Syrië viert feest. Ieder weekend lopen de pleinen weer vol. Er is muziek, mensen dansen op straat, er zijn vlaggen, vredesleuzen en kerstbomen. Het Assad-regime is weg, opluchting overheerst. Voor de meeste Syriërs althans. Het geldt echter niet voor de Koerden in noordoost Syrië. Hun autonome zone is in gevaar.
De burgeroorlog gaf Syrische Koerden de mogelijkheid een vorm van zelfbestuur op te zetten in het Koerdische noordoosten van hun land. Assad was niet weg, maar had zich teruggetrokken in overheidsgebouwen en bemande nog enkele controleposten.
En toen ISIS in 2014 kwam, kregen ze hulp van de Amerikanen om de terreurgroep te verjagen. Daar zal Assad niet rouwig om zijn geweest, al vormde ISIS geen directe bedreiging voor zijn bewind, zoals ze dat in Irak wel waren. De erfenis van die strijd vormen niet alleen de 11.000 doden aan Koerdische zijde, maar ook de vele tienduizenden ISIS-daders en hun families voor wiens detentie zij al jaren moeten zorgdragen.
Opmars
Terwijl de strijders van de HTS en aan hen gelieerde groepen eind november de opmars begonnen naar Damascus, maakte de door de Turken gesteunde militie SNA gebruik van de situatie om de Koerden aan te vallen. Turkije ziet de bestuurders van de autonome regio als terroristen vanwege hun (vermeende) banden met de Turks-Koerdische verzetsgroep PKK. Het heeft al een deel van Koerdisch gebied bezet als een soort veiligheidszone en voert regelmatig drone-aanvallen uit op Koerden die banden met de PKK zouden hebben.
De afgelopen maand zijn de Koerden onder vuur komen te liggen van de SNA, waarbij ook Turkije bombardementen heeft uitgevoerd. Zo raakten ze de stad Manbij kwijt, die ze na het vertrek van het regime hadden ingenomen. En de Turken maakten bewegingen die duidden op plannen met Kobani, de Koerdische stad die ISIS een tijdlang bezette. De Koerdische strijd om haar te bevrijden staat in de analen als een van veel bloed, zweet en tranen.
Alleen inmenging van de Amerikanen, die minister van buitenlandse zaken Blinken naar Ankara stuurden, voorkwam een Turkse aanval op Kobani. Er kwam een wankel staakt-het-vuren. Want Washington ziet de Koerden als de garantie dat ISIS niet kan terugkeren. En de strijd had er al toe geleid dat de Koerden bewakers moesten weghalen bij de ISIS-gevangenissen om daarbij in te zetten.
Dat kwam de Turkse leider Erdogan te staan op stevige kritiek van de zijde van Amerikaanse politici die zich met de regio bezighouden.
Het gevaar van een terugkeer van ISIS is niet denkbeeldig. Niet alleen horen we uit de familiekampen dat de vrouwen daar klaar zitten met ingepakte tassen, omdat ze erop rekenen bevrijd te worden. In het beleid van de terreurgroep staat dat immers bovenaan.
Verdubbeling
ISIS heeft het aantal aanvallen in Syrië het afgelopen jaar opgevoerd tot zo’n zevenhonderd. Waarnemers melden een verdubbeling vergeleken bij 2023. Een van de laatste incidenten vond plaats in Raqqa, ooit ISIS’ hoofdstad in Syrië. In een daaropvolgende operatie zijn achttien ISIS-strijders opgepakt.
De Amerikanen hebben kort na de val van Assad bombardementsvluchten uitgevoerd gericht tegen ISIS-kampen in gebied dat voorheen onder het regime viel. Een van de redenen waarom buurland Israël direct na de val honderden vluchten heeft uitgevoerd om Assads wapenarsenalen te vernietigen, is de angst dat die in verkeerde handen zouden vallen (zoals die van ISIS).
Tegelijkertijd ziet Turkije in de val van het regime en het vertrek van de Iraniërs en de Russen mogelijkheden om oude dromen waar te maken. Dromen van een groter Turks rijk geïnspireerd op het Ottomaanse dat na de Eerste Wereldoorlog verdween. Met de voorbereiding daarvan is Ankara al geruime tijd bezig. Niet alleen door de strijd tegen de Koerden, maar ook door HTS en andere verzetsgroepen te steunen.
