In een land waar de euro’s nog blinken; waar het landschap de eindeloze bossen laat afwisselen met graan- en koolzaadvelden en doorkruisen met splinternieuwe of ronduit slechte wegen die leiden langs een sporadisch gebouw – een pastelkleurig woonhuis, een uit natuurstenen opgetrokken boerderij of een vervallen sovjet-kolchoze; daar boeren Luc en Renate Korstanje.
Luc is akkerbouwer in hart en nieren. Zijn bedrijf op Zuid-Beveland werd hem wat klein, een advertentie van een Duitse makelaar bracht hem en zijn Oekraïense vrouw op de hoogte van de lage grondprijzen in Letland. Tegenwoordig doet de grond nog steeds 1.000 tot 10.000 euro per hectare, afhankelijk van de kwaliteit en de infrastructuur.
Brouwgerst
Het was 2001 toen ze hier kwamen. In Jumprava, 80 kilometer ten oosten van de hoofdstad Riga. Hier kochten ze zeshonderd hectare verdeeld over verschillende percelen, maar alles binnen een straal van 10 kilometer. Daarop groeit enkel graan. Tarwe en gerst. Meestal verbouwen ze ook koolzaad, maar wegens tegenvallende prijzen slaan ze een jaar over.
Granen zijn lucratiever, al is het risico ook groter. Want valt de kwaliteit tegen, dan wordt het meteen voergraan. En dan lever je in Letland behoorlijk in. In Nederland scheelt het meestal maar een cent, hier wel vier. Wintertarwe voor brood levert gemiddeld 18 cent op, voor voer maar 14.
Dat geldt ook voor gerst. Het eiwitgehalte mag maximaal 11,5 zijn, wil het voor brouwgerst in aanmerking komen. Dan krijg je zo’n 18 cent. Anders hooguit 15. “En hoe hoger de prijzen, hoe groter de verschillen”, weet Luc inmiddels.
Aan die kwaliteit is weinig te doen. “Ik weet niet waar het aan ligt, het pakt gewoon elk jaar anders uit. Het ene jaar is alles beste kwaliteit, het andere jaar is alles voergraan.” En de kwaliteit wijkt weinig af van die van de andere leveranciers aan de coöperatie. “Dus het zal wel aan het weer liggen.”
De akkerbouwer heeft alleen het moment van dorsen in zijn macht. Hij moet combinen wanneer het graan rijp is. Maar dan nog kan het weer alles in het water laten lopen. “Dan ben je zomaar een week later en is alles toch weer voergraan.”
Vorstperiode
Het is een zomerse dag op het bedrijf van de Korstanjes. Je zou het niet zeggen, maar het weer speelt hier welhaast een nog grotere rol dan in Nederland. De zomer is vergelijkbaar, al wordt het zelden 25 graden.
Onder nul is 25 graden daarentegen geen uitzondering. De winters zijn streng en duren lang. Met een vorstperiode van eind oktober tot minstens maart. Vaak zijn op 1 mei de zomergranen nog niet allemaal gezaaid. Luc: “Van die laatste kun je dan al niet veel meer verwachten.”
Wintergranen geven een betere opbrengst, maar ook die moeten op tijd gezaaid worden, zodat het jonge gewas niet te klein de winter ingaat. En een winter als die van 2006 kunnen ze helemaal niet gebruiken: een winter zonder sneeuw. “Alle wintergranen waren bevroren”, vertelt Luc. “En alle koolzaad. In heel Letland, Litouwen en een deel van Polen.”
Het korte groeiseizoen geeft wisselende en lagere opbrengsten per hectare. Negen ton, zoals in Nederland, hebben ze nog nooit gehad. Zeven is het maximum. Nu staan de wintergranen er prachtig bij. Over het weer hebben ze nog niet te klagen gehad, al mag er binnenkort wel weer een buitje vallen. “Als het van nu af aan allemaal goed gaat, dan moeten we die zeven ton dit jaar toch kunnen halen”, hoopt Renate.
De korte zomer maakt ook dat aardappelen en granen moeilijk te combineren zijn. “Aardappelen kan ik best wat later poten, maar het rooien valt altijd samen met het zaaien van de wintergranen. Als ik eind september een week aan het rooien ben, had ik ook 130 hectare kunnen inzaaien. Als dat een week opschuift, gaat het toch wat klein de winter in.”
Kwaliteitspootgoed
Maar ze doen het niet meer. Sinds hun komst in 2001 was pootgoed een van hun belangrijkste gewassen, maar daarmee zijn ze definitief gestopt. “Ik liet pootaardappelen uit Nederland komen, die vermeerderde ik één keer en dan werd het verkocht als pootgoed voor consumptietelers.”
Hun areaal was tamelijk klein – de tien hectare pootgoed was eigenlijk te weinig om te investeren in goede machinerie. De keuze was dus groeien of stoppen. “Groeien proberen we al meer dan tien jaar, maar de aardappelen zijn moeilijk weg te zetten.”
En veel leverde het ook niet op. Het belang van kwaliteitspootgoed is in Letland nog niet genoeg doorgedrongen, verklaart Luc. In een slecht jaar gebruiken boeren de restanten van het vorig jaar. “Gelukkig heeft de Letse overheid nu verplicht om minimaal tien procent van het pootgoed te vervangen”, vertelt Renate. Maar Luc meent dat het weinig effect sorteert.
De vraag naar goed pootgoed stijgt nauwelijks, toch is dat niet de voornaamste reden dat ze er de brui aan hebben gegeven. De hoofdzaak is de phytophthoradruk. “Vroeger met Maneb had ik nergens last van. Maar met de middelen van tegenwoordig valt het tegen om de aardappelen ziektevrij te houden.”
Misbruik
Want Letland is volwaardig lid van de EU. Belangrijkste verschil is de nabijheid van Rusland. Iets dat vooral Renate als Oekraïense direct voelt. Ze heeft te doen met de melkveehouders in Letland die de melkprijs zagen imploderen vanwege de Russische boycot.
Als akkerbouwer merken ze nauwelijks iets van de relatie met Rusland. Ja, 2010 was een goed aardappeljaar, omdat Rusland een slechte oogst binnenhaalde. “Maar als daar niks bijzonders aan de hand is, raak je aan Rusland ook weinig kwijt”, zegt Luc.
Vorig jaar had Letland een aardappeloverschot, zodat de prijs inklapte. “En Rusland laat ze niet meer binnen”, weet Renate. Luc is daar niet van overtuigd. “Ik steek het niet op die sancties. Het is precies als met de granen. Die gaan eigenlijk nooit naar Rusland. Maar de Russische boycot wordt wel aangegrepen om de prijzen te verlagen.” Ja, beaamt Renate. “De handel maakt misbruik van de situatie.”
Dit artikel is eerder gepubliceerd in Boerderij
Over Marc van der Sterren
Check Farming Africa voor nieuws over landbouw in Afrika, een initiatief van journalist Marc van der Sterren. Neem een abonnement op zijn artikelen in TPO Magazine en volg @Farming_Africa voor updates.
Lees het hele Letland-dossier van Marc van der Sterren
Oost-Europa snakt naar Europese warmte
Het brave beleid van een strenge Letse minister
