Het Volkenrak een dode waterplas? Helemaal niet, vertelt boswachter Wicher Pen van Staatsbosbeheer. ‘Er is verschrikkelijk veel te zien. Lepelaars, zeearenden en zilverreigers. Op vogelgebied is er veel te beleven. Maar er zijn ook nog bijzonder restvegetaties uit de zoute tijd: zeekraal en melkkruid. De platen zijn soms zandig, soms kleiig. Er is enorm veel diversiteit.’ Vissers vangen in het water nog steeds enorme karpers en allerlei roofvissen, zoals de snoek. En je kunt er nog heerlijk vanaf de oevers met riet en gras uitkijken over het stille, zoete water.
Nu de kogel eindelijk door de kerk is, gaan in Zeeland stemmen op het water zoet te laten
Toch is er met de kwaliteit van dat water van alles mis, volgens het kabinet. Het water is te troebel, en er is overlast door blauwalg. Het Volkerak-Zoommeer moet daarom weer zout worden. De provincies Zeeland, Noord-Brabant en Zuid-Holland hebben daar samen met natuurbeschermers jarenlang voor gelobbyd. Maar nu de kogel eindelijk door de kerk is, gaan in Zeeland stemmen op om het water gewoon zoet te laten.
Getij
Het plan is om zout water uit de Noordzee via het Grevelingenmeer door te laten naar het Volkerak-Zoommeer. In het Grevelingenmeer – nu zout, stilstaand water – komt dan het getij weer terug. Boeren op het Zeeuwse eiland Tholen, die afhankelijk zijn van zoet water uit het Volkerak, krijgen straks via het opnieuw uitgegraven riviertje de Roode Vaart water uit West-Brabant. De spade gaat daar over twee jaar de grond in.
Maar het probleem dat verzilting moet oplossen, is juist de afgelopen jaren deels vanzelf opgelost, vindt het Zeeuws Landschap. ‘Er is waardevolle natuur aan het ontstaan’, zegt Chiel Jacobusse, hoofd ecologie. ‘De zeearend en aalscholver broeden er al, de kraanvogel is onderweg. Een paar jaar geleden had niemand vermoed dat dit systeem nu zo waardevol zou zijn. Het Volkerak is hard op weg een tweede Oostvaardersplassen te worden’, stelt hij. ‘Dat zet je op het spel als je het nu weer zout maakt.’ En dat troebele water dan? ‘Ik heb draai als sinds 1978 mee. Toen was het water nog zout. Ik heb het nog nooit zo helder gezien als nu.’
Er is nu waardevolle natuur. Het Volkerak is op weg een tweede Oostvaardersplassen te worden
Politieke raderen draaien langzaam, maar de natuur kan er ook wat van. Eigenlijk is die pas recent aan het herstellen van de ingreep van 25 jaar geleden, toen het Volkenrak-Zoommeer werd ingedamd en zoet gemaakt. Dat ging samen met enorme sterfte van diersoorten. ‘Daarna hebben in de jaren tachtig ontzettende muggenplagen gehad. Het leek soms of de bermen in brand stonden, de zwermen leken wel enorme rookwolken. Maar daar kwamen zwaluwen op af, en dat is zo goed als voorbij.’ Een jaar of tien geleden was er een enorme sterfte van vogels, zoals de wintertaling. Mogelijk kwam dat door de overvloedige aanwezigheid van de giftige blauwalg. Ook voor vissen is die gevaarlijk. En voor de mens: zwemmen is zomers vaak onmogelijk, terwijl het een ideale recreatieplas zou zijn.
Quaggamossel als redder
Maar de uitheemse alg-etende quaggamossel kwam massaal naar het Volkerak via de Donau en de Rijn, en redde het meer. Volgens Jacobusse is er vrijwel geen blauwalg meer. ‘Hoe ouder een ecosysteem, des te meer raakt het in balans’, legt hij uit. ‘Ik zeg niet dat je niet moet verzilten. Maar je moet onderzoeken wat je verliest, en wat je kunt winnen. Dat is onvoldoende gebeurd. We moeten open staan voor voortschrijdend inzicht.’
Het kabinet erkent dat met de komst van de reddende mossel de overlast door blauwalg in het Volkerak de laatste jaren is afgenomen, maar heeft er geen vertrouwen in dat dat zo blijft. Onderzoeksbureau Deltares verwacht dat het aantal mosselen in het Volkenrak-Zoommeer straks weer afneemt, en dan komt de blauwalg terug. Bovendien blijft het naastgelegen Grevelingenmeer kampen met problemen. Het water is daar zout, maar vrijwel zuurstofloos, waardoor kreeften, vissen en bodemleven het moeilijk hebben en het water stinkt. Het Grevelingenmeer is onderdeel van het grote masterplan: door de terugkeer van het klotsende getij van water op weg van de Noordzee naar het Volkerak, komt er weer zuurstof in het water.
Over de streep
De provincies Zeeland, Noord-Brabant en Zuid-Holland zijn blij dat het ministerie van Infrastructuur en Milieu van VVD-minister Melanie Schultz van Haegen eindelijk over de streep is. ‘Het ministerie steekt zijn nek uit. Voor het eerst kiest het Rijk voor een project terwijl de financiering nog niet 100 procent rond is’, zegt Johan van den Hout, de Brabantse SP-gedeputeerde van milieu.
Er is 350 miljoen nodig, maar pas een-derde daarvan is toegezegd. Het Rijk heeft ongeveer 60 miljoen beloofd, de provincies, waterschappen en gemeenten samen 40 miljoen. Voor het grootste deel daarvan moeten de officiële besluiten nog volgen.
Bergen op Zoom aan zee
De rest van het geld, 250 miljoen, moet uit de markt komen. Volgens het ministerie is dat realistisch. De regio gaat coöperaties opzetten, per sector of per gebied. Daarin nemen bedrijven deel die gaan meebetalen aan de verzilting, zo is het plan. ‘De schelpdiersector profiteert straks van het zoute water’, verklaart de Zeeuwse natuur-gedeputeerde Carla Schönknecht (VVD). ‘En de recreatieve sector ook: dat algenwater nu is natuurlijk niet zo prettig voor recreanten.’ De zoute golven brengen toeristen mee, denken ook veel gemeenten. Het Brabantse Bergen op Zoom – aan het Zoommeer – droomt al hardop van ‘Bergen op zoom aan zee’. De financiering is nog allerminst in kannen en kruiken, erkent gedeputeerde Schönknecht. ‘Er moet nog heel wat gebeuren.’
Ik kan me nog herinneren dat je eb en vloed had hier
Anders dan Chiel Jacobusse en andere kritische ecologen is boswachter Wicher Pen van Staatsbosbeheer voorstander van de verzilting. ‘Ik kan me nog herinneren dat je echt eb en vloed had hier. Als je ’s ochtends naar Goeree-Overflakkee reed, stond het water hoog. En ’s avonds op de terugweg lagen al die platen bloot. Het is een herstel van het oude riviersyteem, waarbij het water vanaf de Noordzee geleidelijk steeds zoeter wordt. Nu is de delta zwaar gecompartimenteerd, dat is niet goed voor de ecologie. Natuurlijk is het voor de natuur straks een schok. Maar er komen ook weer hele andere soorten bij. Steltlopers, zoals het pleviertje. Scholeksters, die belang hebben bij kale grond. De grote zilverreiger zullen we minder zien, de kleine zilverreiger meer. Bovendien vinden we dat mensen moeten kunnen meegenieten van de natuur. Dan is het prettig als recreanten geen last hebben van die blauwalg.’