Hoe goed die relaties zijn viel op te maken uit de hartelijke begroeting tussen de Turkse minister van buitenlands zaken Hakan Fidan en HTS-leider Ahmed al-Sharaa, die zich voor de gelegenheid zelfs in kostuum met stropdas had gestoken. Na hun gesprek dronken ze thee op de Qasioun-berg die over Damascus uitkijkt, een symboliek die duidelijk maakt dat met de HTS ook Ankara thuis is in Damascus.
Wacht aangezegd
Maar dat bleek ook uit hun gezamenlijke persconferentie waarbij de nieuwe Syrische leider in feite de Koerden de wacht aanzegde. Hij verklaarde dat er wordt gewerkt aan de opzet van een nieuw leger, waarbij geen ruimte meer zal zijn voor milities en strijdgroepen die buiten Defensie opereren. ‘We zullen absoluut geen wapens meer toestaan buiten de controle van de staat, of het nu gaat om revolutionaire facties of strijdgroepen aanwezig in SDF-gebied.’
De SDF (Syrische Democratische Troepen) zijn het door de Koerden geleidde leger dat zowel Koerden als Arabische strijders verenigt in de strijd tegen ISIS en door de Amerikanen wordt gesteund. Nu ook de nieuwbenoemde Syrische minister van defensie zich tegen Koerdische autonomie heeft uitgesproken, komt de tegenwind voor de Koerden van drie kanten.
En dat terwijl de Koerden zich niet minder verheugd hadden getoond over het vertrek van de Assad-familie onder wiens bewind ook zij geleden hebben. En ze als blijk van steun de vlag van de Syrische oppositie die nu geldt als de nieuwe Syrische, overal in Koerdisch gebied hebben gehesen.
De Koerden in Syrië zien de bui hangen. In plaats van om te feesten zijn Koerden in verschillende steden de straat opgegaan om te demonstreren tegen een Turkse bezetting en een islamistisch bewind in Damascus.
Steeds meer richt de verwachtingsvolle blik zich naar Israël, dat dichterbij is dan ooit. Er is immers de oude band tussen de volkeren. Maar dat Israël de Koerden echt kan helpen lijkt nog steeds geen reële optie.
Milder
Koerdische leiders zoeken naar andere manieren om te overleven. Door Turkije milder te stemmen bijvoorbeeld. Daarom is er een verklaring gekomen van de PKK waarin die bezweert geen enkele rol meer te spelen in Syrië. Dat was alleen om te helpen tijdens ISIS.
En nog belangrijker: er zijn voor het eerst sinds jaren gesprekken op gang gekomen met politieke groepen die zich afzijdig hielden van het bestuur, verenigd in de ENKS. Een deel van hen ziet Massoud Barzani, de KDP-leider over de grens in Irak, als de enige Koerdische leider. Barzani, die zelf goede banden heeft met Ankara, heeft inmiddels Ahmed Al-Sharaa welkom geheten op zijn nieuwe post in Damascus.
De gedachte zal zijn dat er meer eenheid nodig is onder de Syrische Koerden om het verlies van hun in dertien jaar opgebouwde autonomie te voorkomen. Tenslotte is dat in Irak ook gelukt omdat de belangrijkste partijen, die elkaar ook jarenlang naar het leven hadden gestaan, zich daarvoor samen hard hebben gemaakt.
De situatie is echter totaal anders, omdat het Iraakse bewind van buitenaf ten val is gebracht terwijl de Syriërs dat zelf hebben gedaan. Maar Arabische landen, Europa en de Amerikanen fronzen over de Turkse invloed, en buurlanden maken zich zorgen of er – ondanks dat kostuum van Al-Sharaa – toch geen islamistisch regime komt. Een Koerdische regio, gesteund door Washington en Tel Aviv, zou daarbij een tegenhanger kunnen vormen.
Islamistisch
Opties die nu echter in Damascus worden genoemd is dat de zorg voor de ISIS-gevangenen en -families wordt overgenomen door de regering en dat de Koerdische strijders instromen in het nieuwe Syrische leger. Dat laatste is in Irak nooit gelukt (en gaat ook niet gebeuren), en gezien de angst voor een islamistisch regime in Damascus lijkt dat voorlopig ook in Syrië niet echt aan de orde.
De Koerden zullen de zorg voor ISIS graag overdragen. Maar of Al-Sharaa en zijn mannen daarvoor de juiste partij zijn is de vraag. Zelfs al is de animositeit groot tussen HTS en ISIS, dan nog is er altijd Ankara op de achtergrond. En dat ziet ISIS als een kleiner kwaad dan de Koerden. Die wil het vooraleerst de doodsteek toedienen.
