Jaren geleden ontstond het idee om met stemmen te experimenteren, bijvoorbeeld door een requiem te creëren met drums, elektronica en koor. Dit concept bleef in zijn hoofd hangen totdat hij besloot het daadwerkelijk uit te voeren.
Laurence Pike voelde zich aangetrokken tot de verhalende structuur van het requiem, zoals dat door de eeuwen heen telkens weer opnieuw vorm kreeg. De rituele connotatie speelde ook een rol op zijn album Holy Spring uit 2019. Pike wilde de traditionele religieuze elementen van het requiem aanpassen en hedendaagse taal en geluiden integreren. Bovendien bood een requiem de perfecte kans om koorgeluiden te combineren met zijn elektro-akoestische drumkitperformances.
Een en ander kwam in een stroomversnelling door de verslechtering van de gezondheid en vervolgens het overlijden van zijn schoonvader in juli 2021. De lange periode van covid-lockdowns in Sydney droeg hier ook aan bij. Laurence Pike ervoer deze maanden als een tijd waarin alles leek op te lossen; het was een stille, langdurige en sombere periode. Hij had, zoals hij zelf zegt, “het gevoel getuige te zijn van de overgang van leven naar dood in slow motion.”
Deze combinatie van factoren, plus de ecologische crisis in zijn omgeving veroorzaakt door omvangrijke, destructieve bosbranden, leidde Laurence Pike tot de conclusie dat het leven een constante transitie tussen diverse staten is. Hij gelooft dat kunstenaars de plicht hebben om deze patronen te herkennen en er flexibel op in te spelen. Dit betekent dat ze zich aanpassen en, waar mogelijk, context en inzichten bieden, én hoop voor de toekomst, door het delen van persoonlijke ervaringen.
In de linernotes van The Undreamt-of Centre op de website bandcamp schrijft hij dat de mensheid niet losstaat van de natuur, zoals vaak wordt beweerd; we maken er deel van uit. De aanwezigheid van zijn schoonvader, een boer en bouwer met een liefde voor de natuur, bleef voor Pike en zijn vrouw voelbaar op de plekken die hij in leven koesterde. Of het nu in de buurt van de oceaan was, in de bush of in de lokale fauna aan de zuidkust van New South Wales, zijn wezen leek te zijn opgegaan in de natuur zelf. Deze ervaring benadrukte voor Laurence Pike “de eeuwige band tussen ons bestaan en de natuurlijke wereld, waar verleden, heden en toekomst naast elkaar bestaan.”
De essentie van dit inzicht manifesteert zich op The Undreamt-of Centre door het verfijnde gebruik van veldopnamen en de kenmerkende muzikale expressie die Laurence Pike de afgelopen jaren heeft ontwikkeld. Zijn unieke stijl ontstaat onder meer door technieken die de ervaring van tijd en ruimte verruimen en vertragen.
Sonnetten aan Orpheus
De verhalende structuur van The Undreamt-of Centre is weliswaar gebaseerd op een requiem, met koor, maar zonder de gebruikelijke Latijnse teksten. Laurence Pike vond inspiratie in de gedichten van de Oostenrijkse dichter Rainer Maria Rilke (1875-1926), met name in diens ‘De Sonnetten aan Orpheus’ (‘Die Sonette an Orpheus’), een cyclus van 55 sonnetten die zijn oorsprong vindt in de klassieke Griekse mythe van Orpheus, de grootste dichter en musicus van zijn tijd.
Rilke verkent in zijn cyclus de grenzen tussen leven en dood, vergelijkbaar met hoe de mythische zanger zijn geliefde Eurydice probeert te redden. Het werk is een ode aan de volledige menselijke ervaring, waarbij hij zowel het zinnelijke als het bovenzinnelijke omarmt.
In de sonnetten prijst Rilke de aarde en het bestaan in al zijn facetten. Hij ontwikkelt een kritische houding tegenover de blinde verering van technologische vooruitgang, die hij beschouwt als een potentiële bedreiging voor onze menselijke omgeving. Hiermee positioneert Rilke zich als een vroege voorloper van ecologisch bewustzijn.
De mythe van Orpheus en Eurydice vormt de inspiratie voor deze cyclus. Hun verhaal is een tragische liefdesgeschiedenis: kort na hun huwelijk sterft Eurydice door een slangenbeet. Orpheus, diepbedroefd, daalt af naar de Onderwereld in een poging haar terug te brengen. Zijn ontroerende muziek beweegt Hades ertoe Eurydice te laten gaan, onder één voorwaarde: Orpheus mag niet omkijken tot ze beiden de bovenwereld hebben bereikt.
