Gilbert is onder meer bekend van de heerlijke bestseller Eat, Love, Pray die later ook succesvol verfilmd werd. Toen de schrijver vorige week op sociale media met zichtbare blijdschap aankondigde dat ze een nieuwe roman The Snow Forest heeft geschreven die begin 2024 te koop is, had ze waarschijnlijk nooit kunnen vermoeden dat haar baby zo gehaat zou worden.
De roman gaat over een groep mensen in de vorige eeuw, die zich teruggetrokken hebben in de wildernis van Siberië uit verzet tegen het Russische regime en die de natuur proberen te verdedigen tegen industrialisering. Ik verheugde me al helemaal op het boek. Een paar dagen later volgde weer een filmpje van Gilbert, waarin zij zegt een ‘important message’ te hebben. Zij vertelt dat zij na haar bekendmaking van The Snow Forest een golf van verontwaardigde reacties van haar Oekraïnse lezers heeft ontvangen. Commentaren vol boosheid, teleurstelling en verdriet, omdat de roman zich op Russische bodem afspeelt. Naar aanleiding van alle commotie kondigde zij nu aan haar boek niet uit te brengen. Want, zo zegt Gilbert, ze wil absoluut niet nog meer leed toebrengen aan een volk in onderdrukking en oorlog.
Ik ben enigszins verbijsterd over wat ik net hoorde, want nog even ter verduidelijking: het is een fictief verhaal van een Amerikaanse schrijver dat zich afspeelt in Siberië.
Moedig besluit
Niets dan lof is wat Gilbert ontvangt voor haar moedige beslissing. Wat Gilbert doet is integer, ze toont compassie, is empathisch, ze is een nog mooier mens dan ze al is. Ze houdt rekening met de pijn van een volk in oorlog tegen een machtige agressor. We love you, Liz! Ik ben wat minder enthousiast en denk: dus nu gaan we boeken van buitenlandse schrijvers cancelen die zich in Rusland afspelen. Een stap verder dan bijvoorbeeld het boycotten van Russisch ballet of Russische boeken.
Felle reacties
Nietsvermoedend schreef ik een reactie onder haar filmpje. Ik begon positief en vond het mooi hoe ze zo respectvol haar bewoordingen koos. Maar, ik vond het ook een verdrietig besluit, niet in de eerste plaats omdat het verhaal me buitengewoon leek, maar ook omdat kunst zo niet meer mogelijk is alleen omdat het zich in het land afspeelt van de onderdrukker. Een land kun je niet gelijkstellen aan haar leiders, voegde ik nog toe. Is dit de kant die we moeten opgaan in de wereld? Ik had het geweten. Er volgden meer dan honderd emotionele commentaren van Oekraïners, zij haalden fel uit naar mijn woorden. Hoe kan ik zo onwetend en zo toondoof zijn?
Russisch ballet
Alle Oekraïners die mij antwoordden wijzen mij erop dat alles wat Russisch is, geboycot moet worden. Want alle Russen steunen de oorlog of dragen er aan bij. Rusland is een terroristenstaat. Ik zou gevallen zijn voor de Russische propaganda. Mocht ik Russisch ballet in de schouwburg bekijken, dan zou ook ik bijdragen aan de vernietiging van het Oekraïnse volk. Ik betaal dan immers mee aan een Russisch salaris, waarvan met belastinggeld raketten en bommen worden afgevuurd op Oekraïners. De aankondiging van Gilbert over de terugtrekking van haar roman werd een op hol geslagen, politieke en emotionele discussie.
Bedenkelijk signaal
Natuurlijk is Elizabeth Gilbert een vrij mens en is het haar weloverwogen beslissing om haar eigen boek te cancelen, maar zo’n bekende schrijver als zij geeft hiermee een bedenkelijk signaal af. Haar deugdzame besluit levert haar weliswaar goede punten op. Wellicht heeft ze ook geen zin in gedoe rondom haar nieuwe werk. Echter, kwalijker zou het zijn als ze zich onder druk gezet voelde door een grote groep mensen, die bovendien wellicht nog nooit iets van haar gelezen heeft. We zullen het nooit weten.
De rode draad door alle aan mij gerichte commentaren heen is, dat ik onvoorwaardelijk voor Oekraïne moet opkomen (het gaat natuurlijk allang niet meer om Gilbert’s boek). Dat ik me daarnaast uitsprak over mijn afkeuring om Russisch ballet en andere kunst te boycotten, werd ik linea recta in het Russische kamp geschaard.
Zwart-wit denken
Ons denken over goed en kwaad is, mede door de invloed van social media, zo zwart-wit dat een paar kritische woorden je al tot de vijand maakt. Een Oekraïnse vrouw schreef naar me dat ze slapeloze nachten heeft en dat de bommen weer zouden vallen in de aankomende nacht. Moet ze naar de schuilkelder of toch niet? Of ik het kan opbrengen om een moment aan haar te denken in plaats van Russische danseressen en Russen die wel goed zouden zijn. Elizabeth Gilbert’s Instagram was inmiddels totaal geëxplodeerd.
Een volk dat is aangevallen om land met geweld te kunnen veroveren en dat inmiddels al tienduizenden levens heeft gekost zonder dat er enig vooruitzicht is op een veilige toekomst, verliest alle realiteit uit het oog. Logisch. Voor nuance en een redelijk oordelingsvermogen is totaal geen plek meer. Ik probeer het te snappen. All is fair in love and war. Waren alle Duitsers ook niet fout tijdens de Tweede Wereldoorlog? Wat als een Amerikaanse toen een roman had geschreven dat zich in nazi-Duitsland afspeelde. Zou dat een gebrek aan empathie zijn met de lijdende Nederlanders? De lezer zou zich wel eens kunnen sympathiseren met de goede Duitsers in het verhaal, die overigens ook strijden tegen hun tirannieke regering. En dan? Mag dat niet? Het romantiseert de ‘goede Russen’ in Gilbert’s roman, de Russische cultuur, en dat moet verboden worden.
Dictatuur
Ik zou geprivilegieerd zijn om te stellen dat een land en haar regeringsleiders niet gelijk aan elkaar zijn, want in Rusland zou dat wel het geval zijn. In Iran ook? Alsof alle Russen gekozen hebben voor Poetin. Alsof Russen zo vrij zijn om zich tegen de oorlog in Oekraïne te verzetten. Jarenlange straffen, marteling of dood kunnen deze Russen verwachten. Dat zien we overal in de wereld waar dictatuur heerst. Elk woord dat ik eraan wijd, lijkt niet op haar plaats. Ik leef niet in oorlog.
Eén identiteit
Is het ongevoelig om te stellen dat het bannen van een roman van een buitenlandse schrijver dat zich afspeelt op Russische bodem, niet de weg is die we moeten gaan? Empathie is juist eindig wanneer onderscheid tussen een natie, haar bewoners en diens regeringsleiders niet meer gemaakt wordt. Nationaliteit geldt bovendien als enige identiteit, resulterend in een gevaarlijke versimpeling van lastige dilemma’s. Nee, die kant wens ik niet op te gaan.
Beeld: Raisa Milova / Unsplash
