Gedurende een heel jaar voerde de NGO een uitgebreid onderzoek uit aan de hand van satellietbeelden, rechtszaken, transportgegevens en undercoverwerk op handelsbeurzen. Hun inspanningen leidden tot de ontdekking van 816.000 ton “besmet katoen”, getraceerd naar enkele van de meest beruchte Braziliaanse plantage-eigenaren. Eén van hen wordt verantwoordelijk gehouden voor de vernietiging van 100.000 hectare bos in de Cerrado, een uitgestrekt savannegebied dat zo’n 20% van het Braziliaanse grondgebied omvat.
Het katoen werd vervolgens verscheept naar acht Aziatische fabrieken, waar Zara en H&M kleding en huishoudlinnen lieten produceren. In totaal werden bijna 250 miljoen artikelen geproduceerd, met een gezamenlijke waarde van honderden miljoenen euro’s. Deze bevindingen benadrukken de schadelijke impact van de zogenoemde fast fashion op het milieu en de noodzaak van meer transparantie en verantwoording binnen de industrie.
“We hebben gefaald in onze verantwoordelijkheid”, zei een duurzaamheidsmanager van H&M onlangs tegen het Zweedse Svenska Dagbladet.
Cachoeira-gemeenschap, Bahia, Brazilië (Foto © Thomas Bauer, juni 2023)
Al jaren is er wereldwijd aandacht voor criminele activiteiten in het Braziliaanse Amazonegebied, waar bossen worden gekapt voor rundvlees en soja. Terwijl het bewustzijn toeneemt over de milieueffecten in dit gebied van onze voedselconsumptie, wordt er een andere belangrijke biodiversiteitshub in Zuid-Amerika verwoest ten behoeve van mondiaal consumentisme: de Cerrado.
De hierbij betrokken industriële boerderijen zijn eigendom van enkele van de rijkste families van Brazilië en behoren tot de grootste katoenproducenten van het land. Ze hebben een lange geschiedenis van gerechtelijke bevelen, corruptie-uitspraken en miljoenen dollars aan boetes in verband met het illegaal kappen van ongeveer 100.000 hectare Cerrado wildernis. Een van de buitenlandse investeerders is Crispin Odey, een grote financier van de Brexit-campagne, die milieudelicten in de Cerrado minimaliseerde als niet meer dan een “parkeerboete”.
800.000 ton besmet katoen getraceerd van bedrijven die populaire kleding maken die in het Westen wordt verkocht
De tragiek van de Cerrado en haar diverse inwoners bleef tot nu toe veelal ongezien en ongehoord. Deze regio met haar rijke begroeiing en biodiversiteit herbergt 5% van alle bekende diersoorten ter wereld, waaronder reuzenmiereneters, jaguars en tapirs, en voorziet in het levensonderhoud van miljoenen mensen.
De industriële landbouw heeft er de afgelopen decennia flink huisgehouden, waardoor de helft van de inheemse vegetatie verloren is gegaan. In tegenstelling tot de verbeterde situatie in het Amazonegebied, is de ontbossing in de Cerrado in 2023 met 43% toegenomen. De impact daarvan op het milieu staat gelijk aan de uitstoot van 50 miljoen auto’s per jaar, volgens cijfers van de Braziliaanse overheid. Illegale ontbossing wordt voornamelijk veroorzaakt door enkele zeer grote bedrijven die samen één procent van het totaal aantal landerijen vertegenwoordigen. Honderden soorten worden nu met uitsterven bedreigd door verlies van hun habitat. Ecologen stellen cynisch dat de Cerrado wordt opgeofferd aan de industriële landbouw om de Amazone te sparen.
Katoenoogst bij Roda Velho, São Desidério Bahia Brazilië, juni 2023 (Foto © Earthsight)
Smash and grab
Voor de productie van katoen zijn grote hoeveelheden water en pesticiden nodig. Earthsight schat dat er jaarlijks miljarden liters zoet water worden omgeleid om de katoenvelden te irrigeren, met daar bovenop nog eens 600 miljoen liter giftige pesticiden die in de grond terechtkomen.
De ‘smash and grab’ methoden die de grootste katoenplantages gebruiken, zijn typerend voor exportgerichte producenten, aldus Earthsight. Brazilië heeft de katoenproductie de laatste decennia sterk verhoogd, voornamelijk in de Cerrado waar het nu in wisselbouw met soja wordt geteeld. Tegen 2030 zal Brazilië naar verwachting de VS inhalen als ’s werelds grootste katoenexporteur.
Naarmate de productie van katoen groeit, lijden traditionele gemeenschappen. Corruptie, hebzucht, geweld en straffeloosheid leiden tot diefstal van openbaar land en onteigening van lokale gemeenschappen. Grootschalige boerderijen nemen vaak land in beslag, zo vertelden lokale actievoerders in één regio aan Earthsight. Mensen die eeuwenlang in harmonie met de Cerrado hebben geleefd, worden nu verdreven, belemmerd in hun levensonderhoud, geconfronteerd met bewaking, intimidatie en veediefstal door gewapende boeren, en blootgesteld aan gewelddadige aanvallen op hun leiders.
