Tijdens de dodenherdenking op 4 mei herdenken we in Nederland het oorlogsverleden met de woorden “Dit nooit meer”, verwijzend naar de Holocaust tijdens de Tweede Wereldoorlog. Tijdens deze herdenking houden we om 8 uur ’s avonds in Nederland een minuut stilte. Dit doen we om duidelijk de slachtoffers te herinneren die omkwamen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Maar wat is “Dit nooit meer” waard als er dagelijks op 1400 km afstand van ons land elke dag onschuldige burgers omkomen?
Burgerdoelen
Terug naar Oekraïne. Sinds het ‘snelle’ offensief van Rusland halverwege maart 2022 faalde, heeft Rusland haar koers gewijzigd naar meer destructieve acties. Treffende illustraties hiervan zijn bijvoorbeeld het bloedbad in Bucha en de totale verwoesting van Mariupoel. De gebeurtenissen daar zijn met geen pen te beschrijven. Aanvankelijk leken Vladimir Poetin en de Russische legertop te denken dat ze Oekraïne gemakkelijk konden overweldigen, maar hun beeld van Oekraïne was achterhaald. In plaats van dat Rusland zich na die mislukte Blitzkrieg ging terugtrekken, en hun nederlaag zou erkennen, richt Rusland nu haar dodelijke raketten vooral op wooncomplexen, ziekenhuizen, theaters, scholen en andere burgerdoelen in Oekraïne. Dit zijn onmiskenbare oorlogsmisdaden. Naarmate de oorlog voortduurt, verdwijnen deze gruwelijke beelden van ons nieuwsscherm, maar deze misdaden mogen nooit in het stof der vergetelheid geraken.
Roze olifant
De roze olifant in de kamer blijft steeds onbenoemd: er voltrekt zich een genocide, maar de meeste westerse leiders durven dit niet te benomen. Dit lijkt een begrijpelijke reactie, immers, het erkennen van deze gruweldaad zou een tot de onontkoombare verplichting leiden om passende maatregelen te treffen. Onvermijdelijk komt dan een directe confrontatie tussen Rusland en de NAVO dichterbij. Tegenover deze voorzichtige benadering staat echter de alarmerende waarschuwing die schaaklegende Gary Kasparov al geruime tijd uitdraagt: elke keer dat het Westen nalaat om Poetin te confronteren, worden de kosten om hem te stoppen steeds hoger.
Juridisch-historisch of politiek uitgangspunt?
Of de oorlog met Oekraïne al dan niet als genocide wordt aangemerkt, lijkt vooral een vraag van politieke aard te zijn en niet primair van juridische of historische aard. De definitie van genocide luidt als volgt: ‘genocide wordt gedefinieerd als de opzettelijke en systematische vernietiging, geheel of gedeeltelijk, van een etnische, nationale, raciale of religieuze groep. Hieronder vallen handelingen zoals het doden van leden van de groep, het toebrengen van ernstig fysiek of psychisch letsel, het bewust creëren van levensomstandigheden die bedoeld zijn om de groep geheel of gedeeltelijk uit te roeien, het instellen van maatregelen om geboorten binnen de groep te voorkomen, en het gedwongen overbrengen van kinderen van de ene groep naar de andere.’
Identiteit vernietigen
En precies dat is waar rusland van wordt beschuldigd. Russische troepen hebben namelijk duizenden kinderen ontvoerd uit bezette gebieden om hun Oekraïense identiteit uit te wissen, een ernstige oorlogsmisdaad die genocidale bedoelingen aantoont. Volgens Artikel II van het VN-Verdrag inzake genocide zijn vijf componenten van toepassing op genocide, waaronder het gedwongen overbrengen van kinderen naar een andere groep. Overduidelijk is er een grootschalige operatie gaande om Oekraïense kinderen te indoctrineren en te scheiden van hun ouders. Dit past binnen een breed patroon van acties die tot doel hebben de Oekraïense identiteit te vernietigen, waarbij symbolen, taal en iedereen die zich als Oekraïner identificeert wordt onderdrukt. En dit is slechts één van de kenmerken van genocide.
Etnocide
Niettemin lijkt het bewust vermijden van de term genocide vooral een strategisch politieke keuze te zijn. Juridisch en historisch gezien is er geen reden om het Russische gedrag anders dan als genocide te beschouwen. Ondanks het creatieve herschikken van definities door politici, waarbij bepaalde politieke en culturele aspecten uit de definitie van genocide worden gehaald, komt dit simpelweg neer op een ander etiket voor dezelfde gruwelijke realiteit. De term etnocide, het verwoesten van een cultuur, is hier op zijn plaats en kent in feite een nihil verschil met genocide.
VN-definitie
Hoewel het begrijpelijk mag zijn dat politici terugschrikken voor deze verregaande aanduiding, is het des te noodzakelijker dat journalisten en anderen buiten het directe bereik van buitenlands beleid, deze daad als genocide blijven noemen. We moeten ons blijvend bewust zijn van hetgeen zich daadwerkelijk voltrekt: een autoritair regime, met zelfs fascistische componenten is haar buurland binnengevallen en pleegt oorlogsmisdaden die onbetwistbaar aan de VN-definitie van genocide voldoen.
Dit nooit meer?
In dit licht moeten we onszelf de vraag stellen: Als we deze daden niet nu als genocide kwalificeren, op het moment dat het overduidelijk plaatsvindt, wanneer dan wel? Hoe kunnen we de betekenis van “dit nooit meer” op 4 mei nog serieus nemen, wanneer westerse politici zelfs bij genocide aan onze EU-grens (of: aan de grens met onze Europese buurlanden) het niet durven te benoemen?
Bibliografie:
https://www.centruminternationaalrecht.nl/-/wanneer-is-sprake-van-genocide-
https://www.eurozine.com/europe-after-the-death-of-peace-of-mind/
