Ondergesneeuwd onder het nieuws uit Amerika, waar een daadkrachtige president onmiddellijk aan het werk ging, en de berichten over maatregelen tegen varianten van het coronavirus: een dubbele zelfmoordaanslag in Bagdad. Met 32 doden en 110 gewonden. Opgeëist door de islamitische terreurgroep ISIS. Twijfel daarover is uitgesloten want het geweld draagt al haar vingerafdrukken.
De tijd dat er dagen waren dat de Iraakse hoofdstad wel vijftien autobommen te verstouwen kreeg liggen alweer geruime tijd achter ons. Maar misschien is dit niet doorgedrongen tot de wereld die Irak-moe en al helemaal ISIS-moe is. Sinds de terreurgroep eind 2017 in Irak verslagen werd verklaard, is het in Bagdad veel rustiger geworden. Aanslagen werden uitzonderingen, betonnen muren zijn neergehaald. Daarom is deze eerste aanslag in drie jaar wel degelijk groot nieuws. Maar ook vanwege de achtergronden ervan.
De Bagdaders begonnen eraan te wennen dat ze niet meer constant op hun qui-vive hoeven te zijn. Ze hebben ook genoeg andere zorgen. Corona houdt in Irak nog steeds ernstig huis, met overvolle ziekenhuizen die totaal niet op hun taak zijn toegerust en daardoor na de aanslag de gewonden na verzorging naar huis moesten sturen. De armoede neemt toe, met een jaarbudget dat als gevolg van de lage olieprijs niet rond te krijgen is, een devaluatie van de Iraakse dinar en korting op overheidssalarissen.
Vlooienmarkt
De aanslagplegers maakten misbruik van die stemming. Op een drukke vlooienmarkt in het centrum van de stad deed de eerste alsof hij zich niet goed voelde en bracht zijn bomvest tot ontploffing toen mensen zich over hem heenbogen om te helpen. De tweede deed hetzelfde toen anderen te hulp schoten om de gewonden bij te staan.
Het cynische is niet alleen dat hetzelfde Tayaranplein begin 2018 ook het toneel was van een aanslag met dertig doden. Het is vooral dat daarmee opnieuw de armsten van Bagdad het doelwit waren. Op het plein proberen zij inkomsten te vergaren met hun handeltjes. Jonge dagloners komen er naartoe op zoek naar werk om hun gezinnen te kunnen voeden. Vele daarvan verloren hun kostwinners.
Er zijn berichten dat de antiterreureenheid in Bagdad een paar dagen eerder een ISIS-leider oppakte, wat tot de aanhouding leidde van anderen die een aanslag in de hoofdstad voorbereidden. Een dubbele zelfmoordaanslag, zo zou blijken. Waarom die niet voorkomen kon worden, is niet bekend. Wel was het voor premier Kadhimi aanleiding de bezem door de top van de veiligheidsdienst te halen, waardoor die voor het eerst in lange tijd weer vrij is van directe banden met sjiitische milities.
De mate waarin alle diensten en korpsen geïnfiltreerd zijn door de verschillende milities vormt een van de redenen waarom de veiligheidssituatie in Bagdad achteruitgaat. De concurrentie tussen de milities, die verbonden zijn aan politieke groepen en partijen, voorkomt dat er goed wordt samengewerkt. En erger nog, het zorgt ervoor dat leden van en betrokkenen bij die milities onder de radar blijven.
Spanning
De aanslag komt op een moment dat pro-Iraanse milities de spanning in Bagdad zodanig hadden opgevoerd dat bijna iedereen rond de machtsoverdracht in de VS van Donald Trump naar Joe Biden aanslagen op Amerikaanse militairen of de ambassade in Bagdad voorspelde. Die bleven uit. In plaats daarvan kreeg ISIS de kans haar visitekaartje weer eens af te geven.
De terreurgroep is bepaald niet verdwenen uit Irak. Er zijn dagelijks aanslagen op verschillende locaties in het land, die echter de media niet meer halen. De groeiende armoede leidt niet alleen tot wanhopige protesten van jongeren, maar vormen onder de armste soennieten ook een vruchtbare grond voor radicale groepen. De Iraakse regering kan de strijd tegen ISIS niet alleen af, al was het maar omdat als gevolg van de corruptie en diefstal van onderdelen haar gevechtsvliegtuigen niet meer operationeel zijn. Ze heeft Amerikaanse militairen nodig, maar president Trump heeft hun aantal steeds verder teruggeschroefd, tot de huidige 2500. De aanslag zou kunnen dienen als een wake-up call aan het adres van de nieuwe Amerikaanse president, die voor Irak geen belangrijke rol voorziet in zijn buitenlandbeleid. De strijd tegen ISIS staat hem echter niet toe om zich te beperken tot toekijken.
