RECENSIE
Marjolijn van Heemstra – De laatste Aedema
De Bezige Bij, €18,90
* * *
Theatermaker, journalist, dichter en schrijver Marjolijn van Heemstra heeft een veelbewogen tijd achter de rug. Ze beleefde begin 2012 successen met de theatervoorstelling Mahabharata, ontving de Jo Peters Poëzieprijs voor haar debuut Als Mozes had doorgevraagd en voor Productiehuis Rotterdam maakte ze samen met Tjon Rockon en Anoek Nuyens de voorstelling Bouta.
Inspiratie voor dit stuk werd gevonden bij haar voorouders – van adel, net als Marjolijn zelf –, die als gouverneur een rol hadden gespeeld in de groezelige geschiedenis van het koloniale Suriname. Theater op het snijvlak van verbeelding en actualiteit. Haar adellijke achtergrond vormde tevens de inspiratie voor van Heemstra’s debuutroman De laatste Aedema. Het mag dan fictie zijn, maar het is niet altijd eenvoudig om de auteur en de hoofdpersoon los van elkaar te blijven zien; zo dragen beiden een zegelring die hun afkomst onderstreept.
We ontmoeten hoofdpersoon Loina Aedema op het moment dat haar grootvader is overleden en ze alleen is achtergebleven in zijn statige herenhuis aan de haven van Rotterdam. Haar ouders zijn omgekomen bij een auto-ongeluk toen Loina nog heel klein was en bij haar opa opgegroeid. Door het wegvallen van haar grootvader is zij de laatste Aedema geworden; vanwege wettelijke bepalingen wordt er geen nieuwe adel meer benoemd.
Loina wil niet vastzitten in de knellende mal van haar afkomst, maar bevindt zich ook in een impasse met een rand van rouw. ‘Ik wil af van het missen. Van het gevoel met te weinig te zijn. Ik heb genoeg van het gevoel dat ik uitsterf.’
Ze besluit om samen met Fluit, een oude getrouwe van de familie, het Aedema-archief compleet te maken opdat het afgesloten kan worden. Vanuit die intentie speuren ze actief naar de uit het familiegraf verdwenen botten van Loina’s overgrootmoeder, ‘de oude Loina’, en al doende ontdekt Loina een vloeibaar deel van haar geschiedenis. Haar overgrootmoeder wilde zichzelf in haar tijd opnieuw uitvinden, voelde zich beperkt in het keurslijf van de adel, geloofde niet in familie en vertrok naar Madras om daar de rechterhand van Krishnamurti te worden. Een overwinning op de angst. ‘De angst om de wereld werkelijk in te gaan, om ons werkelijk te verbinden. Angst voor de mogelijkheid dat wij, ondanks onze voorsprong en ons bloed, hetzelfde zouden kunnen zijn als de rest.’
Naarmate Loina haar verleden in kaart brengt, raakt ze verstrikt in het heden. Oom Samson, die uitdraagt uit dat oud geld weet wat het beste is voor de wereld, maar ondertussen zijn eigen aan de grond gelopen leven verhuld achter een stortvloed aan rigide ‘wijsheden’. Konstant met wie Loina een relatie heeft en aan wie ze niet hoeft uit te leggen waarom ze zich, ondanks haar verzet, toch uitverkoren voelt. Een wat bruut en weinig genuanceerd type voor wie afkomst vanzelfsprekend verheven lijkt boven ‘het volk’. Samen met vriendin … , van het type ‘koormatras’, zetten ze een bedenkelijk beeld neer van de adel. En dan is er de erotisch geladen ontmoeting met Dawud een jongen van ogenschijnlijk eenvoudige allochtone afkomst, waarmee iets aan de hand blijkt te zijn.
Uiteindelijk, ontdekt Loina, zit de essentie van adeldom niet in het predicaat, maar in het uitdragen van de waardigheid en stijl die deze rijke achtergrond recht doet.
Hoewel de verhaallijn wat dun is en de personages haast karikaturaal zijn uitvergroot, is de achterliggende thematiek boeiend en geeft die voeding aan zowel geschreven woord als theater. Op dit moment staat van Heemstra aan de vooravond van een tournee met Garry Davis, een voorstelling over de (on)mogelijkheid precies naar je idealen te leven. Het is haast jammer dat De laatste Aedema niet wat meer inzoomt op Krishnamurti, die door zijn volgelingen wereldleiderschap kreeg toebedeeld, het aannam om er vervolgens, bij wijze van statement, afstand van te kunnen doen. Adel en edel zijn niet hetzelfde.
