Bij het beluisteren van Viva Nana op het nieuwe album Y’Y van de Braziliaanse jazzpianist Amaro Freitas, hoor je meteen de invloed van percussionist Naná Vasconcelos, die in 2016 op 71-jarige leeftijd overleed. Het nummer lijkt sterk geïnspireerd door Um Dia No Amazonas van het album Storytelling uit 1995, met dezelfde sfeer en klankkleuren die de spirituele wereld van de Amazone oproepen.
Viva Nana is een eerbetoon van Amaro Freitas aan de legendarische Naná Vasconcelos, beiden afkomstig uit Recife, Brazilië.
Naná Vasconcelos zag een percussionist niet alleen als een ritmemaker, maar als iemand die werkt met kleuren en timbres, en veel ruimte gebruikt. Een percussionist moet kunnen reageren op gevoel, zei hij. Stilte kan ook percussie zijn. Percussie is een emotionele bezigheid. Op dezelfde manier heeft Amaro Freitas zijn nieuwe album Y’Y gemaakt, met dezelfde aandacht voor kleuren en timbres als een percussionist.
Y’Y is heel anders dan zijn vorige albums, Sangue Negro, Rasif, en Sankofa, die trio-albums waren. Y’Y is een solo-album waarop Amaro Freitas vooral piano speelt en hij voor sommige tracks gasten heeft uitgenodigd, te weten Hamid Drake, Shabaka Hutchings, Jeff Parker, Aniel Someillan, en Brandee Younger. Ook maakt hij meer dan voorheen gebruik van de mogelijkheden van de prepared piano.
Er is meer anders. Omdat Brazilië over het algemeen een warm klimaat heeft, wilde Freitas de geprepareerde piano combineren met de tropische cultuur van Brazilië, met de snelle polyritmiek en swing van samba en maracatu.
Amaro Freitas Press Photo by Micael Hocherman
In 2020 reisde Amaro Freitas naar de Amazone en de stad Manaus, 2500 kilometer ten westen van zijn huis in de kustplaats Recife, waar hij een concert gaf in het historische Teatro Amazonas. Zijn ervaringen in dit voor hem onbekende deel van Brazilië inspireerden hem tot het verkennen van een nieuw muzikaal landschap. Dit landschap is geworteld in spiritualiteit en het rentmeesterschap over de aarde, zoals gepraktiseerd door onder andere de Sateré-Mawé gemeenschap die hij bezocht, het inheemse volk dat de wereld de guarana schonk, een vrucht die energie geeft. Freitas beschouwt Y’Y (uitgesproken als: eey-eh, eey-eh) als “een eerbetoon aan het Amazonewoud en de rivieren van Noord-Brazilië: een oproep om te leven, te voelen, te respecteren en te zorgen voor de natuur, die we erkennen als onze moeder”.
Met piano-aanslagen als glinsterende waterdruppels op groene bladeren brengt Freitas hulde aan deze natuur in Uiara (Encantada da Água) – Vida e cura. Uiara, ook bekend als Iara, Yara, Hiara of Mãe das Águas (“Moeder van de Wateren”), is een figuur uit de Amazone mythologie. Zij wordt gezien als een waternimf, sirene of zeemeermin die in de Amazonewateren leeft. In het nummer gebruikt Freitas een E-Bow om geluiden zoals die van de boto op te roepen, de roze rivierdolfijn die vaak met Uiara in verband wordt gebracht.
Amaro Freitas introduceert op Y’Y ook Mapinguari, een andere mythisch figuur uit de traditionele folklore. Volgens de verhalen veranderde Mapinguari van een menselijke sjamaan in een harige humanoïde cycloop, met een gapende mond op zijn buik en voeten die naar achteren zijn gedraaid. Een andere versie van Mapinguari is Curupira, die met een knots tegen boomstammen slaat om dieren te waarschuwen voor jagers. Zijn afkeer van natuurvandalen is zo groot dat hij achterwaarts loopt om mensen op een dwaalspoor te brengen, recht naar een dertig meter lange boa die de ongelukkigen verslindt. In Mapinguari (Encantado da Mata) manifesteert deze verdediger van de Amazone zich met onheilspellende geluiden als de boze geest die door het bos zwerft op zoek naar prooi om zijn gramschap op bot te vieren.
Encontro das Águas – Ontmoeting van de Wateren
In Amazônia heeft Amaro Freitas de samenvloeiing van de zwartwaterrivier Rio Negro met het slijkerige, geelwitte water van de Rio Solimões (Amazone) gezien, genaamd Encontro das Águas. Beide rivieren hebben hun eigen unieke ecosystemen en stromen kilometers samen op zonder zich te mengen. De pianist was zeer onder de indruk van dit unieke natuurfenomeen.
In het titelnummer Y’Y, met Shabaka Hutchings op fluit, wil Freitas de voorouderlijke kracht van het samenkomen van deze wateren vertalen in twee tegengestelde bewegingen. In elk daarvan klinken echo’s van oude gezangen uit het verleden, maar ook van hoop voor de toekomst.
In het met warme en zonnige klanken overgoten Mar de Cirandeiras brengt de pianist de luisteraar naar de tradities van Pernambuco, zijn geboortegrond. De ciranda is een traditionele dans waarbij mensen hand in hand in een cirkel bewegen. Freitas omschrijft Mar de Cirandeiras als een “impressie van het ervaren van een ciranda op het strand, in Tamaracá, in Recife Antigo.” Het is een eerbetoon aan de zee en aan een dansvorm waarin iedereen gelijk is.
Amaro Freitas noemt zijn muziek ‘gedekoloniseerde Braziliaanse jazz”. In het sprankelende Dança dos Martelos (“Dans van de Hamers”) grijpt hij terug op zijn Afrikaanse afkomst en voegt hij met zaden uit de Amazone, opgewekte tropische ritmes toe aan het geluid van zijn piano. In Sonho Ancestral brengen de metalen tongetjes van de Afrikaanse m’bira (duimpiano) de luisteraar in vervoering.
Amaro Freitas komt uit dezelfde Braziliaanse traditie als Naná Vasconcelos, die tijdens zijn leven vaak werd beschouwd als de beste percussionist ter wereld. Vasconcelos vond inspiratie in de natuur, de inheemse bevolking en Afrika voor zijn historische albums Amazonas en Africadeus. Met Y’Y voegt Amaro Freitas nu een derde titel toe aan deze erfenis. Hij toont zich daarop een waardige opvolger van de legendarische percussionist én als de stem van een nieuwe generatie die gehoord moet worden.
Amaro Freitas – Y’Y
Psychic Hotline | Konkurrent
Concert Amaro Freitas Trio
North Sea Jazz – vrijdag 12 juli 2024
Bezetting: Amaro Freitas (piano); Aniel Someillan (contrabas); François Morin (drums)