Irakezen rekenen rondom verkiezingen altijd op meer geweld, omdat de politieke partijen en groepen hun milities dan gebruiken om zichzelf extra te profileren. De vervroegde parlementsverkiezingen die voor juni stonden gepland, zijn echter net uitgesteld tot oktober. Het is dus eigenlijk nog wat vroeg voor verkiezing gerelateerd geweld.
Dichtknijpen
In het verleden hebben medewerkers en zelfs leidinggevenden van veiligheidsdiensten een oogje dichtgeknepen waardoor tankers met explosieven gewoon langs een checkpoint konden rijden. Na betaling, maar vaker nog als gevolg van machtsspelletjes. Verschillende aanslagen die aan ISIS zijn toegeschreven, zijn op deze manier tot stand gekomen. Waaronder een van de grootste uit de geschiedenis van de stad, waarbij in 2016 in de drukke winkelstraat van Karada 340 doden vielen.
Het zijn dus sjiitische krachten die ISIS helpen aanslagen te plegen. Dezelfde groep die sjiieten wegzet als afvalligen, en die bij de intocht in Tikrit in 2014 bijna tweeduizend kadetten executeerde – alleen omdat ze sjiitisch waren. Bij diezelfde aanslagen komen vaak vooral sjiieten om. Dat is een van de redenen waarom zoveel Irakezen alle vertrouwen in hun politici en politie hebben verloren. Voor geld en macht is in hun land alles te koop.
De deceptie gaat nog verder. Hoewel het onlogisch lijkt, hebben belangrijke spelers van Al Qaida, de moederorganisatie van ISIS, onderdak gekregen in Iran. Veel Al-Qaidaleden reisden in het begin van de eeuw via Iran tussen Afghanistan en Irak. Een deel van Osama bin Ladens familie heeft er jarenlang onder huisarrest gezeten, tal van andere Al-Qaidaleden hadden meer bewegingsvrijheid. Onlangs onthulde de New York Times dat Al Qaida’s tweede man, Abu Muhammad al-Masri, in augustus 2020 op straat in Teheran doodgeschoten is. Israël zat achter de aanslag die ook het leven aan zijn dochter Maryam, weduwe van Bin Ladens zoon Hamza.
Opportunisme
Al Qaida is niet hetzelfde als ISIS, maar er zijn leden van de een naar de andere groep overgestoken. Als Iran zakendoet met Al Qaida, waarom zou het dat dan niet doen met ISIS – zelfs al heeft een Iraanse generaal de sjiitische strijd in Irak tegen die groep geleid? Opportunisme, de vijand van mijn vijand is mijn vriend, macht; er zijn allerlei redenen voor te noemen. De belangrijkste zijn op dit moment vermoedelijk de gedeelde vijand.
Iran kijkt bezorgd toe hoe premier Kadhimi de Iraakse overheidssystemen probeert te schonen van invloed van de milities. Hoe succesvol hij op enkele terreinen is in het bestrijden van de corruptie, waardoor de inkomsten naar pro-Iraanse groepen verminderen. Bijvoorbeeld bij de im- en export van goederen over de gemeenschappelijk grens, waar volgens recente berichten eindelijk de heffingen weer in de staatskas vloeien in plaats van in de koffers van de pro-Iraanse milities.
Met het aantreden van president Biden is er bovendien onzekerheid over het Amerikaanse beleid jegens Iran. Hij heeft weliswaar gezegd naar een hernieuwd akkoord te streven om de Iraanse ontwikkeling van kernwapens tegen te gaan – maar voor Teheran is de situatie de afgelopen vier jaar veranderd. Directe buren sloten immers akkoorden met aartsvijand Israël. En als Biden zich verder zou terugtrekken uit Irak, dan vallen allerlei redenen weg waarom Bagdad de Iraanse bemoeienis nog langer zal accepteren.
Handen vol
Het is dus tijd om zowel Kadhimi als Washington iets te bezorgen waar zij hun handen vol aan hebben. Het makkelijkst is dan om de dreiging van ISIS weer op te voeren. Bovendien kan Teheran dan opnieuw de goede buur spelen die komt helpen bij de bestrijding van ISIS 2.0, en zo bijna ongemerkt haar oude positie weer versterken waaraan Kadhimi momenteel zo zit te morrelen.
Eén vogel maakt geen zomer, en één dubbele zelfmoordaanslag in Bagdad zet ISIS niet meteen opnieuw op de kaart. Maar het tekent een ontwikkeling die ons in 2021 wel eens druk bezig zou kunnen houden.
