Drie grote scheppen suiker in een klein glaasje thee zijn niets. Dagelijks staat er vlees met rijst op tafel, in grote schalen en bereid met zonnebloemolie, met ernaast altijd het traditionele platte brood. Om te worden weggespoeld met CocaCola of een andere zoete frisdrank. En voor tussendoor zijn er natuurlijk de beroemde Iraakse zoetigheden, van baklava tot kleecha met dadels.
Geen wonder dat obesitas een groot probleem is in Irak. Als je overgewicht en zwaarlijvigheid bij elkaar optelt, dan lijden twee op de drie Irakezen eraan. Met grote gevolgen voor de gezondheid: hart- en vaatziekten en diabetes zijn echte volksziekten geworden.
Wereldwijd zijn meer vrouwen zwaarlijvig dan mannen: 15 tegen 11 procent. In het Midden-Oosten is dat meer dan een kwart (26 procent) van de vrouwen en 16 procent van de mannen.
Voor The Economist was de nieuwsluwe zomer aanleiding om er een artikel aan te wijden. Waarom zijn Arabische vrouwen dikker dan mannen? is de titel. Met een foto van de Iraakse actrice Enas Taleb ter illustratie. Want met haar ‘overvloedige rondingen’ zou ze een Iraaks schoonheidsideaal zijn dat vrouwen zelfs zouden proberen te immiteren door pillen voor gewichtstoename te slikken.
Fat shaming
Voor Taleb was het een onaangename verrassing, vertelde ze Rasha al Aqeeda van Newlines Magazine. De 42-jarige actrice en talkshow-presentatrice werkt al sinds haar zestiende, en voelt zich geliefd bij haar publiek. Ze besloot het blad aan te klagen wegens ‘fat shaming’.
En gelijk heeft ze, want ze past niet echt onder het kopje zwaarlijvig. En ze is evenmin een goed voorbeeld voor een artikel dat de oorzaak van het feit dat vrouwen vaker overgewicht hebben dan mannen grotendeels bij de cultuur legt. Omdat Arabische vrouwen vooral binnenshuis leven en niet gaan werken. Minder mogelijkheid hebben tot bewegen.
Voor Taleb geldt een heleboel daarvan juist niet, want ze heeft al jaren haar carrière buitenshuis. Ze speelde jarenlang in vrijwel iedere tv-serie die in Irak werd gemaakt en presenteerde tal van programma’s. Een publiek leven dus dat zich bepaald niet binnenshuis afspeelt.
The Economist maakte zichzelf dubbel onmogelijk door aanvankelijk de dirham te noemen als de Iraakse munt (in plaats van de dinar). Die fout is inmiddels verdwenen.
Lastigvallen
Op een aantal punten heeft de anonieme schrijver van het stuk echter wel gelijk. Ik heb zelf gemerkt hoe lastig het is om gewoon een stukje te gaan wandelen; altijd zijn er wel jonge mannen die hun auto naast je stoppen en tegen je beginnen te praten. Nu heb ik geen echtgenoot die daar problemen mee heeft, maar veel Iraakse mannen voelen zich door dit gedrag van hun seksegenoten persoonlijk aangevallen (of geven hun vrouw de schuld). Veel mannen doen mede daarom ook de boodschappen, waardoor hun vrouwen nog minder lichaamsbeweging krijgen.
Ik had de mogelijkheid te betalen voor een zwembad in een van de duurdere hotels, maar veel vrouwen in Irak kunnen zich dat absoluut niet veroorloven. Zeker niet nu de economische situatie in heel Irak verslechtert. De rijkere vrouwen hebben inmiddels thuis wel een loopband of een hometrainer-fiets staan, maar in de lagere klasse is dat net zo onbetaalbaar als een bezoek aan een sportschool. Die in de afgelopen jaren trouwens voor mannen in alle soorten, maten en prijsklassen zijn opgedoken, maar voor vrouwen veel minder. En gemengd sporten, dat is uit de boze.
En dan is er de hitte, die alleen maar toeneemt. Niemand gaat voor z’n plezier de straat op, en als het moet dan in de auto met airco. Zeker vijf maanden per jaar beperken de uitjes van veel families zich tot wat wandelen in gekoelde winkelcentra, en wellicht ’s avonds wat buiten zitten in een park.
Kennis
Zeker zo belangrijk het probleem van obesitas in Irak is het gebrek aan kennis wat voedsel met je lichaam doet. Ik denk alleen al aan de feestmaaltijd die ik bij een stamhoofd mocht delen met zijn mannen. Er was een schaal met een grote kalkoen met rijst en brood, waarbij geen enkele groente of vitamine kwam kijken. Ik sprak een mannelijke collega die probeerde af te vallen door alleen nog kip te eten, en geen lams- of rundvlees. Dat hij beter de rijst en het brood kon schrappen en vervangen door groente en fruit kwam niet bij hem op.
