Musk en Zuckerberg zijn een groter gevaar voor de democratie dan Trump

De meeste kritiek richt zich op Elon Musk, omdat hij erg op de voorgrond treedt in zijn steun voor Donald Trump. Mark Zuckerberg is helaas niet veel beter. De Facebookeigenaar kondigde aan te stoppen met factchecks. Dit is een desastreuze beslissing en werkt desinformatie in de hand. Dit roept de vraag op in hoeverre overheden sociale media moeten reguleren en desnoods juridisch moeten aanpakken. Als feiten er niet meer toe doen, sterven democratieën een stille dood.

Geopolitiek wapen

Twitter is verworden tot een geopolitiek wapen. Met desinformatie, anonieme accounts en bots weten autoritaire landen, maar ook bedrijven, steeds meer de publieke opinie naar hun hand te zetten. Hier kunnen gewone individuen vaak niet tegenop boksen. Het gaat bij Twitter dan ook niet om het feit dat het ‘behoorlijk rechts is geworden’, maar dat je alleen nog zichtbaar bent als je iets controversieels zegt. Dit brengt de feitelijke discussie in gevaar en daarmee ons maatschappelijke debat. Bovendien zorgen de miljoenen bots en trollen ervoor dat gewone individuen worden overschreeuwd. Mensen zijn alleen nog zichtbaar als ze ook flink controversiële dingen gaan roepen of relletjes met andere mensen weten op te zetten. Racisme, engagement farming en fitties doen het qua zichtbaarheid daarom altijd goed.

Censuur?

Bovendien bestaat een democratie juist vanwege het principe dat we een publieke opinie hebben.
Als miljoenen trollen zich als burgers kunnen voordoen, of zelfs door overheden worden gestuurd, dan kan er onevenredig veel aandacht komen voor een bepaald onderwerp met een bepaalde mening. Ik ben niet voor het verbieden van sociale media of het toepassen van censuur. Nee, ik pleit voor het bestrijden van miljoenen trollen en bots. Mensen zoals u en ik kunnen niet tegen deze kwantiteit van shitposters en trollen opboksen. Het gevolg is dat het kan lijken alsof er heel erg veel mensen kritisch op Zelensky zijn en het Oekraïnebeleid, terwijl dat in werkelijkheid niet zo is.

Fophef

Daarom stoorde ik me ook zo toen minister Mona Keijzer stelde dat ze na een lange dag werken het laatste nieuws op X checkte. Ze was in staat om de ‘trollen, haters en deugers’ te negeren. Maar dat is het probleem niet. Iedereen kan mensen negeren; het probleem is dat degene die het hardst schreeuwt boven komt drijven. Dat is niet ‘het laatste nieuws’, dat noemen we fophef.

Ontstaan van moderne democratie

De eerste democratieën werden pas mogelijk toen overheden en burgers op grote schaal bepaalde onderwerpen konden bespreken. Dit werd dus mogelijk vanaf de uitvinding van de drukpers. Mensen kwamen samen in debatclubs of in koffiehuizen om te discussiëren. En zo konden de verlichtingsidealen, zoals de trias politica, de scheiding tussen kerk en staat en veel meer principes van de Franse Revolutie worden verspreid.

Moderne communicatiemiddelen

Vanaf de twintigste eeuw ontstonden er nieuwe manieren om sneller een groot publiek te bereiken. Dit begon met de radio en werd later opgevolgd door de televisie. Hierdoor kon een nog groter publiek worden bereikt.

Sociale media

Maar sociale media zijn fundamenteel anders. Bij de drukpers, de radio en de televisie zit er een niveau tussen de ontvanger en de zender. Een redactie. Dat dit niveau ontbreekt, heeft ook voordelen. Onderwerpen die niet of nauwelijks worden benoemd, kunnen via gewone mensen onder de aandacht worden gebracht. Dat is de kracht van sociale media.

Post-Truth

Sociale media hebben veel voordelen gehad. Vooral in het begin. De Arabische Lente is hiervan een goed voorbeeld. De Arabische Lente mobiliseerde jonge demonstranten via Facebook en Twitter om in opstand te komen tegen hun dictator. In Egypte en in Tunesië leidde dit zelfs tot het vertrek van de autoritaire leiders.

Desinformatie

Maar als het gaat om desinformatie, zit er een weeffout bij sociale media. Als de NOS, de Telegraaf of het NRC desinformatie verspreidt, kun je hen daarop aanspreken. Anonieme accounts die veel aandacht op sociale media genereren, niet. En daar zit de crux. Je kunt geen debat voeren als niemand verantwoording hoeft af te leggen. Sociale media zijn pas een aanvulling op ons debat als de rotte appels eruit worden gehaald, niet als ze worden beloond met meer bereik. Zeker niet als het trollen zijn die aangestuurd worden door Rusland of Iran. De ironie is natuurlijk dat deze sociale media in deze landen verboden zijn.

Hybride oorlogsvoering

Als je je eigen burgers verbiedt om deze sociale media te gebruiken, heb je geen enkel recht om ze wél in te zetten om andere samenlevingen mee te vergiftigen. Iran en Rusland gebruiken trollen als een goedkope manier voor hybride oorlogsvoering. Niet om een debat mee te voeren, maar om de westerse democratie van binnenuit kapot te maken. Dit zou zomaar het paard van Troje kunnen worden als we sociale media niet reguleren.

Bedreiging democratie

Inmiddels blijken sociale media dus steeds meer de wapens van autoritaire landen te worden. En juist als polarisatie de norm wordt, bedreigt dit het maatschappelijke debat. Het debat mag schuren, zeker waar. Maar dan wel tussen mensen en niet tussen door Rusland of Iran gecreëerde trollen die zich voordoen als Jan Bakker of Mohammed El Ahmadi uit Amsterdam.

Juridisch aanpakken?

Trollen zijn enkel bezig met het verstoren van het debat, het polariseren zodat wij boos op elkaar worden. Dit gaat ten koste van een eerlijke en oprechte discussie. De feitelijke onderbouwing is de hoeksteen van de democratie. Factchecks zijn dus belangrijk, zowel bij sociale media als bij de reguliere media. Je moet iedereen ter verantwoording kunnen roepen. Of je moet de gebruikers ter verantwoording kunnen roepen, of het sociale mediabedrijf. Daarom is het een groot probleem dat Twitter en META externe links onderdrukken. Hoewel Twitter Community Notes heeft, is dat niet genoeg voor de kwantiteit aan shitposters en desinformatie die op de sociale media te vinden is.

Factchecks

Doordat Twitter en META externe links onderdrukken, is het doen van effectieve factchecks lastig. Daarom moet de regering samen met de Europese Commissie Twitter en META aanpakken als ze desinformatie onvoldoende aanpakken of het zelfs als hun verdienmodel gebruiken. Zuckerberg en Musk zijn daarmee een grotere bedreiging voor de democratie dan Trump. Als feiten er niet meer toe doen, zullen westerse democratieën ten onder gaan. Democratieën sterven niet met een knal. Ze sterven langzaam, zoals een kikker die niet merkt dat het water om hem heen steeds warmer wordt, totdat het te laat is.