Het was ongeveer half tien in de ochtend en waarschijnlijk te laat om de vele vogels die het gebied rijk is, goed te kunnen spotten. Ze waren reeds ontwaakt, maar lieten zich niet aan ons zien. Op een enkeling na.
Stokoud
S’Albufera is het grootste en belangrijkste waterrijke gebied van de Balearische Eilanden. Het heeft een oppervlakte van ruim 2.036 hectare, grotendeels wetlands en moeras, en ligt in de gemeenten Muro en Sa Pobla met verbinding naar de kust. Het heeft een zeer oude oorsprong. Een deel van het gebied is miljoenen jaren geleden ontstaan, maar het huidige moerasgebied werd minder dan 100.000 jaar geleden gevormd. De kustduinen zijn ongeveer 10.000 jaar oud. De oudheid van dit natuurpark is nauwelijks voor te stellen. In het begin van de 20e eeuw groeide men er rijst en werd er papier gemaakt van het riet en de rietvelden.
Wettelijk beschermd
S’Albufera is sinds 1988 een beschermd natuurgebied en onderdeel van het EU Natura 2000 Netwerk, omdat men vreesde dat de ontwikkeling van het toerisme de kwetsbare ecologie van het gebied zou schaden. Het is een plek waar vele vogelsoorten en andere wilde dieren, zoals paarden, leven. De vegetatie wordt gedomineerd door grasachtige planten, zoals riet, galigaan en kogelbies. In de kanalen komen onderwaterplanten, zoals kikkerbeet, voor. Het park ontvangt regenwater via bergstromen en bronnen.
Zonnebadende eenden
Er zijn observatiehutten waar je rustig kunt zitten in stilte en allerlei watervogels kunt bekijken. Vandaag zijn het vooral soorten eenden, zoals de bergeend. Ze liggen in tientallen met elkaar te zonnebaden op een van de eilandjes. Scholen vissen (ik denk harders) hebben hun bekjes open. Even weet ik niet of ze naar lucht happen of naar voedsel. Zo te zien toch het laatste. Het wemelt van de kleine waterplantjes en wieren. Mijn vogelvriend ziet een ibis en ik pak de verrekijker over. Ik weet werkelijk bar weinig van vogels en kom niet verder dan een paar namen. Dat gaat van zwartkopje en roodborstje, die ik veel in de tuin mag verwelkomen, tot de monniksgier in de bergen van Mallorca. Daar tussenin is het vooral bewonderen zonder naam. Of het moet de hop zijn met zijn roodbruine, zwartgepunte funky kuif. In de campo van Mallorca is hij veel te zien. Maar daarna houdt het bij mij al snel op met de vogelnamen. Het wordt tijd om dat te gaan veranderen.
Boodschap van de natuur
In deze vogelhut zou ik wel uren kunnen blijven zitten. Zelfs de meest onrustige types kunnen niet anders dan hier tot rust komen. Het is alsof de natuur, de eenden die liggen te zonnebaden, het zachte briesje door de rietstengels, het kabbelende water, je willen vertellen dat je je niet zo druk moet maken om allerlei dingen waar je totaal geen invloed op hebt. Alsof ze je willen vertellen: kijk om je heen, verklein die cirkel en doe wat je kunt. En vooral, wees niet bedroefd om wat je niet kunt. Wees hier nu, niet daar, niet toen en niet later. Een boodschap die niet natuurlijk opgaat, maar constant herhaling nodig heeft. Misschien kom ik nog eens terug om in deze vogelhut te schrijven. Daar lijkt het mij een ideale plek voor. Maar vooral ook om mezelf aan deze boodschap van de natuur te blijven herinneren.
Dringende hulp
Zoals niets hetzelfde blijft, geldt dat ook voor S’Albufera. Haar hoge beschermingsstatus is onvoldoende gebleken om alles wat hier van waarde is afdoende te beschermen. Het natuurgebied heeft dringend hulp nodig.
Als ik de volgende dag een vriendin, een biologe, spreek en vertel dat ik voor het eerst naar S’Albufera ben geweest, vertelt ze mij over de gevaren waarin dit wetland zich al enige tijd bevindt. Ook anderen die al jarenlang op het eiland wonen, vertellen mij hetzelfde over S’Albufera. De plaatselijke kranten schrijven er ook over. Het zoetwatermoeras is in een zoutwatermoeras aan het veranderen, waardoor de biodiversiteit ernstig wordt aangetast. Vogels verdwijnen en planten sterven. Daar komen weer anderen voor in de plaats, zoals de flamingo die hier ook te vinden is. Ik zag ze niet, maar ze zijn al wel gespot.
