Volgens Wits was er in 2022 pas een definitieve omslag in Japan te merken, waarin duidelijk werd gezien dat goede relaties met Rusland geen optie meer waren. Sterker nog, Japan bekommert zich heel erg om de uitkomst van de oorlog. In Japan veronderstelt men dat als Rusland een deel van Oost-Oekraïne bezet kan houden, dat dit een Chinese aanval op Taiwan aanzienlijk vergroot. Daarmee is de oorlog in Oekraïne onlosmakelijk verbonden met de veiligheidsbelangen van Japan.
Geopolitieke bevolking
Het grote verschil met Europa is dat in Europa politici en specialisten zich weliswaar bewust zijn van de gevolgen van een Russische overwinning in Oekraïne, maar de bevolking de consequenties flink onderschat. Dat is in Japan veel minder het geval. Bovendien staat 86 procent van de Japanners achter de sancties tegen Moskou. Bovendien, heeft 77 procent van de Japanse bevolking het gevoel dat als Oekraïne territoriale concessies moet doen aan Rusland, dit de kans op een oorlog in Taiwan doet toenemen. Ondanks dat de oorlog in Oekraïne in de achtertuin van de Europese Unie plaatsvindt, lijkt de Japanse bevolking veel sterker de urgentie te voelen. Wat kunnen wij, Europeanen leren van Japan?
Grondstoffen
Volgens Wits zijn ze in Japan al wat langer bezig met het strategisch nadenken over grondstoffen. Zo had Japan ooit een conflict met China en werd een boycot van zeldzame aardmineralen afgekondigd door China aan Japan. Hierdoor zijn de Japanners veel strategischer gaan nadenken over hun grondstoffen om minder afhankelijk van bijvoorbeeld China te zijn. Zo besloot Japan dus meer zeldzame metalen vanuit Australië te importeren. Soms heb je een crisis nodig om geopolitieke en strategische keuzes te maken stelt Wits.
Bredere context
Als het om de oorlog in Oekraïne gaat, concentreren we ons in Europa enkel op Rusland. Japan kijkt in tegenstelling tot de meeste Europese landen met een mondiale blik naar deze oorlog. Deze week werd bovendien bekend dat Noord-Koreaanse militairen actief meevechten aan het front in Oekraïne en dat China duidelijk Rusland van wapens voorziet.
De nieuwe axis
Japan ziet de oorlog in Oekraïne veel meer als een oorlog van de autoritaire as tegen de democratische wereld. Japan ziet zichzelf bovendien als een frontstaat die omringd is door autoritaire landen: China, Rusland en Noord-Korea.
Frontstaten
Als we het over frontstaten hebben denken we in het Westen vaak terug aan het IJzeren Gordijn. Wat mensen soms vergeten, zegt Wits is dat Japan echt een frontstaat is tegenover deze autoritaire as: het ligt op steenworpafstand van Noord-Korea en heeft territoriale disputen met China en Rusland. In Zuidoost-Azië is er in feite nog altijd een Bamboe Gordijn. Dat wil zeggen een scherpe scheidslijn tussen autoritaire en democratische landen. Daarom zien Japanners het als cruciaal voor hun eigen veiligheid dat Rusland in Oekraïne wordt afgestopt.
Oekraïne en de liberale orde
De oorlog in Oekraïne gaat volgens veel Japanners om de bestaande liberale orde. Hierin zijn regels, zoals de integriteit van landsgrenzen en mensenrechten het uitgangspunt en is de schending van mensenrechten en het bezetten van landen de uitzondering.
Lobbyen
In Japan wordt heel goed gerealiseerd hoe belangrijk deze orde voor de veiligheid en welvaart van Japan is. Precies daarom proberen Japanse diplomaten Republikeinen en Trump in het bijzonder, ervan te overtuigen dat deze liberale orde verdedigd moet worden.
Toen de steun aan Oekraïne even stil lag (vooral doordat Republikeinen de steun aan Oekraïne afhankelijk maakte van een migratiedeal), was het Japan die met een steunpakket kwam aan Oekraïne. Dat was vooral een signaal aan de Republikeinen om te benadrukken dat ze Oekraïne moesten blijven steunen. Bovendien gaf de Japanse premier Kishida destijds ook nog een toespraak aan het Congres om de Republikeinen hiervan te overtuigen; een bijzonderheid voor een buitenlandse leider.
De oranje olifant heet Trump
Dit laat zien dat ook bij een mogelijke overwinning van Trump in november 2024, Japan er alles aan zal doen om Amerika bij de bestaande liberale orde te houden. Hoe je het wendt of keert, als de Verenigde Staten zowel Taiwan als Oekraïne laten vallen zit de democratische wereld in een precaire situatie. Omdat veel Europese landen decennialang op defensie hebben bezuinigd, is Europa niet bij machte om zonder Washington Taiwan te hulp te schieten. Ik vraag me zelfs af of Europeanen dan nog in staat zijn om Oekraïne volwaardig te steunen.
Japan is een soort Oost-Europa
Kortom, in Japan is het geopolitieke bewustzijn veel beter in de samenleving doordrongen dan in West-Europa. Japan was daardoor veel beter in staat om sneller geopolitieke keuzes te maken. Dat komt deels omdat Japanners veel scherper doorhebben wat er op het spel staat, bij een Russische overwinning in Oekraïne. In West-Europa ontbreekt vooral het voorstellingsvermogen over wat het aan flarden schieten van de liberale orde betekent voor onze veiligheid. In die zin lijkt Japan, als we naar Wits zijn verhaal luisteren, veel meer op Oost-Europa, dan op West-Europa. Dat is ook niet zo gek, omdat het naoorlogse Japan sinds 1945 democratische frontstaat is geworden, net zoals Oost-Europese landen dat nu zijn tegenover Rusland.
Hidde Bouwmeester
Ik ben Hidde Bouwmeester, historicus in de internationale betrekkingen en gespecialiseerd op postcommunistisch centraal én Oost-Europa. Met een (vaste) donatie (of een donatie onder dit artikel) draag je bij aan mijn werk. Ik ben freelance historicus en mijn werk wordt mogelijk gemaakt door mijn lezers door donaties. Waardeer je een artikel, overweeg een donatie. Hiermee houd je onafhankelijke historische (en geopolitieke) analyses in stand. Wil je elke keer als er nieuw artikel online staat, een mail ontvangen? Mail dan naar jhbbouwmeester@gmail.com of stuur een DM via Twitter.
