Er zijn zover ik weet niet heel veel beeldend kunstenaars meer die voornamelijk met houtskool werken. William Kentridge uit Johannesburg beheerst deze techniek tot in de finesse. Hij tekent voornamelijk de bewogen geschiedenis van Zuid-Afrika. En maakt daar dan korte animatiefilms van. De animaties doen enigszins denken aan de zwart-wit tekeningen van Oskar Kokoschka en de sfeer is Kafkaësk en melancholiek. Al vind ik Kentridge subtieler in zijn uitvoering.
Mandela
Zijn thema’s zijn de ontwrichtende gevolgen van veertig jaar Apartheid op de mensen in Zuid-Afrika, zowel zwart als wit. Onderdrukking, schuldgevoelens en het gebrek aan schuldgevoelens. De gevolgen van het kolonialisme en de opkomst van Nelson Mandela als eerste zwarte president in 1994. Kentridge: ‘wat mij boeit is een politieke kunst, dat wil zeggen een kunst die meerduidig en tegenstrijdig is, een kunst van onafgemaakte gebaren en een onzekere afloop’
Onzekerheid
William Kentridge zegt huiverig te zijn voor zekerheden. Zowel in de politiek, kunst als maatschappij. Hij pleit voor onzekerheid en het vermogen zaken in twijfel te trekken. In een van de vele films die op Vimeo en YouTube te zien zijn, zegt hij zodra iemand iets met (schijnbare) zekerheid stelt, hij op zijn hoede is. Voordat je het weet staat iemand met een machinegeweer zijn gelijk te onderstrepen.
De meeste van zijn animatiefilms worden in filminstituut Eye in grote houten zwarte boxen vertoond via een groot scherm. Mini bioscopen eigenlijk. In elke box staan enkele stoelen waarop de bezoekers plaatsnemen. Enkele installaties zijn zonder box te zien in de grote expositie ruimte van Eye. Waarom niet allemaal? Dan zouden de mix van de vele soundtracks voor een kakofonie zorgen. Enige verbeterpunt is een betere airconditioning in de boxen. Verder is het zoals vanouds in Eye een tentoonstelling van hoge inhoudelijke kwaliteit en internationale allure.
Opmerkelijk in de animaties zijn de steeds terugkomende hoofdfiguren: mijneigenaar en industrieel Soho Eckstein, het prototype van de in strak krijtstreeppak gestoken kapitalist. En zijn tegenpool Felix Teitlebaum een dromer die zichzelf constant bevraagd over de toestand in de wereld.
Cafetiére
In MINE zien we Soho Eckstein als mijndirecteur, die met strakke hand regeert vanachter zijn volle bureau. Kentridge komt met een geniale vondst. Eckstein drukt de duwer van zijn koffiepot, ook wel cafetiére genoemd, naar beneden en deze gaat dwars door zijn bureaublad heen en verandert in een mijnenboor. Vlak onder het bureau liggen de mijnen. Prachtig als visuele overgang en eveneens een ingenieus symbool van onderdrukking.
In dezelfde film loopt er plotseling een kleine neushoorn over Eckstein’s bureau. In de begeleidende tekst buiten de box, leer je dat dit een symbool is van het kolonialisme en exotisme, zoals men in het Westen vaak naar Zuid-Afrika kijkt.
Van heel andere aard is Kentridge’s installatie ‘O Sentimental Machine’( 2015) gemaakt voor de Biënnale in Istanbul. De werkruimte van Leon Trotski is afgebeeld met vijf projecties met historische beelden, die Kentridge haalde uit het Eye archief.
Tide Table
Naast zijn tekeningen en animaties zijn er ook enkele prachtige wandkleden te zien. Ontworpen door Kentridge en uitgevoerd door wevers in Johannesburg.
Een van de meest imposante animatiefilms vind ik TIDE TABLE uit 2003. Hierin zien we Soho Eckstein zijn leven overdenken in een ligstoel aan het strand. Zijn herinneringen vloeien op een visuele wijze in en uit zijn gedachten, op het ritme van de golven. Mensen komen boven en worden weer uitgewist door het getijdenspel van de zee.
Bij het verlaten van deze bijzondere expositie voel ik me vervuld met indrukwekkende beelden, die tegelijkertijd ook triest stemmen door de beladen geschiedenis van Zuid-Afrika.
https://youtu.be/Dnweo-LQZLU korte film over Kentridge van Tate Modern