In de jaren zestig liet de Britse popgroep The Herd zich door hetzelfde verhaal inspireren tot het nummer From The Underworld:
Out of the land of shadows and darkness
We were returning towards the morning light
Almost in reach of places I knew
Escaping the ghosts of yesterday
You were behind me following closely
“Don’t turn around” I heard you whisper in my ear
“If you should turn now, all that you won
Will vanish just like a passing dream”
Maar precies dat laatste gebeurt. Bij de uitgang aangekomen kijkt Orpheus vertwijfeld om, als hij de stappen van zijn geliefde Eurydice niet meer hoort. Zij wordt vervolgens terug de Onderwereld ingetrokken, into the waiting shadows, voor altijd voor hem verloren, aldus ook Rilke in Orpheus. Eurydike. Hermes:
Sie aber ging an jenes Gottes Hand,
den Schritt beschränkt von langen Leichenbändern,
unsicher, sanft und ohne Ungeduld.
Sie war in sich, wie Eine hoher Hoffnung,
und dachte nicht des Mannes, der voranging,
und nicht des Weges, der ins Leben aufstieg.
Sie war in sich. Und ihr Gestorbensein
erfüllte sie wie Fülle.
Laurence Pike verwoordt het treffend: “Plotseling leek er een convergentie van gedachten te zijn tussen deze mythe, met zijn overpeinzingen over sterfelijkheid, acceptatie, de menselijke ziel en ons onvermogen om universele krachten te beheersen, mijn recente ervaringen en het idee van een requiem – een muzikaal ritueel dat de overgang van leven naar dood en verder markeert.”
De musicus putte voor zijn requiem inspiratie uit moderne klassieke muziek, Japanse ‘environmental ambient,’ ‘fourth world’ elektronica, free jazz en Estse (!) koortradities met daarin een belangrijke rol voor componist Tõnu Kõrvits uit Tallinn. Het album kwam tot stand in samenwerking met het Vox Sydney Philharmonia Choir, onder leiding van Sam Lipman, een jeugdvriend van Pike en tevens componist. De opnamen vonden plaats in een 19e-eeuwse gotische kerk.
“Maar zelfs in de stilte was er een nieuw begin, een hint en een verandering”
The Undreamt-of Centre opent met een inleidend koordeel, Introit, dat een etherische, droomachtige sfeer creëert. Dit leidt naar zacht kloppende ritmes, die als een hartslag doorklinken en een gevoel van voortdurend leven oproepen. Zonder aarzelen volgt echter direct de afdaling met Orpheus In The Underworld. De klanken worden donkerder, terwijl mysterieuze stemmen uit nissen en spelonken de dolende mens in het schaduwrijk lijken te beklagen. Vervolgens komen we aan bij Mountains of The Heart, waar het tijd is om het eerste gedicht uit de serie te lezen. Dit is een van de weinige stukken die direct verwijst naar de Orpheus-mythologie door zijn naam in de tweede regel te noemen, en het gaat dieper in op het thema:
Da stieg ein Baum. O reine Übersteigung!
O Orpheus singt! O hoher Baum im Ohr!
Und alles schwieg. Doch selbst in der Verschweigung
ging neuer Anfang, Wink und Wandlung vor.
Tiere aus Stille drangen aus dem klaren
gelösten Wald von Lager und Genist;
und da ergab sich, daß sie nicht aus List
und nicht aus Angst in sich so leise waren,
sondern aus Hören. Brüllen, Schrei, Geröhr
schien klein in ihren Herzen. Und wo eben
kaum eine Hütte war, dies zu empfangen,
ein Unterschlupf aus dunkelstem Verlangen
mit einem Zugang, dessen Pfosten beben, –
da schufst du ihnen Tempel im Gehör.
“Gebrul, geschreeuw, rumoer (…) en nauwelijks een hut om het te ontvangen”, vertaalt zich in furieuze drumpartijen en razernij-schreeuwende elektronica, met aan het eind van de track het geluid van ‘klokken’ die bij een uitvaart luiden. In contrast daarmee is Universal Forces zachter: “En alles was stil. Maar zelfs in de stilte was er een nieuw begin, een hint en een verandering.”
De titeltrack The Undreamt-of Centre, gevolgd door een instrumentaal portret van Eurydice, roept de opwekking op uit Rilkes Die Engel:
Nur wenn sie ihre Flügel breiten,
sind sie die Wecker eines Winds:
als ginge Gott mit seinen weiten
Bildhauerhänden durch die Seiten
im dunklen Buch des Anbeginns.
Wat rest is treurnis om wat voor eeuwig verloren is: Requiem Aeternam. Het koor tilt de gevallene op en draagt deze weg, unendlich sanft in seinen Händen, zoals Rainer Maria Rilke in Herbst beschrijft.
En dan staan we bij de uitgang, op het punt waarop de beslissing over leven en dood, over de toekomst en alles wat ons dierbaar is, in eigen handen ligt. De somberte die uit de afsluiter The Aftermath spreekt, biedt hier echter weinig hoop.
Laurence Pike – The Undreamt-of Centre
Leaf Label | Konkurrent
Literatuur:
Zes gedichten Rainer Maria Rilke (Vertaling Peter Verstegen)
Bert Karel Schreurs – Rainer Maria Rilke : De Sonnetten aan Orpheus