Veranderend eco-systeem
In 2022 werden er voor het eerst een aantal flamingokuikens geboren. Het waren er maar een paar. In 2023 zijn er wel veertig geboren. De aanwezigheid van deze vogel met lange nek en roze verenjas is een teken dat het ecosysteem in het gebied aan het veranderen is. Flamingo’s zijn typisch voor verzilte habitats en leven in zoutwaterlagunes dichtbij de kust. In Ses Salines op het zuster-eiland Ibiza zijn ze in groten getale te bewonderen. Het betekent dat het natuurlijke zoetwaterecosysteem van S’Albufera langzaam aan het verdwijnen is. Zeekraal heeft in het natuurgebied al zijn intrede gedaan.
Zoetwater trekt zich terug en maakt langzaam plaats voor zeewater. De belangrijkste reden hiervoor is de schaarse toevoer van zoetwater uit de waterbron van Sant Joan verderop het eiland, die overgeëxploiteerd wordt door massa toerisme en de intensieve landbouw. Ecologen waarschuwen dat een herstel en nieuwe zoetwatertoevoer nodig is.
Onzichtbare dood
Al wandelend door deze kalme oase voltrekt zich een ecologische ramp waar ik mij totaal niet bewust van ben. Niemand, denk ik, die af en toe het gebied bezoekt. Omdat er nog steeds wilde dieren zijn en planten die rijkelijk groeien, is er op het eerste gezicht niet veel van die verandering te zien. Ecologen echter waarschuwen dat de aantasting van de biodiversiteit dringend aandacht nodig heeft om het natuurgebied in stand te houden. Rietvelden zijn al kleiner geworden en de macrofyten die de bodem van de lagunes en kanalen bedekten, zijn verdwenen. Ecologen zien dat het natuurgebied een onzichtbare dood sterft.
Begin deze maand op World Wetlands Day hebben ecologen van de milieu-organisatie GOB de Balearische overheid opgeroepen tot dringende en essentiële maatregelen tegen de voortschrijdende achteruitgang en het verlies van habitats in S’Albufera of het belangrijkste wetlandgebied van de Balearen is volgens hen “gedoemd”.
Satellietbeelden
De milieuorganisatie GOB heeft beelden bestudeerd van het moerasgebied die zijn gemaakt door satellieten van NASA en ESA op een afstand van 700 km van de aarde, waarbij beelden van de toestand van het wetland tussen 1990 en 2023 zijn vergeleken. De conclusie is dat dichtbegroeide zoetwatermoerassen verdwijnen en de typische zoetwatervegetatie wordt vervangen door brak water soorten. Hetzelfde geldt voor watervogels, zoals de flamingo’s die er nu jaarlijks broeden.
Toni Muñoz, hoofd Biodiversiteitsbehoud bij de milieuorganisatie, heeft de studie gepresenteerd ter gelegenheid van World Wetlands Day op 2 februari jl. Hij roept de overheid op om maatregelen te nemen, zoals het beperken van de commerciële exploitatie van water uit de bron Font de Son Sant Joan, het beperken van de waterwinning in het stroomgebied van Sa Pobla, het bepalen van het debiet dat nodig is om natuurlijke habitats in stand te houden en het versterken van de milieumonitoring.
De opeenvolgende linkse en rechtse regeringen hebben tot op heden onvoldoende gedaan om de verslechtering van het beschermde S’Albufera aan te pakken. Muñoz zei in september vorig jaar tegen de krant Diario de Mallorca dat er meer werd verwacht van de vorige progressief-linkse regering van de Balearen. “We hebben informatie opgevraagd over de wateronttrekkingen uit de waterbron Font de Son Sant Joan, de belangrijkste bron van zoet water die S’Albufera voedt, en sinds 2018 onttrekken ze het maximaal toegestane, waarbij alleen het cijfer van het Covid jaar lager is.” Het probleem is volgens Muñoz dat het hydrologisch plan geen rekening houdt met de hoeveelheid water dat het moerasgebied nodig heeft om met al zijn soorten in leven te blijven.
Langdurige droogte
Met de komst van nóg meer miljoenen toeristen dit jaar in combinatie met langdurige droogte ziet het beeld voor het welzijn van dit prachtige gebied er somber uit.
S’ Albufera is in gevaar en de hotel- en landbouwbelangen winnen het vooralsnog van het behoud van dit prachtige eco-systeem. Zal de Balearische overheid eindelijk afdoende maatregelen gaan nemen om dit ‘hoog beschermde gebied’ ook daadwerkelijk te beschermen? Zal het durven kiezen voor natuur boven economische belangen?
De milieu-organisatie GOB ziet een mogelijke uitkomst in de Natuurherstelwet van de Europese Unie (de zwaarbevochten wet van ‘onze’ Frans Timmermans) dat wel eens een mechanisme zou kunnen zijn om de teruggave van S’Albufera bij de overheid “af te dwingen”.
Op de dag dat ik langs de paden van het watergebied liep, was ik onwetend van de nood waarin dit prachtige natuurgebied zich bevindt. Onwetendheid, we kunnen het ons niet veroorloven. Dat het dikwijls een zegen is, moge duidelijk zijn.
Beeld: Bruno Miranda/Unsplash
