Er moest wat ‘boogiewoogie’ in z’n schilderijen, zei Piet Mondriaan vlak voor zijn dood. In zijn studio in New York werkte de kunstenaar aan een nieuwe compositie; na een jarenlange zoektocht leek hij eindelijk de perfecte balans in zijn werk te hebben gevonden. Geïnspireerd door de skyline van New York en opgelucht dat hij de oorlog op Europees grondgebied ver achter zich had kunnen laten, zette hij een nieuw doek in de verf. Niet letterlijk trouwens, want de voorstudie van ‘Victory Boogie Woogie’ bestond vooral uit stroken gekleurd plakband die de vlakverdeling op het nieuwe werk aangaven.
Verder dan dat kwam het nooit: op 1 februari 1944 stierf de grondlegger van het neoplasticisme aan de gevolgen van een dubbele longontsteking.
Illustrator en striptekenaar Erik de Graaf schetst de kunstschilder in zijn ziekenhuisbed in het Murray Hill Hospital. Terwijl zijn vrienden bij hem waken, ziet hij het ziekenhuisplafond met al zijn ornamenten steeds abstracter worden. Het tekent het ‘gedramatiseerde’ verhaal van De Graaf – zoals het schutblad van ‘Mondriaan – Een betere wereld’ de graphic novel duidt. De illustrator zet de kunstenaar – altijd zoekend naar innerlijke rust en naar balans in zijn kunstwerken – neer in een stijl die de meester van de moderne kunst bijna tastbaar maakt.
Obsessieve zoektocht naar perfectie
Laat in een gesprek de naam ‘Mondriaan’ vallen en je ontlokt je gesprekspartner gegarandeerd een reactie. Waar de een met de kunstenaar wegloopt vanwege zijn vernieuwende werk, verguist een ander hem om zijn abstractie. Die reacties zijn begrijpelijk. Mondriaan was in zijn werk uitermate vernieuwend, en dat uitte zich in schilderijen die door zijn tijdgenoten soms maar moeilijk werden begrepen. Ooit begonnen met figuratieve werken, ontwikkelde hij zich via het expressionisme richting achtereenvolgens het kubisme en De Stijl, om uiteindelijk de basis te leggen voor het neoplasticisme.
Maar waar het publiek wel Mondriaans kunstwerken zag, zag het maar zelden de rationale erachter. Het ‘wat’ – de kunstwerken – gaf zoveel stof tot spreken dat het ‘hoe’ – de zoektocht van Mondriaan – vaak onbesproken bleef. Dat hoefde overigens niet, want Mondriaan publiceerde tijdens zijn leven meermaals over zijn visie op kunst en een betere wereld.
Illustratie uit ‘Mondriaan – Een betere wereld’ van Erik de Graaf
Over die opvattingen zou veel te zeggen zijn. Ze kwamen immers ergens vandaan. Wie ‘Mondriaan – Een betere wereld’ leest, ziet vooral de geopolitieke dreiging die Mondriaan dreef in zijn werken. In tal van hoofdstukken, chronologisch ingedeeld naar jaar, volgt De Graaf de kunstenaar, die onder dreiging van een naderende oorlog zijn toevlucht neemt tot Parijs, Londen en New York. Toch kan Mondriaan Hitlers agressie nauwelijks ontlopen: in het ‘vrije’ Engeland ontkomt hij ternauwernood aan een bominslag, twee schepen in het konvooi dat hem naar het ‘vrije’ Amerika brengt zinken onderweg, en ook het land van de ultieme vrijheid raakt uiteindelijk in oorlog met Duitsland.
Juist daardoor lijkt de drang naar een betere wereld steeds meer bezit van Mondriaan te nemen. De Graaf tekent de kunstenaar als een man die obsessief zoekt naar perfectie, en daarin steeds opnieuw moet ontdekken die nog niet te hebben bereikt.
Illustratie uit ‘Mondriaan – Een betere wereld’ van Erik de Graaf
Stijlvol en intiem
De kracht van ‘Mondriaan – Een betere wereld’ zit hem in de manier waarop De Graaf de kunstenaar, zowel letterlijk als figuurlijk, in beeld brengt. De illustrator geeft de lezer een inkijkje in de ontwikkeling en gedachtegang van Mondriaan – in wat hem drijft en waarom hij bepaalde keuzes maakt.
De strakke tekenstijl van De Graaf, waarin de wereld wordt teruggebracht tot de essentie, past perfect bij Mondriaan. Grote vlakken, veel ruimte en de afwezigheid van overbodige details zorgen voor een ideale balans tussen onderwerp en verhaal. Tegelijkertijd wordt de graphic novel nooit saai en eentonig: zijn het niet de psychologische details die voor spanning zorgen, dan zijn het wel de close-ups in typische Mondriaan-kleuren of de contrasterende details van de buitenwereld. Dat de striproman een expliciete illustratie van een vrijend stelletje bevat, is jammer.
Taalkundig had het boek aan kracht gewonnen als een redacteur nog even kritisch naar de tijdsaanduidingen had gekeken. Sprongen in de tijd worden aangekondigd met ‘Een paar dagen erna’ of ‘Niet veel later’, wat geforceerd en repetitief aandoet.
Niettemin maakte Erik de Graaf met de graphic novel over Mondriaan, waaraan tot 2 maart 2025 een tentoonstelling wordt gewijd in het Mondriaanhuis in Amersfoort, een heel geslaagd portret van de kunstenaar. Stijlvoller en intiemer kan het niet worden.
Voor kunstliefhebbers en andere geïnteresseerden zijn Mondriaans visie op kunst en een betere wereld en de korte biografie, inclusief foto’s van Mondriaans studio’s een lezenswaardige aanvulling. Dat maakt ‘Mondriaan – Een betere wereld’ geslaagd voor een breed lezerspubliek.
Boekgegevens
Titel: Mondriaan – Een betere wereld
Auteur: Erik de Graaf en Wietse Coppes
Uitgeverij: Scratch Comics
Jaar van uitgave: 2024
Aantal pagina’s: 320
Prijs: € 34,95
