Als geen ander kan de Letse minister van Landbouw onvermurwbaar uit zijn ogen kijken. Hij geeft je geen hand maar de stalen vuist van iemand waarmee elke onderhandeling zinloos is. Op de drieëntwintigste verdieping van zijn ministerie in Riga, ontvangt minister Jānis Dūklavs een gezelschap Europese landbouwjournalisten in het kader van het Letse voorzitterschap van de EU, dat op 1 juli eindigde.
Engels kent hij niet, inhoudelijke vragen lopen via de tolk. Journalisten in groepsverband scheppen er plezier in om een competitie te maken van het stellen van kritische vragen. Zo kan het gebeuren dat iemand over de koppositie van de biologische sector (Letland neemt binnen de EU qua oppervlakte de vijfde plaats in) de vraag stelt of Letland niet in staat is om met de gangbare landbouw te concurreren.
Het Letse antwoord behoeft nauwelijks vertaling. Uit een barse woordenstroom klinkt duidelijk het woord ‘Provokatīvs’. Want natuurlijk is de Letse landbouw in staat op elk gebied te concurreren met de rest van Europa. Al blijkt achteraf dat de biologische landbouw in Letland wel erg extensief is. Inderdaad beslaat bio maar liefst 10 procent van het landbouwareaal; gemeten naar productie maakt biologisch slechts een half procent uit.
Nederlandse boer
Om kritische vragen voor te bereiden bezocht ik de Nederlandse boer Luc Korstanje en zijn Oekraïense vrouw. Tachtig kilometer ten oosten van de hoofdstad bestieren zij een akkerbouwbedrijf van 600 hectare. De grond is goed, al hebben ze enkele percelen die nogal erosiegevoelig zijn. Daarvoor krijgen ze iets extra’s uit Brussel en zo komen ze gemiddeld net aan de 100 euro subsidie. Grond en arbeid zijn hier goedkoop, maar met dit subsidieniveau bungelt Letland binnen de Europese Unie helemaal onderaan.
Luc zoekt de oorzaak van die lage subsidies bij de aansluiting bij de EU in 2004. ‘Letland was er laat bij’, zegt de boer met een zwaar Zeeuwse tongval. Moesten de hectarepremies gelijkelijk over heel Europa uitgesmeerd worden, dan zouden de oorspronkelijke lidstaten als Nederland erop moeten inleveren. En daarvoor ontbreekt het de Letse overheid aan slagkracht, meent Luc: ‘Het zijn heel brave en serieuze mensen.’ En het Europese spel hebben ze niet echt handig gespeeld. ‘Ze waren te braaf. Ze hebben gewoon te weinig hectares opgegeven.’
Terug naar de minister met de ijzeren vuist, die na zijn officiële toespraak en het verplichte vragenrondje verrassend vriendelijk blijkt. Hij geniet zichtbaar van de belangstelling en zijn rol als gastheer en poseert breed glimlachend voor de camera.
Trots toont hij zijn donkerbruin gemeubileerde kantoor op de drieëntwintigste verdieping met een weids uitzicht over Riga. We vragen hem of hij voor de foto plaats wil nemen achter zijn bureau, maar hij begrijpt het Engels maar half, neemt uitnodigend de bureaustoel en wijst: ‘neem maar plaats’. Zelf schuift hij een stoel bij en gunt enkele journalisten een foto met een sympathiek lachende landbouwminister.
Sovjetregime
Zo straalt hij het gelijk van Luc Korstanje uit: minister Dūklavs lijkt inderdaad te braaf. Gevraagd naar de lage landbouwsubsidies schiet hij in de verdediging en legt uit dat de calculatie is gebaseerd op de jaren 2001 en 2002. ‘En in die jaren is net een slechte oogst binnengehaald.’
Niet alleen vanwege de weersomstandigheden, de minister wijt het ook aan het sovjetregime dat tien jaar daarvoor nog de dienst uitmaakte, waardoor de landbouw nog niet heeft kunnen herstellen. ‘We hadden te maken met een geplande economie. Grote collectieve bedrijven werden toen nog hervormd.’ De opbrengsten waren nog niet zo hoog en lang niet alles werd geregistreerd.
Zuid-Beveland
Sindsdien is er veel veranderd, erkennen ook Luc en zijn vrouw Renate. ‘Letland is een echt Europees land geworden’, merkt Renate op, die het Sovjetbewind in haar geboorteland Oekraïne heeft meegemaakt en de Europese vrijheid pas bij haar man Luc, toentertijd op Zuid-Beveland, heeft leren kennen.
Sinds de EU het voor het zeggen heeft, is de bureaucratie toegenomen. De administratie is hartstikke veel werk, zegt Renate. ‘Maar de controle is heel redelijk’, vindt ze. ‘Ze geven duidelijk aan wat anders moet en bij de volgende controle moet dat zijn afgehandeld. Ze delen niet direct een boete uit.’ En dat was tien jaar geleden wel anders. Toen stonden burgers nog ten dienste van de ambtenaren. Dat is nu volledig omgedraaid, stelt Renate opgelucht.
Rusland
Letland is een uitstekend land voor akkerbouw, vindt ook Luc. Al is het groeiseizoen wel kort. Valt de winter vroeg, of houdt hij wat lang aan, dan kan dat de opbrengst aanzienlijk verminderen. De verschillen tussen het ene en het andere jaar lopen dus behoorlijk uiteen.
2012 kende een erg goed seizoen, blikt Luc terug. ‘Toen konden we echt een nieuwe tractor aanschaffen.’. En 2010 was een goed aardappeljaar, omdat Rusland een slechte oogst binnenhaalde. ‘Maar als daar niks bijzonders aan de hand is, raak je aan Rusland ook weinig kwijt’, zegt Luc.
Het afgelopen jaar was de prijs voor aardappels ronduit slecht. Letland had een overproductie. ‘En Rusland laat ze niet meer binnen’, weet Renate. Haar man is daar niet van overtuigd. ‘Ik steek het niet op die sancties’, zegt de Zeeuw. ‘Het is precies als met de granen. Die gaan eigenlijk nooit naar Rusland. Maar de Russische boycot wordt wel aangegrepen om de prijzen te verlagen.’ Ja, beaamt Renate. ‘De handel maakt misbruik van de situatie.’
En ook daarin lijken ze gelijk te krijgen van de landbouwminister. ‘Bij kleine landen komt de klap vanzelf harder aan’, stelt hij. De Baltische landen gaan daarom het meest gebukt onder de Russische importban. En het is vooral de melkveehouderij die de klap voelt. En andere sectoren dan? Wat betekent het voor de prijs van het graan van de Korstanjes? Voor graan zou het niks uit moeten maken, meent ook Dūklavs: ‘We exporteren wel granen, maar nagenoeg niks naar Rusland.’
Over Marc van der Sterren
Check Farming Africa voor nieuws over landbouw in Afrika, een initiatief van journalist Marc van der Sterren. Neem een abonnement op zijn artikelen in TPO Magazine en volg @Farming_Africa voor updates.
Lees ook over Letland van Marc van der Sterren:
Oost-Europa snakt naar Europese warmte
