Het Ministerie van Financiën werkt aan modernisering van de Verklaring Arbeidsrelatie (VAR). Deze verklaring is in 2005 in het leven geroepen om opdrachtgevers vooraf zekerheid te geven over de fiscale status van iemand die zich bij hen aandient als zelfstandige zonder personeel.
De VAR is met name van belang als zelfstandigen zonder personeel langlopende opdrachten uitvoeren bij een klein aantal opdrachtgevers. Werken zij echt voor eigen rekening en risico, dan zijn zij ondernemer en hoeven hun opdrachtgevers geen loonbelasting en sociale premies af te dragen. Anders wel. Maar hoe bepaal je of iemand ondernemer is of niet?
Sinds 2005 kunnen zzp'ers ieder jaar bij de belastingdienst een VAR-verklaring aanvragen. Daarmee kunnen zij tegenover hun opdrachtgever aantonen dat zij voor de daarin omschreven werkzaamheden als ondernemer gelden. Dat vrijwaart die opdrachtgever (let wel: niet hen zelf) van eventuele naheffingen en boetes.
Rompslomp
Ondanks een aantal aanpassingen in de loop der tijd, ervaren veel zelfstandigen en hun opdrachtgevers de VAR nog steeds als bureaucratische rompslomp. Ook de politiek heeft er steeds meer moeite mee. In brede kring leeft het idee dat er misbruik wordt gemaakt van de VAR. Het is immers niet moeilijk om het aanvraagformulier zo in te vullen dat de gewenste verklaring eruit rolt. De belastingdienst heeft de mensen niet om alles te controleren. Het logische gevolg is dat er in arbeidsintensieve sectoren van de economie misbruik wordt gemaakt van de VAR.
Er is de overheid veel aan gelegen om het probleem van de "schijnzelfstandigheid" aan te pakken. Niet alleen om de schatkist te spekken, maar ook om mensen te beschermen die eigenlijk gewoon een arbeidscontract zouden moeten krijgen maar die nu door werkgevers worden gedwongen zich als zelfstandige te laten inhuren.
Web-module
Daarom heeft staatssecretaris Weekers van Financiën dit voorjaar een modernisering aangekondigd van de VAR en van het aanvraagproces. De Kamer van Koophandel is al aan het werk om het meest in het oog springende deel daarvan te ontwikkelen. Dat is de "web-module". Opdrachtgevers en opdrachtnemers zouden die voortaan voor iedere opdracht moeten gaan invullen om hun fiscale verhouding vast te leggen.
Het plan van de staatssecretaris was niet heel erg helder geformuleerd. Alleen al daarom stuitte het op de nodige weerstand. Bijvoorbeeld van de belangenorganisaties van zzp'ers. Vier daarvan hebben nu samen een alternatief ontwikkeld. ZZP Nederland, FNV Zelfstandigen, Zelfstandigen Bouw en Platform Zelfstandige Ondernemers (PZO) presenteren dat donderdag 14 maart aan de leden van de Tweede Kamer.
Alternatief
De zzp-organisaties zijn van mening dat het huidige VAR-systeem ondernemerschap onvoldoende stimuleert en te weinig doet om schijnzelfstandigheid te voorkomen. De plannen om het huidige vragenformulier te vervangen door een web-module zal hierin volgens hen geen verandering brengen, omdat alle nadelen van het huidige systeem blijven bestaan.
Met name het ontbreken van een preventieve toets leidt in de ogen van de vier tot ongewenste effecten. Zo wordt de VAR ingevuld op basis van verwachtingen, maar vindt controle achteraf plaats. De verwachtingen op het formulier en de werkelijkheid stemmen niet altijd met elkaar overeen, en dan heeft de zzp'er (niet: de opdrachtgever) een probleem. Ook is er een gebrek aan gerichte handhaving, waardoor in een aantal sectoren misbruik plaatsvindt.
Bewijs van Ondernemerschap
Als alternatief stellen de vier organisaties een “Bewijs Van Ondernemerschap” voor. Dit BVO moet een einde maken aan de nadelen van de VAR. Er komt één bewijs van ondernemerschap in plaats van de huidige VAR, die vier varianten kent. Beoordeling van het ondernemerschap vindt vooraf plaats op basis van duidelijke criteria, zodat er ook vooraf zekerheid is. Deze "selectie aan de poort" zou adequate voorlichting mogelijk maken aan startende zelfstandig ondernemers over hun rechten en plichten, en vooral: schijnzelfstandigheid tegengaan.
Nobele doelen, maar niet iedereen is ervan overtuigd dat die langs deze weg gerealiseerd zullen worden. Karen Romme bijvoorbeeld, onderneemster en auteur van onder zelfstandigen populaire boeken als Calimero Marketing.
Oneigenlijk
"Schijnzelfstandigheid is een maatschappelijk probleem dat nodig moet worden aangepakt," vindt ook Romme. "Maar dat probleem begint niet bij de zzp'er die op oneigenlijke gronden een VAR-verklaring krijgt." De uitholling van de sociale zekerheid en de onderbetaling van zelfstandigen die daarmee gepaard gaat, worden volgens haar vooral veroorzaakt door werkgevers die zo min mogelijk goed beschermde werknemers in dienst willen hebben. "Die moet je aanpakken, en niet de zelfstandige ondernemers die met hard werken een belegde boterham willen verdienen."
Romme pleitte in 2010 in haar column in Het Financieele Dagblad al voor afschaffing van de VAR. Zij stoorde zich er aan dat veel opdrachtgevers door gebrek aan kennis over het systeem tijd verspillen met het aanleggen van een alsmaar groeiende verzameling onnodige VAR's, en dat ondernemers onnodig tijd kwijt zijn met het aanvragen en verstrekken van ten onrechte verlangde VAR's.
Initiatief bij opdrachtgever
In de optiek van Romme zouden de opdrachtgevers het initiatief moeten nemen om in een gegeven situatie de noodzaak van een VAR-verklaring te checken. "Zij bepalen immers wat de basis is waarop iemand werk voor hen doet. Zij zijn het die de keuze maken iemand in loondienst te nemen of een ondernemer in te huren." Daarom stelde zij een web based systeem voor dat heel veel weghad van de VAR-module die staatsecretaris Weekers nu laat ontwikkelen.
Het grote voordeel van zo'n web-module is volgens Romme dat de fiscus daarmee eindelijk makkelijk kan achterhalen welke ondernemers langdurige opdrachten uitvoeren, en vooral: welke bedrijven vaak zelfstandigen inhuren voor langdurige opdrachten. "Met actieve controles en keiharde boetes voor kwaadwillende opdrachtgevers en malafide bemiddelaars zijn we dan eindelijk terug bij het doel van de VAR: schijnzelfstandigheid terugdringen."
De Tweede Kamer debatteert op 27 maart met staatssecretaris Weekers over de VAR. Volgens het ministerie is voor die tijd alleen een algemene reactie te verwachten op het plan van de vier zzp-organisaties. Dan worden ze dus bedankt voor het meedenken.
