níet als iets vaags en abstracts, maar juist als iets warmbloedigs en heel menselijks!’
Proces
Gewoontegetrouw werd het weer een live opname, daar in de Salle Paderewski. Marietta Petkova wijst principieel studio-opnamen van de hand. ‘Als ik speel, zit ik in een proces. Ik wil niet fragmenten telkens opnieuw inspelen, vanuit de gedachte: “Het kan altijd mooier”. Want dan krijg je die honger: nóg een take en dan nóg eentje…! Uiteindelijk zit je met een verzameling takes en wil je de mooiste aan elkaar plakken. Maar dan komt het probleem: je moet kiezen!’
Resoluut schudt ze het hoofd: ‘Nee, ik geloof in het ontbreken van keuzemogelijkheden. In de eenheid van tijd en ruimte. Het gaat om de kracht, de concentratie van het moment waarop je al spelend je publiek ontmoet. Dat is het moment waarop je de verzameling aanspreekt van de allerbeste takes die diep binnenin jouzelf ligt opgeslagen.’
December 2020
Feux d’Artifice werd volgens klankregisseur Leo de Klerk niet alleen het beste album dat hij ooit had gemaakt, het zou bovendien zijn zwanenzang worden. Want de Tonmeister, zoals hij zich bij voorkeur noemde, stierf op 9 september 2020.
Leo de Klerk was zoveel meer dan alleen een geluidstechnicus. Hij was pianist, componist en uitvinder. In hifi-kringen werd hij vooral bekend zijn ‘onhoorbare speaker’ die hij Omniwave doopte.
Tien jaar lang was hij ook de levens- en muziekpartner van Marietta Petkova. Samen maakten ze twaalf albums. ‘Of eigenlijk dertien, met een privé-productie meegerekend’, voegt Petkova eraan toe.
Hun allereerste project dateert uit 2006: voor Der Dichter spricht namen ze werk van Schubert, Schumann en Chopin op. In 2008 volgde Verliefd en verloren met bariton Maarten Koningsberger, die Schumanns Dichterliebe zong in de vertaling van Seth Gaaikema. En in 2010, het eerste jaar van hun relatie, kwam Ardamente – Fantasies, met werk van Schumann en Chopin.
Gewaagd
Bijna tien jaar later zou Feux d’Artifice zou niet alleen het eindpunt, maar tevens het hoogtepunt van hun samenwerking worden; daarover waren ze het roerend eens. Die integrale live opname van Debussy’s Livres I & II bleek een even gewaagd als geslaagd project.
Petkova: ‘Het is zo’n gelukkige ingeving geweest om die twee Livres in één keer te doen. Eigenlijk is het ongebruikelijk voor een recital. Meestal doe je en stukje van dit en een stukje van dat. Maar iets in me zei: nee, ik ga beide boeken tegelijk doen.’
Wonderlijk: zodra ze dit besluit had genomen, ontdekte ze dat ook haar geliefde een speciale band met dit repertoire had. ‘In de tijd dat Leo compositie studeerde, kreeg hij de 24 Préludes van Debussy op de lessenaar. Als voorbeeld hoe een goede compositie in elkaar zit. Hij leerde dat Debussy de basis heeft gelegd voor alle moderne muziek. Wat Bach was voor de klassieken, was Debussy voor de hedendaagse muziek. Alles wat de twintigste-eeuwse componisten later zouden bedenken, was bij hem al in de kiem aanwezig.’
Voorafgaand aan het recital-met-opname op 20 juni 2019 hebben ze samen een hele dag de Salle Paderewski tot hun beschikking. Ze genieten van de luxe om in alle rust hun soundchecks te kunnen doen. Als extra verrassing is daar de gereedstaande Steinway uit 1988.
‘Dezelfde vleugel als waarop ik in 2002 de 13 Préludes van Rachmaninov inspeelde. Toen werd ik al verliefd op dit instrument en ik herkende hem nu onmiddellijk. Het voelde als het weerzien met een oude vriend: wat ouder geworden, maar ook rijper en zó geschikt voor Debussy…’
Leo de Klerk mailt aan een vriend:
‘De kunst is nu om de Omni’s [luidsprekers] met toenemende richtwerking in de hoge frequenties zo te plaatsen, dat Marietta’s orkestraties van directe en gereflecteerde klank voor het gehoor reconstrueerbaar blijven. Dit vereist enig vrijmoedig timmermansinzicht en vooral afstand van vastgeroeste esthetische overtuigingen.’
Magiër
Meteen na het recital beseffen ze dat dit een bijzonder album zal worden. ‘Leo vertelde mij hoe hij een half uur voor aanvang toch nog snel ‘iets’ had verplaatst, anders gericht,’ herinnert Petkova zich, ‘en achteraf bleek dat een superieure ingeving. Leo volgde zo trouw zijn magiërsintuïtie…’
De Klerk op zijn beurt schreef trots dat ‘…Marietta het immers altijd voor de componist opneemt. Dat leidt bij dit werk − waarvan de deeltjes immers vaak ter opvulling en virtuoze pianosnoeverij worden geprogrammeerd − tot nieuwe inzichten over Debussy’s hang naar gezongen lijnen en melodie als onderliggend vormelement.’
En over haar voorliefde voor live opnamen: ‘Marietta gaat echt op reis in zo’n concert; de ‘foto’s’ achteraf zijn slechts fragmentarische herinneringen.’
Juist daarom streefde hij naar een zo authentiek mogelijke weergave van het gehele recital, mét de unieke spanningsboog van die avond, licht Petkova toe: ‘Leo wilde dat mensen via de opname het recital echt kunnen meebeleven. Op Feux d’Artifice heeft hij ook de meeste pauzes ongemonteerd gelaten, dus op de oorspronkelijke lengte gehouden.’
Marietta Petkova koestert hun laatste gezamenlijke geesteskind met innige toewijding. Niet alleen om de dierbare herinnering, maar vooral omdat ze hierop getweeën hun kunde naar sublieme hoogten wisten te tillen.
‘Voor mij is het heel belangrijk dat zoveel mogelijk mensen dit album horen. Op Feux d’Artifice komt het allerbeste bijeen dat Leo en ik in ons hadden. Het is de ultieme synthese van onze technische kennis en onze liefde voor de muziek. En dat vuur van die liefde moet verder gaan. De fakkel moet worden doorgegeven.’
Claude Debussy: Feux d’Artifice (24 Préludes)
Marietta Petkova, piano
Label: Bloomline BS19-096 (2CD)
www.mariettapetkova.rocks
