Dit vormt een struikelblok voor sommige partijen – en terecht: we zijn immers geen totalitaire staat. Pieter Omtzigt, de dossiervreter en onvermoeibare waakhond van de rechtsstaat, heeft Wilders direct na het verslag van verkenner Plasterk geconfronteerd met de visie op de rechtsstaat. Want laten we duidelijk zijn, concessies doen op de rechtsstaat is voor geen enkele democraat bespreekbaar. Hoezo zou Wilders milder zijn geworden? Misschien in woorden? Maar in het partijprogramma van de PVV is geen ‘Geert Milders’ te vinden.
De rechtsstaat
Ik vind het zorgwekkend èn verbijsterend dat Omtzigts standvastigheid om de rechtsstaat te verdedigen tot verontwaardiging leidt. Het zou toch vanzelfsprekend moeten zijn dat elke politicus de rechtsstaat vooropstelt? Omtzigt strijdt immers voor onze burgerrechten en de grondrechten die ons moeten beschermen tegen willekeur van de overheid. Laten we eerlijk zijn, daar is het recent flink misgegaan, getuige bijvoorbeeld de toeslagenaffaire en de schade-afhandeling van de huizen in het aardbevingsgebied in Groningen. Zijn we deze debacles nu al vergeten? Wilders zet echter meteen de deur open voor een nieuw schandaal bij de belastingdienst en voor het anti-overheidsdenken. Daar waar de overheid het vertrouwen van de burger weer teug moet winnen, beticht het PVV-programma Turken en Marokkanen van grootschalige bijstandsfraude. Wanneer Omtzigt zich echter luid en duidelijk uitspreekt tegen dergelijke anti-staatsrechtelijke PVV-denkbeelden en voorstellen, wordt hij bekritiseerd. Het lijkt erop dat het uithollen van de rechtsstaat voor sommigen slechts een voetnoot in de geschiedenis is.
Rechtsstatelijk besef, iemand?
Wat mij en ik hoop u ook vooral heeft verbijsterd was dat bij een VVD-bijeenkomst in Oost-Groningen op 29 november werd voorgesteld om, mochten moskeeën sluiten en korans verbieden botsen met de grondwet, de grondwet dan maar aan te passen. Een verontrustend teken dat het besef van de waarde van onze grondwet en rechtsstaat verdampt. Gelukkig zijn er ook VVD-ers die fel tegen mogelijke samenwerking met de PVV zijn, vanwege haar discriminerende en anti-staatsrechtelijke uitgangspunten, zoals het plaatsen van mensen in voorarrest zonder proces. Dit is slechts een voorbeeld, want het PVV-programma staat namelijk vol van zulke anti-staatsrechtelijke voorstellen. Er klinkt een terechte kritiek dat we het signaal van de kiezer niet kunnen negeren. De vraag is echter: doen we recht aan de verkiezingsuitslag als de PVV 80 procent van haar verkiezingsprogramma door de papierversnipperaar moet gooien?
Het pad van Poetin als les voor ons
Historische lessen leren ons dat staatsgrepen of radicaal beleid niet nodig zijn om de rechtsstaat en het rechtsstatelijk besef geleidelijk te ondermijnen. Kijk maar naar Rusland onder Boris Jeltsin in 1993. Toen hij een impeachment-procedure negeerde en via referenda wetten wilde doordrukken, omzeilde hij hiermee het parlement. Dit leidde aanvankelijk tot massale protesten: tienduizenden burgers kwamen op voor de grondwet en de rechtsstaat. Maar naarmate deze praktijken van Jeltsin vaker voorkwamen, namen de protesten van de bevolking af en begon het rechtsstatelijk besef te eroderen. Jeltsin bleef zitten als president, en veranderde van een democraat in een Trumpachtige populist. Tegen het einde van de jaren negentig werden politici geïntimideerd, de journalistieke vrijheid ingeperkt en mediabedrijven opgekocht door bevriende oligarchen. Poetin had nooit de oppositie, de rechtsstaat, de grondwet en de onafhankelijke journalistiek de nek kunnen omdraaien, zonder dat de grondwet en rechtsstaat al vanaf 1993 onder vuur werd genomen, journalisten geïntimideerd werden, en de vrije media vrijwel verdween.
Link met de PVV
Het echte gevaar voor Nederland ligt wat mij betreft niet in een plotselinge omverwerping van de democratie, maar in de geleidelijke afbraak van onafhankelijke journalistiek en controlerende functies. Zo stelt de PVV voor om de NPO te saneren en Wilders noemt journalisten ‘tuig van de richel’. In Rusland zagen we hoe de rechtsstaat en persvrijheid langzaam werden uitgehold – en Poetin instaat stelde Rusland volledig in dienst van zijn maffia-achtige kleptocratie te stellen. Daarom moeten we ook in Nederland waakzaam blijven: het geleidelijk ondermijnen van onze vrijheden en controlemechanismen kan leiden tot onherstelbare schade aan de fundamenten van onze democratie en tot normalisering van een extreemrechtse partij, zoals de PVV.
Naïef
Zou de PVV een democratische partij kunnen worden? Wilders, die geen partijleden toestaat, zou nu opeens democratisch het land kunnen leiden? Dat klinkt als wensdenken. Het zou naïef zijn om te denken dat Wilders met een paar toezeggingen plotseling een democraat zou zijn. Dat Wilders expliciet moet aangeven niemand uit het land te gaan zetten en de rechtsstaat te gaan respecteren is een teken aan de wand. Een vos verliest wel zijn haren, maar niet zijn streken.
Verre van mild
Het gevaar schuilt erin dat je door het normaliseren van extreemrechts geleidelijk ons rechtsstatelijk besef erodeert. De geschiedenis laat zien is dat dit het begin is van autoritair populisme. Het PVV-programma is immers verre van mild is. Zijn voorstellen zijn directe aanval op de kern van onze democratie, onafhankelijke journalistiek en rechtsstaat. Daarom stelt Omtzigt als voorman van de NSC terecht dat de PVV publiekelijk afstand doet van een groot deel van haar programma en eerdere uitspraken. Geert Milders bestaat niet en het PVV-programma gaat lijnrecht in tegen onze principes van de rechtsstaat.
Hidde Bouwmeester
Historicus en publicist
Op mijn website plaats ik wekelijks artikelen over de geschiedenis van Oost-Europa. Waardeer je mijn werk dan kun je onafhankelijke journalistiek. Met een donatie draagt u direct bij aan mijn maatschappelijke en journalistieke werk. Vooral in deze tijden, waar polarisatie, desinformatie en clickbaits alom tegenwoordig zijn, wordt uw steun zeer gewaardeerd.
