Nieuwe president in Amerika, nieuwe kansen in Midden-Oosten

Nieuwe bezems vegen schoon. Dat lijkt de overheersende overtuiging in het Midden-Oosten bij het aantreden van Donald Trump als Amerikaans president. Iedereen is vergeten wat hij naliet in zijn vorige termijn waarin de oorlog in Syrië voortduurde en de invloed van Iran toenam.

Het meest opvallend is wel de reactie uit Syrië. De nieuwe Syrische leider Ahmed al-Sharaa stuurt Trump niet alleen de hartelijkste gelukwensen, maar stelt ook dat hij erop vertrouwt dat ‘hij de leider is die vrede brengt in het Midden-Oosten en de stabiliteit terugbrengt in de regio.’ En dat hij hoopt op een partnerschap dat ‘een weerspiegeling vormt van de aspiratie van beide landen’.

Daarmee lijkt de cirkel voor Syrië rond. De mannen die er aan de macht zijn begonnen als strijders aan de zijde van ISIS en Al-Qaida en feliciteren nu de president van het land dat ze toen het meest haatten. Wat zeker meespeelt is het belang voor hun overleving van het opheffen van sancties die tegen het Assad-regime zijn afgekondigd. Daarom reist de nieuwe Syrische minister van buitenlandse zaken de wereld rond, waarbij hij zelfs – een primeur voor Syrië – welkom is op het Wereldforum van Davos deze week.

Europa heeft die pleidooien ook gehoord en is bezig de sancties beetje bij beetje op te heffen. Of Trump daar ook over denkt is uit zijn eerste dagen in office nog niet goed op te maken. Voor de Syrische Koerden is vooral belangrijk dat hij zijn dreigement om Amerikaanse troepen weg te halen uit Syrië niet uitvoert, want dat zou hen onbeschermd achterlaten tegen Turkse aanvallen. En de terreurgroep ISIS (al jaren ook een vijand van Al-Sharaa en zijn mannen) in de kaart spelen.

Koerden

Iraakse Koerden hebben in reactie op de Turkse acties tegen hun broeders in Syrië het initiatief genomen om de verschillende Koerdische groepen daar te verenigen zodat ze samen sterker staan. En hen ook advies gegeven hoe zich op te stellen jegens de nieuwe machthebbers in Damascus. Die lijken in eerste aanleg niet van zins de Koerden de autonomie te gunnen die ze hebben verkregen tijdens de burgeroorlog. Vooral vanwege hun banden met Turkije, en Koerden kijken naar Trump om hen te helpen.

Die heeft onlangs nog gewaarschuwd tegen de ambities van de Turkse president Erdogan richting Syrië, als vervulling van een wens om het illustere Ottomaanse verleden te doen herleven. Voor Erdogan is de terugkeer van Trump geen goed nieuws. In Trumps vorige termijn ging het al niet lekker tussen de twee heren.

Anderzijds heeft Erdogan gezegd dat hij graag wil samenwerken met Trump, en dan met name aan het beëindigen van de oorlog in Oekraïne. ‘Turkije zal alles doen wat nodig is om daaraan bij te dragen.’ Wat we ons daarbij moeten voorstellen is overigens volstrekt onduidelijk.

Iran

Voor Turkije’s tegenspeler in de regio, Iran, is de terugkeer van Trump evenmin goed nieuws. De maximale druk die hij heeft aangekondigd heeft Iran al in de armen van Poetin geduwd. Moskou en Teheran sloten deze week een samenwerkingsakkoord dat verder gaat dan de levering van Iraanse drones die de Russen in Oekraïne gebruiken.

Want volgens sommige voorspellingen kunnen Trumps aangekondigde sancties een gat van 30 miljard dollar slaan in de toch al wankele Iraanse economie. De Iraanse premier Masoud Pezeshkian heeft in een interview met het Amerikaanse NBC al verklaard dat Iran zich wil inzetten voor vrede en de-escalatie. Een conservatief parlementslid heeft Trump een ‘mogelijkheid’ genoemd en roept op tot directe onderhandelingen.

