Na het eerste enthousiasme dat de BGL niet doorgaat, rijst nu twijfel aan het alternatief. Zijn die modelcontracten echt wel zo'n goed idee? Dat en meer, in week 16 van 2015.
Voor iedereen die zelfstandige is zonder personeel of die met zzp'ers werkt, was dit natuurlijk de week van de modelcontracten. Maandag stuurde staatssecretaris Wiebes van Financiën een brief aan de Tweede Kamer waarin hij bekendmaakte dat hij zijn plan om de VAR-verklaring te vervangen door de Beschikking Geen Loonheffingen intrekt.
In plaats daarvan gaat de Belastingdienst sectoren en bedrijven waar een groot risico bestaat op schijnzelfstandigheid gericht aanpakken, en worden er voor andere sectoren modelcontracten ontwikkeld. Opdrachtgevers die zich daaraan houden, hoeven niet meer bang te zijn voor naheffingen en boetes.
Niet alles over één kam
De eerste reacties op dat plan waren laaiend enthousiast. De zzp-bonden hadden een mooi succesje geboekt: de BGL ging niet door, en er zou rekening worden gehouden met de verschillen tussen sectoren. ZZP'en in de bouw is immers wat anders dan freelancen in de media; dat moet je niet over één kam willen scheren.
Een mooi plan dus. Maar in de loop van de week rezen er twijfels, en hoorden we hier en daar ook voorzichtige kritiek. Steven van Weyenberg, de fractiespecialist van D66 in de Tweede Kamer, zei al meteen op BNR Nieuwsradio dat het nieuwe plan nog niet betekent dat staatssecretaris Wiebes nu ruim baan gaat geven aan zzp'ers.
Zoals het plan voor de modelcontracten nu op papier staat, kan de Belastingdienst bijvoorbeeld nog steeds verhinderen dat er in bepaalde branches met zzp'ers wordt gewerkt. Denk aan wat er momenteel gebeurt in het onderwijs: daar zijn zelfstandigen niet meer welkom als gastdocent. Voor de ambtenaren van de fiscus is lesgeven (volgens een lesrooster!) 'echt werk' dat om een 'echte baan' vraagt.
Bemiddelaars
Ook niet blij waren de bedrijven die bemiddelen tussen opdrachtgevers en zzp'ers. Hun branche-organisatie, de Bovib, is bang dat de Belastingdienst hen gaat aanzien voor de échte werkgever van de zzp'ers die zij bemiddelen. Dan zouden zij gedwongen kunnen worden die zzp'ers een arbeidscontract te geven, en bij het beëindigen daarvan een transitievergoeding te betalen.
Op zijn beurt waarschuwde Henk Wesselo van FNV Zelfstandigen zijn leden dat zo'n modelcontract nog niet betekent dat de Belastingdienst hen ook beschouwt als ondernemers. Het modelcontract garandeert alleen dat hun opdrachtgever geen risico meer loopt als hij hen inhuurt. Maar of zij zelf bijvoorbeeld zelfstandigenaftrek krijgen, dat blijft een aparte beslissing die de Belastingdienst van geval tot geval neemt.
En Jan-Bertram Rietveld, fiscalist bij Ernst & Young, voorziet problemen nu de Belastingdienst tot vijf jaar de tijd krijgt om te controleren of de feitelijke werksituatie wel in overeenstemming was met hoe die in de contracten werd voorgesteld. Dat leidt tot een onmogelijke bewijsdiscussie, vreest hij. Want wie kan nog precies vertellen hoe er vijf jaar gelden gewerkt is?
In het pak genaaid
Wie er gelijk gaan krijgen, de gelovigen of de critici? Om dat te weten te komen moeten we geduld hebben tot oktober. Dan zijn de eerste modelcontracten klaar. Daaruit zal blijken of de Belastingdienst echt bereid en in staat is rekening te houden met de verschillen tussen sectoren, of dat het gewoon 'one size fits all' blijft.
Het zou zo maar kunnen dat Wiebes de zzp-bonden vakkundig in het pak genaaid heeft. Ik hoop het uiteraard niet, maar ik ben er wel bang voor.
VERDER DEZE WEEK
Onafhankelijke voorzitter beleidsonderzoek niet zo onafhankelijk
Al weer meer dan een jaar geleden heeft het kabinet een werkgroep ingesteld die onderzoek moet doen naar zzp'ers. Heel goed, want echt betrouwbare feiten en cijfers over deze groep, daar is een groot gebrek aan.
Het onderzoek moest vooral antwoord geven op de vraag of zzp'ers zich maar moeten aanpassen aan het sociale stelsel zoals dat nu voor werknemers geldt, of dat we het systeem zo moeten veranderen dat zzp'ers de ruimte krijgen om hun eigen verantwoordelijkheid te nemen.
Dat is natuurlijk een beladen kwestie. VVD en PvdA zijn het er niet over eens, en de verschillende ministeries die erbij betrokken zijn al evenmin. Vandaar dat die werkgroep, waar allemaal ambtenaren in zitten van Financiën, Sociale Zaken en Economische Zaken, een onafhankelijke voorzitter moest krijgen.
Die onafhankelijkheid was goed voor het vertrouwen in de uitkomsten van het onderzoek, niet in de laatste plaats bij de zzp'ers over wie het tenslotte allemaal gaat. Die onafhankelijke voorzitter, dat werd Pieter Hasekamp, de directeur van Zorgverzekeraars Nederland.
