Branden in de noordelijke deelstaat Pará en het binnenland van Amazonas zorgen al dagen voor rook die richting Manaus waait. Door de warmte blijft de rook laag hangen en ademen mensen deze in. De rook stroomt dit keer, door passaatwinden afkomstig van de Braziliaanse kust, van oost naar west. Op maandag 30 en dinsdag 31 oktober lag de stad voor de zoveelste keer onder een deken van vervuilde lucht en deze situatie zal naar verwachting nog wel even aanhouden, tenzij de betrokken autoriteiten actie ondernemen om de branden te bestrijden. De rook belemmert ook de vorming van wolken, waardoor het regenseizoen nog later begint. Dat is toch al verstoord door het El Niño klimaatfenomeen en de opwarming van de Atlantische Oceaan met een ernstige droogte als gevolg daarvan. Deze combinatie van factoren verergert de klimaatcrisis in de regio.
Volgens gegevens van het Nationaal Instituut voor Ruimteonderzoek (Inpe) zijn er in Pará tussen 1 en 31 oktober van dit jaar 11.150 branden geregistreerd, 49 procent meer dan in dezelfde periode in 2022, toen er 7.469 branden werden geregistreerd. In Pará-steden als Portel, Uruará, Pacajá, Altamira en São Félix do Xingu zijn de meeste brandhaarden geregistreerd. In Amazonas werden tussen 1 en 31 oktober 3.799 brandhaarden geregistreerd. In dezelfde periode vorig jaar waren dat er 612.
“De hele regio staat in brand”
Onderzoeker Karla Longo, verantwoordelijk voor het monitoren van de branden bij Inpe, liet via persagentschap Amazônia Real weten dat de branden zich momenteel uitstrekken van gebieden bij Manaus tot Parintins, aan de grens van Amazonas, en verder tot steden in Pará. Behalve in Pará en Amazonas zijn er grote bosbranden in Maranhão en Tocantins. De rook van de branden is ook intens in Rondônia en Mato Grosso en heeft impact op andere gebieden in het land.
“In Pará, zowel ten noorden als ten zuiden van Santarém, zijn momenteel talloze grote branden. Het is essentieel om te benadrukken dat het hier niet om één brand gaat, maar dat het vuur zich uitstrekt van Belém tot Santarém. De hele regio staat in brand”, aldus de onderzoeker.
Volgens Karla Longo vinden de branden dit jaar plaats in bosgebieden en in gebieden die in 2022 ontbost zijn. In Pará zijn de steden waar het meest ontbost wordt de steden waar traditioneel agrarische en industriële activiteiten plaatsvinden. De ontbossers kappen de bomen, nemen het hout mee en laten de plek achter om het gebied het jaar daarop weer te verbranden.
“Dit alles is het gevolg van de ontbossing van vorig jaar en het toenmalige beleid om de landbouw te bevorderen. In 2023 was er een daling in ontbossing, maar de effecten van de huidige branden zullen tot in het volgende voortduren”, zegt de onderzoeker. “Bossen kappen gaat altijd gepaard met branden. Als de overheid dit scenario niet beteugelt, zal dit effect aanhouden.”
De branden stellen de bevolking niet alleen bloot aan rook, ze verlengen ook de droogte. Alle klimaat- en meteorologische modellen voorspellen dat er op korte termijn geen regen is te verwachten in de regio, doordat de rook de vorming van regenwolken belemmert.
Door de aanwezigheid in de lucht van een grote hoeveelheid vocht en een lage concentratie van zwevende deeltjes worden waterdruppels, die door condensatie op die deeltjes ontstaan, snel groter. Ze krijgen in hoog tempo voldoende massa om omlaag te vallen. Door vervuiling, als gevolg van verstedelijking en de verbranding van biomassa (bos), neemt de hoeveelheid fijnstof (rook) in de atmosfeer toe. Er zijn dus steeds meer condensatiekernen – stofdeeltjes waar water op condenseert – wat leidt tot kleinere druppels. Dat vertraagt de vorming van regen. Lees ook: Verandering regenproces Amazone bedreigt klimaat
Oproep tot actie
Volgens geograaf Carlos Durigan, directeur van WCS Brasil, is slechts een korte pauze in de regenval voldoende om de branden weer te doen oplaaien. Hij dringt aan op concrete actie. “Elke inspanning is zinloos als er geen maatregelen worden genomen die het sociaal en milieubeleid daadwerkelijk versterken. Om dit te bereiken is een verandering van mentaliteit bij het openbaar bestuur van Amazonas en zijn gemeenten essentieel als het gaat om het omgaan met productieactiviteiten met een grote impact, met name de landbouwproductie, die dit destructieve scenario veroorzaakt”, benadrukt hij.
Net zoals tijdens de Covid-19-pandemie in 2021 kan Amazonas wederom geen adem halen. Voor epidemioloog Jessem Orellana van Fiocruz is dit een trieste situatie en een herhaling van nalatigheid jegens de bevolking van Amazonas.
Bronnen: Amazônia Real, Banzeiro