Terwijl de Iraanse geestelijk leider ayatollah Khamenei zich onthield van commentaar over Trumps terugkeer, verschenen op straat in zijn geboorteplaats Matshad posters met een oproep aan de Amerikaanse president om de Iraniërs te redden van het islamitische regime. En in Teheran en elders zijn posters opgeplakt met Trumps foto en de tekst ‘Het Iraanse volk wacht op u’.

De nieuwe minister van buitenlandse zaken, Marco Rubio ziet enerzijds een grote discrepantie tussen volk en regering in Iran, en zegt anderzijds dat hij alles wil doen om te voorkomen dat Iran kernwapens ontwikkelt. En ook zal proberen jaren geleden opgeheven VN-sancties weer terug te halen, wat niet bepaald goed nieuws is voor de Iraniër in de straat.

Irak

Terwijl er in buurland Irak nog een arrestatiebevel loopt tegen Trump vanwege de moord op de Iraakse militieleider Abu Mehdi Al Muhandis (samen met de Iraanse generaal Soleimani op het vliegveld van Bagdad, vijf jaar geleden), stuurde de Iraakse premier Sudani hem een felicitatietelegram bij zijn aantreden. Daarin sprak Sudani het voornemen van Irak uit om de banden met de VS te versterken en benadrukte het belang van hun samenwerking voor Iraks stabiliteit, veiligheid en ontwikkeling.

Sudani hoopt onder Trump duidelijk zijn balanceer-act voort te zetten en zowel Iran als de VS te vriend te houden. Terwijl de druk uit Washington onder Trump en Rubio alleen maar zal toenemen op Bagdad om de aan Iran gelieerde Iraakse milities onschadelijk te maken. Met voorkeur door ze gedwongen in het Iraakse leger te laten instromen. Terwijl die milities zijn voor Iran alleen maar belangrijker geworden sinds het wegvallen van haar invloed in Syrië en Libanon.

Met een verzwakt Iran is niet alleen de invloed van Turkije toegenomen, maar ook van de Saoediërs. Trump gaat erop inzetten dat zij zo snel mogelijk onderdeel worden van de Abraham-akkoorden, die onder zijn vorige termijn zijn getekend tussen Israël enerzijds en de Emiraten, Bahrein, Marokko en Soedan anderzijds. Die akkoorden vormen wellicht het grootste succes in de regio van zijn vorige termijn.

Dat toetredingsproces ligt echter stil door de Hamas-oorlog in Gaza; een van de redenen waarom Trump zich zo hard heeft gemaakt voor een bestand daar. Direct na zijn aantreden zei hij echter ‘geen vertrouwen’ te hebben dat het lang stand houdt.

Israël

Banden tussen Israël en een grote speler in het Midden-Oosten als de Saoediërs zouden een belangrijke verschuiving geven in de diplomatie in de regio. Door de Gaza-oorlog is echter nog eens duidelijk geworden dat dit alleen mogelijk is als er een regeling komt voor de Palestijnen. Waardoor je kunt voorspellen dat Trump nog wel even bezig is om de Israëlische premier Netanyahu van het oorlogspad te krijgen.

Met een vriendelijk bedankje aan Biden liet Israël Trump bij zijn toetreding weten zich te verheugen op de samenwerking om de toch al hechte banden verder te versterken. Als een van de eerste daden trok Trump Bidens sancties in tegen gewelddadige Israëlische kolonisten op de Westoever. Ook schrapt hij beperkingen op export van wapens naar Israël waardoor de 2000 kilo bommen die veel schade hebben aangericht in Gaza toch weer geleverd worden.

Hoewel in de Arabische wereld Trumps komst wordt gezien als een nieuwe kans voor nieuwe ontwikkelingen, laat hij er geen twijfel over bestaan waar hij staat. Met die hierboven genoemde maatregelen en het intrekken van de visa en het deporteren van mensen die betrokken zijn bij pro-Hamasdemonstraties geeft hij de boodschap af dat hij vooral vierkant achter Israël staat.