Het onderzoek loopt nu, en de verwachtingen zijn hoog gespannen. Maar wat bleek ineens vorige maand? Die onafhankelijke voorzitter had een baan gekregen als topambtenaar bij Financiën, een van de drie ministeries die hun visie op zzp'ers erdoor willen krijgen. Weg onafhankelijkheid, zou je zeggen.
Wat betekende dat voor het onderzoek? Moest er geen andere voorzitter komen? Tweede Kamerlid Steven van Weyenberg (D66) vroeg zich dat ook af, en stelde er vragen over aan de minister Dijsselbloem van Financiën.
Dijsselbloem (PvdA) kwam deze week met zijn antwoord. Vrij vertaald kwam dat neer op: 'Niks aan de hand, doorlopen mensen.' Iemand in de rang van directeur-generaal van zijn ministerie kon zo'n onderzoek heel onafhankelijk doen, vond de minister, los van departementale belangen.
De ambtelijke werkgroep IBO-zzp moet voor de zomer met zijn rapport komen. Daar hangt veel van af, zowel voor zzp'ers als voor hun opdrachtgevers. Daar gaat hoe dan ook heel kritisch naar worden gekeken, en daar gaat hoe dan ook discussie over komen.
Die discussie zal nu niet alleen gaan over de inhoud maar ook nog eens over de onafhankelijkheid van het onderzoek. Met wat meer goede wil en wat minder Haagse bluf was dat te voorkomen geweest.
Duizenden zzp'ers wachten op geld voor zorg
Er is veel commotie over de PGB-budgetten. Chronisch zieken en gehandicapten die afhankelijk zijn van zorg aan huis, zouden die kunnen laten betalen via de Sociale Verzekeringsbank. Maar die heeft er administratief een potje van gemaakt, waardoor veel zorgverleners al maanden op hun geld wachten.
Als die zorg wordt geleverd door grote organisaties is dat niet zo'n probleem. Die kunnen wel wat lijden. Maar er werken in de zorg ook tienduizenden zzp'ers. Die hebben vaak niet de financiële reserves om het zo lang uit te zingen.
Daarom trok deze week Per Saldo aan de bel, de belangenvereniging van mensen met zo'n PGB-budget. Volgens hen moeten steeds meer zelfstandige zorgverleners tegen hun klanten zeggen: 'Ik stop ermee.'
De Sociale Verzekeringsbank en het ministerie van Volksgezondheid houden vol dat er niets aan de hand is: als mensen hun declaraties maar keurig volgens de regels indienen, worden die binnen vijf tot tien werkdagen betaald.
Bij de belangenvereniging hebben ze dat de afgelopen weken al te vaak gehoord, zonder dat er iets aan de situatie van hun leden is verbeterd. Binnen nu en een paar weken loopt dat geheid fout. Dan komen mensen zonder zorg te zitten en gaan de zzp'ers die hen hadden kunnen helpen op de fles.
Hoogste tijd om in te grijpen zou je zeggen, niet alleen voor het ministerie van Volksgezondheid dat voor de zorg verantwoordelijk is, maar ook voor Economische Zaken dat voor zelfstandige ondernemers zou moeten opkomen.
De gemeente Arnhem heeft deze week besloten om in schrijnende gevallen voorschotten te gaan verstrekken aan zorg-zzp'ers.
Actieplan Amsterdam creëert juist nieuwe armen
De gemeente Amsterdam gaat de 'verborgen armoede' onder zzp'ers aanpakken. Volgens het college van B&W zitten veel Amsterdamse zelfstandigen op zwart zaad. Er zouden misschien wel 11.000 gezinnen en alleenstaanden zijn die met hun eigen bedrijf zo weinig verdienen dat ze niet boven de armoedegrens uitkomen.
Om die werkende minima een handje te helpen, wil de gemeente microkredieten gaan verstrekken, gratis gemeenschappelijke werkruimtes regelen, vouchers uitdelen voor scholing, en administratieve hulp bieden.
Dat klinkt allemaal mooi en prachtig, maar als je er even over nadenkt zitten er nogal wat haken en ogen aan. Om te beginnen, en dat geeft het gemeentebestuur zelf ook meteen toe, weten we helemaal niet om hoeveel mensen het echt gaat en wat hun situatie is.
Het zou bijvoorbeeld zo maar kunnen dat die mensen wel als zzp'er staan ingeschreven bij de Kamer van Koophandel maar dat ze in de praktijk niks met hun bedrijf doen omdat ze er een baan naast hebben of omdat ze studeren. Dat moet je natuurlijk eerst weten.
En dan de remedie. Werkruimte, scholing, administratieve hulp – dat is natuurlijk nooit weg. Maar er zijn honderden zzp'ers en andere ondernemers die precies dat aanbieden en die daarvan moeten leven. Als de gemeente dezelfde diensten gratis gaat leveren, hoe moeten zij dan weer aan de kost komen?
Kortom: het risico is levensgroot dat de hulp bij de verkeerden terechtkomt en dat het plan averechts werkt doordat het juist nieuwe armen creëert.
Pierre Spaninks schrijft (bijna) iedere zondag over zzp’ers. Klik hier voor een overzicht en hier voor een abonnement.
