Vooroordelen bij politiekorpsen: het is internationaal een gevoelig onderwerp, na de rellen in het Amerikaanse Ferguson. Daar ontstond volkswoede nadat een agent de zwarte Michael Brown neerschoot na een winkeldiefstal.
Keihard doelgroepenbeleid bij de politie in onderzochte plaatsen
Paul Mutsaers van Tilburg University en de Politieacademie deed onderzoek naar discriminatie door Nederlandse agenten. Volgens Mutsaers komt die ‘structureel’ voor, en hanteert de politie in de plaatsen die hij onderzocht een ‘keihard doelgroepenbeleid’. Mutsaers liep anderhalf jaar met agenten mee op drie plaatsen in Nederland, had ruim tachtig interviews met agenten in vijftien grote steden en liet twintig agenten dagboeken bijhouden. Hij promoveerde in juni op dit onderwerp.
In 2013 was bijna de helft van alle aangehouden verdachten allochtoon. Een derde van het totaal was van niet-westerse afkomst. Dat blijkt uit cijfers van het CBS. Van het totaal aantal gedetineerden in Nederland is zelfs ruim 60 procent allochtoon.
Hoe groot is het probleem in Nederland?
‘Wat je hier niet hebt, zijn toestanden zoals in Ferguson, waar agenten geld ophalen bij de Afro-Amerikaanse gemeenschap door continu boetes uit te schrijven. Of zoals in Zuid-Afrika, met grootschalige corruptie. Maar het is een glijdende schaal. Wat hier wel gebeurt: collega’s van allochtone agenten hangen op het prikbord krantenberichten op waarop koppen die negatief zijn over de islam of migranten zijn omcirkeld. En bij meer dan de helft van de verkeerscontroles die ik heb meegemaakt, zeker tientallen keren, werd de doelgroep etnisch gedefinieerd. Meestal richtte men zich op jongeren van een aantal etniciteiten: Marokkaans, Turks en Surinaams, bijvoorbeeld. Als het raampje omlaag ging en er zat een autochtone Nederlander, dan kreeg die te horen: ‘U mag doorrijden, u behoort niet tot onze doelgroep.’’
Waarom doet de politie dat?
‘Het bekende verhaal is dat we die groepen ook vaker terugzien in de misdaadcijfers. Maar de vraag is wat eerder komt. Richt de politie zich op die groepen vanwege de cijfers, of komen die groepen meer voor in de cijfers omdat de politie zich vaker op hen richt? Dat weten we niet, er komen geen objectieve criminaliteitscijfers uit de lucht vallen.’
Hebben vooroordelen ook niet een functie?
‘De politie is gedoemd om ‘te vooroordelen’, omdat de politie altijd moet handelen vóór iemand voor de rechter komt en schuldig bevonden wordt. Maar agenten zijn de afgelopen tien jaar steeds getraind om op hun eigen ideeën, vakmanschap en onderbuikgevoel af te gaan, in plaats van op de regels. Vervolgens misbruikt een deel van hen hun discretionaire ruimte.’
Dakloze migranten werden naar de stadsgrens gebracht
‘Een bekende zaak is die in Bleiswijk, waar een Poolse zwerver werd opgepikt. In het bos moest hij een kuil graven. Een agent is veroordeeld voor deze schijnexecutie. Dit soort uitwassen ben ik niet tegengekomen, maar ik heb meerdere agenten gesproken over dakloze migranten die naar de stadsgrens werden gebracht. Of Oost-Europeanen die door de politie uit het centrum werden verjaagd. Daar is geen enkele wettelijke basis voor.’
Wat kan de politie hiertegen doen?
‘Je kunt papieren op de goede manier inzetten. Denk aan een stopformulier, dat agenten moeten invullen om te registreren waarom ze iemand hebben aangehouden. Maar er is ook sterk leiderschap nodig. Tegenwoordig is ook bij de politie het zachte, dialogische leiderschap populair. Maar je moet durven op te treden tegen discriminatie. Het gaat verdorie om artikel één van onze grondwet. We hebben een politie nodig die uniform handelt, zonder aanziens des persoons.’
Het gaat verdorie om artikel 1 van onze grondwet
De Nationale Politie reageerde per mail op het onderzoek van Mutsaers. ‘Het thema gelijkwaardigheid, dat ook de aanpak van discriminatie omvat, staat hoog op de agenda bij de politie. Mechanismes van in- en uitsluiting verdienen serieuze aandacht. De analyse en oplossingsrichting van Mutsaers herkennen we niet direct, maar wij gaan met hem in gesprek.’
Dit artikel stond eerder in Trouw.
