Ze waren een beetje uit beeld geraakt, de Witte Helmen die in Syrië tijdens de burgeroorlog duizenden burgers onder het puin van gebombardeerde gebouwen wisten te redden. Volgens hun eigen opgave zelfs 120.000-plus. Na de aardbevingen van 6 februari doen ze datzelfde en timmeren daarbij terecht aan de weg.
De beelden uit Syrië die blijven hangen, hebben dan ook vaak betrekking op hun reddingsacties. Die van de baby die onder het puin werd geboren en overleefde. Die van de kinderen die met gejuich uit een ingestort gebouw werden getild.
De Witte Helmen beschikken over een goed media-apparaat en veel van hun reddingsacties zijn gefilmd (https://twitter.com/SyriaCivilDef). Zodanig veel zelfs, dat de Syrische overheid die beelden gebruikt ter promotie van eigen reddingsacties. De video’s zijn echter pure noodzaak. De Witte Helmen opereren in oppositiegebied in Syrië en zijn totaal afhankelijk van giften uit het buitenland. En van internationale steun, die na de aardbevingen echter een week op zich liet wachten.
Helden
In de burgeroorlog hadden de redders zo’n heldenimago verworven, dat de Assad-regering en de Russen die haar steunen zich genoodzaakt voelden hen zwart te maken. Voor hun belangrijkste geldschieters in het Westen kwam er het verhaal dat ze banden hebben met Al Qaida – wat relatief makkelijk scoren was in verzetsgebied waar filialen van die radicale terreurgroep actief waren. En de andere kant op worden ze neergezet als een propagandatool van het Westen, die zelfs hun reddingsacties in scène zouden hebben gezet.
Ze opereren in een gebied waar burgers klem zijn komen te zitten tussen de verschillende fracties die om macht en invloed strijden. In de omgeving van Idlib, waar de soennitische Hayat Tahrir al-Sham (HTS) het voor het zeggen heeft die voorheen banden had met Al-Qaida. En aan de Turkse grens in Afrin en omgeving die onder controle zijn van groepen die Turkije steunt. De wereld is de oorlog in Syrië moe, vooral sinds Assad met Russische en Iraanse steun aan de winnende hand lijkt. Internationale media vinden het moeilijk te opereren in dit land waar de situatie onvoorspelbaar is omdat er zoveel partijen actief zijn.
Mede daardoor was er wel aandacht voor de slachtoffers en schade van de aardbevingen in Turkije, maar bleef de situatie in Syrië onderbelicht. Terwijl in Turkije hulpploegen en speurhonden uit de hele wereld arriveerden, en ook Syrische gebieden onder overheidscontrole en onder Koerdisch bestuur hulp uit het buitenland kregen, bleef die uit in het zwaar getroffen rebellengebied van Syrië. De drieduizend Witte Helmen daar hadden nauwelijks beschikking over apparatuur om slachtoffers uit het puin te graven.
Veel reddingswerk ging met de hand terwijl internationale hulp een week op zich liet wachten. Velen die met die hulp overleefd zouden hebben, konden nu niet onder het puin vandaan gehaald worden.
Grensovergang
De beschuldigende vinger daarvoor gaat naar het Assad-regime, dat al jaren alleen hulp aan die gebieden toestaat via één Turkse grensovergang, die van Bab al-Hawa. Vanwege de schade door de aardbeving was die overgang niet te gebruiken, en wat er uiteindelijk na vier dagen overheen kwam was oude hulp (pampers en zo) die niets met de aardbeving te maken had. Meer hulp kwam er van Syriërs uit Oost- en Noordoost-Syrië: 75 vrachtwagens vol hulpgoederen.
Een analist stelde zelfs vast dat de Syrische bevolking en een groep die officieel als terreurgroep is bestempeld (HTS) samen meer hebben gedaan dan de VN.
Syrië gebruikte de aardbeving om aan te dringen op het beëindigen van de sancties die de wereld tegen het regime heeft ingesteld. Maar dat hoefde helemaal niet, want binnen vijf dagen kreeg Assad honderden tonnen aan hulp van de VN, de EU en 21 verschillende regeringen. Toch opende Assad pas na een week twee andere grensovergangen voor hulp – toen er weinig hoop meer was dat er nog levenden onder het puin konden worden gevonden.
Opzet? Niets is een regime dat z’n eigen burgers bombardeert en met gifgas bestookt vreemd. Maar de leider van de Witte Helmen, Raed Al Saleh, richtte in een opiniestuk voor CNN zijn peilen toch vooral op de VN. Die heeft de groep in het verleden gesteund, maar liet zich nu door Assad een oor aannaaien, schreef hij woedend. Dat de VN wachtte op toestemming van een regime dat “miljoenen Syriërs heeft gebombardeerd, vergast, verhongerd, gedwongen ontheemd gemaakt en opgesloten is onvergeeflijk”, stelt hij. Want het is toch duidelijk dat het Syrische regime niet neutraal is als het gaat om het lijden van de Syriërs!
Blinken
Toen de hulp eindelijk binnenkwam, konden de Witte Helmen niet anders dan hun aandacht vooral te richten op de overlevenden. Er kwamen tentenkampen en ze zorgen voor medische en traumazorg. Bijna twee weken na de eerste bevingen kwam de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Blinken langs om het werk van de groep te prijzen en te praten over wat er verder nog nodig is.
Dat vormde een opvallende tegenhanger voor het bezoek dat Bashar al-Assad rond dezelfde tijd bracht aan Oman, tot voor kort een van zijn grote tegenstanders. De Syrische president probeert de aardbevingsellende te gebruiken om na twaalf jaar van zijn paria-status af te komen. Hij kreeg niet alleen condoleance-telefoontjes van zijn bondgenoten zoals de Russische president Putin, maar ook van degenen die hem de rug hadden toegekeerd, zoals de Egyptische president Sisi.
Binnen de Arabische Liga is een beweging op gang gebracht, met Jordanië en de Verenigde Arabische Emiraten voorop, om hem weer in ere te stellen omdat de boycot niets heeft opgeleverd. Ook Saoedi-Arabië, dat nog aarzelde, stuurde vliegtuigen vol hulpgoederen naar Aleppo.
Lot
Terwijl juist de manier waarop deze dictator een deel van de Syrische bevolking aan haar lot heeft overgelaten en tegelijkertijd ook nu weer noodhulp wegsluisde voor eigen gewin, aangeeft dat hij niet zomaar in ere hersteld kan worden. Want wat betekent dat voor de half miljoen doden, de miljoenen ontheemden en vluchtelingen en al diegenen die in Assads geheime gevangenissen crepeerden?
Oorlogsmoeheid mag er niet toe leiden dat een dictator als Assad zomaar terug kan keren op het wereldtoneel. De boodschap dat je als dictator met zoveel bloed aan je handen ongestraft kunt wegkomen, is niet alleen een slecht voorbeeld voor andere autocraten. Het kan niet anders dan tot instabiliteit leiden, vooral ook gezien het Iraanse voornemen om Syrië en Libanon steeds steviger binnen haar invloedssfeer te trekken. En Assads medewerking daaraan – en aan de toenemende criminalisering van een groot deel van zijn maten.
Na twaalf jaar burgeroorlog is er in Syrië een nieuwe werkelijkheid ontstaan. Clementie voor Assad past daar niet in.