Uit onderzoek van Earthsight blijkt dat bedrijven en consumenten in Europa en Noord-Amerika deze vernietiging aansturen, niet door wat ze eten, maar door wat ze dragen. Het katoen dat de fast fashion giganten H&M en Zara gebruiken staat in verband met grootschalige ontbossing, landroof, schendingen van mensenrechten en gewelddadige landconflicten in de Cerrado in Brazilië.
H&M: “We hebben gefaald in onze verantwoordelijkheid”. Kledinggigant Inditex geeft certificeringsprogramma met lange geschiedenis van mislukkingen de schuld.
H&M en Inditex, het moederbedrijf van Zara, zijn ’s werelds grootste kledingbedrijven. In 2022 behaalden ze gezamenlijk een winst van ongeveer 41 miljard dollar. Met wereldwijd 4.400 winkels voor H&M en bijna 6.000 voor Zara, samen met andere Inditex-merken zoals Pull&Bear, Bershka, Massimo Dutti en Stradivarius, domineren ze de fast fashion industrie met talloze collecties per jaar.
H&M en Zara kopen niet rechtstreeks katoen in, maar vertrouwen op leveranciers in Azië voor de inkoop en verwerking van ruwe katoen tot afgewerkte kledingstukken. Volgens onderzoekers van Earthsight betrekken deze leveranciers hun katoen uit de westelijke regio Bahia in Brazilië, van de grote producenten SLC Agrícola en Grupo Horita.
De katoenproductie van SLC en Horita in het westen van Bahia wordt geassocieerd met verschillende onwettigheden. SLC is de grootste katoenproducent van Brazilië en heeft alleen al 44.000 hectare katoenplantages in het westen van Bahia. Horita is een van de zes grootste producenten en bezit minstens 140.000 hectare land in de regio. Beide bedrijven zijn familiebedrijven en hun eigenaars behoren tot de rijkste mensen in Brazilië.
Het besmette katoen dat Earthsight traceerde, was als duurzaam gecertificeerd door de organisatie Better Cotton (BC). Uit jaarverslagen blijkt dat H&M en Zara de grootste gebruikers van BC-katoen ter wereld zijn. Bijna de helft van alle BC-katoen komt uit Brazilië. Naar aanleiding van de bevindingen van Earthsight kondigde BC in september 2023 een 12 weken durend onderzoek aan. Inditex bekritiseerde recentelijk BC in een brief die met de pers werd gedeeld. De brief suggereert dat Inditex sterk afhankelijk was van BC om zijn toeleveringsketens te controleren, ondanks eerdere beschuldigingen van greenwashing, geheimhouding en het niet beschermen van mensenrechten.
Earthsight stelt dat BC en soortgelijke programma’s nuttige zondebokken lijken om kritiek af te wenden in industrieën die afhankelijk willen zijn van goedkope grondstoffen. Ondanks de bijgewerkte regels van BC op 1 maart 2024, constateert Earthsight dat er nog steeds gaten, belangenconflicten en zwakke handhaving zijn. Volgens de nieuwe regels kan katoen van land dat vóór 2020 illegaal ontbost is nog steeds als duurzaam gecertificeerd worden door BC, zelfs als het land gestolen is van lokale gemeenschappen, aldus Earthsight.
Sam Lawson, directeur van Earthsight, waarschuwt voor de impact van de katoenindustrie op de Braziliaanse bossen. Hij benadrukt dat de groei van katoen de afgelopen decennia leidde tot een milieuramp. Kleding, handdoeken en lakens van merken zoals H&M en Zara kunnen in verband worden gebracht met de vernietiging van de Cerrado. Lawson betwijfelt de claims van deze bedrijven over duurzaamheid en traceerbaarheid en noemt het eerder windowdressing. Hij pleit voor strenge wetgeving om de misstanden in de katoenindustrie aan te pakken, in plaats van te vertrouwen op consumentenkeuzes. Lawson adviseert consumenten om goed na te denken voordat ze katoenen producten kopen.
Verschillende wetten om toeleveringsketens te reguleren zijn al van kracht of zullen dat binnenkort zijn. De EU-richtlijn Corporate Sustainability Due Diligence (CSDD) moet in april of mei worden afgerond, maar zal alleen van toepassing zijn op de grootste bedrijven. Een nieuwe EU ontbossingsverordening verplicht bedrijven om sommige grondstoffen te traceren naar productie die ontbossingsvrij en legaal moet zijn, maar katoen wordt daarbij niet genoemd. Een vergelijkbaar hiaat is ook aanwezig in de wetgeving in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk, die zich ook beperkt tot illegale ontbossing. Het PPCerrado-plan van Brazilië om ontbossing in de Cerrado tegen te gaan, heeft geen betrekking op ontbossing die door lokale overheden is toegestaan, waardoor de deur open blijft voor niet-duurzaam beleid op dat niveau.
Commerciële landbouw en houtkap zijn wereldwijd de grootste aanjagers van ontbossing en aantasting van bossen. In de EU staat textielconsumptie op de tweede plaats wat betreft druk op land, direct na voedselconsumptie. De grootste consumentenmarkten, zoals de EU en de VS, dragen het meest bij aan deze problematiek. De EU is de grootste importeur van kleding ter wereld, gevolgd door de VS op de tweede plaats.
Het rapport, Fashion Crimes, the European retail giants linked to dirty Brazilian cotton, is hier beschikbaar in het Engels en hier in het Portugees en Spaans.