In Irak kent iedereen het voorbeeld van de Koerdische leider die jarenlang president was van Irak, Jalal Talabani. Hij was een man met obesitas die enorm van lekker eten hield. Zijn artsen waarschuwden hem voortdurend vergeefs te minderen. Uiteindelijk kreeg hij een hersenbloeding. Zijn lievelingsrecept was kalkoen, waarvan hij zonder problemen een hele op kon, zo ging het verhaal.
Veel eten is een sport in Irak. Het concept van eten tot je je voldaan voelt heeft nog nauwelijks ingang gevonden. Die overladen borden komen voort uit armoede: als er een keer genoeg te eten is, dan eet je je buik vol, want je weet niet wanneer dat weer gebeurt. Maar tegenwoordig is er iedere maaltijd voldoende te eten, zelfs al is het alleen rijst en brood.
In het Westen hebben we al jaren een dieettraditie. Mijn moeder stond dagelijks op de wegschaal en probeerde naast het sherry- en het brooddieet alles wat de vrouwenbladen haar aanbevolen. Dat is veel minder het geval in het Midden-Oosten. Daar wordt iemand die slank is eerder gezien als niet gezond dan iemand die duidelijk meer dan een paar pondjes te veel heeft.
Gastvrijheid
Dat de gastvrijheid voorschrijft dat er altijd veel te veel op tafel (of de sofra op de grond) staat, helpt natuurlijk ook niet. En wat de situatie nog heeft verergerd, is dat bovenop het vette dieet vol koolhydraten en suikers, fastfood zijn intrede heeft gedaan. ’s Middags is er de uitgebreide lunch, waar mogelijk gevolgd door een dutje. En waar er vroeger ’s avonds een bordje met fruit en wellicht wat zoetigheid kwam, is er nu de thuisbezorgde burger, pizza of iets anders uit het Amerikaanse fastfood arsenaal.
The Economist probeert het feit dat meer vrouwen overgewicht hebben vooral op de cultuur te gooien. Deels is dat waar: vrouwen hebben minder vaak een baan, leven meer binnenshuis. Jongens trappen een balletje, maar meisjes sporten niet buiten. En dat heeft deels inderdaad te maken met wat ik al beschreef: de ongewenste aandacht van vreemde mannen. Dat dit wel degelijk een probleem is, werd recent nog eens geïllustreerd in Iraaks Koerdistan.
Daar ging een video rond van een paar meisjes die zwommen in het zwembad bij een hotel/restaurant in Barzan, de regio waar de regerende Barzani-familie vandaan komt. En waar men nogal conservatief is. Meisjes in badpak in het openbaar, dat kan niet. Kort erna werd het zwembad gevuld met beton, om herhaling van het beschamende voorval te voorkomen. Aib, iets wat niet hoort, blijft belangrijk in de cultuur. En heeft vaak betrekking op vrouwen en hun eer.
Daarom is er veel waar je niet over praat. En dat is ook deels waarom het stuk in het verkeerde keelgat schoot – en niet alleen de fouten die er werden gemaakt. The Economist probeert aan te voeren dat Arabische mannen hun vrouwen het liefst zien zoals Rubens hen schilderde. Een beetje vet aan de botten, iets om je aan vast te houden. Terwijl ik juist jonge mannen ken, die voor het huwelijk op hun vrouw vielen omdat ze zo mooi was. En jaren later klagen die dat ze zich daarna heeft laten gaan en zo dik is geworden.
Aankomen
Wat eigenlijk vooral ook aangeeft hoe moeilijk het is, om Iraaks te eten en toch slank te blijven. Ik hoor van iedereen die een paar weken in Irak heeft vertoefd, dat hij of zij kilo’s is aangekomen. Ik heb mijn twaalf jaar in Irak overleefd zonder veel extra gewicht door af en toe te genieten van inderdaad heerlijke en overvloedige Koerdische en Iraakse maaltijden, maar thuis vooral gezond te eten.
Dat is een oplossing die bij de jongere en rijkere generatie deels al wel ingang heeft gevonden, omdat de boodschap over gezond leven bij hen aan is gekomen. Maar veel Iraakse vrouwen zijn vooral bezig met de vraag hoe ze toch iedere dag weer voldoende op tafel kunnen zetten, bij nog immer toenemende armoede en werkloosheid en economische malaise. En voor hen staat gezond eten gelijk aan een gevulde maag.
