Wat is biodiversiteit?
Oudenhove: ‘Biodiversiteit is een parapluterm voor alle soorten dieren, planten en schimmels die leven op aarde. Maar biodiversiteit staat niet alleen voor de hoeveelheid soorten, het staat ook voor de hoeveelheid individuen per soort (populaties), de mate waarop deze verdeeld zijn, en de hoeveelheid en diversiteit aan ecosystemen, de leefgebieden van deze soort. Of je nou een lieveheersbeestje observeert of de gehele Amazone, ze gaan allebei over biodiversiteit.’
Smalbrugge: ‘Om het inzichtelijk te maken vergelijk ik biodiversiteit altijd met een kaartenhuis: elke kaart is een soort en – heel belangrijk – elke soort is er met een reden. Als soorten wegvallen, versimpelt het ecosysteem en wordt het zwakker. Biodiversiteit staat daarom ook gelijk aan veerkracht. Hoe meer soorten er zijn, hoe sneller een systeem kan herstellen van een tegenslag. Hoe minder soorten, hoe makkelijker het kaartenhuis in elkaar valt…’
Gaat het echt zo hard achteruit met de biodiversiteit op aarde?
Oudenhove: ‘Dat soorten komen en gaan, is een natuurlijk fenomeen. Maar momenteel is de snelheid waarmee soorten uitsterven zo’n 1000 keer hoger (zelfs 10.000 volgens sommigen) dan de natuurlijke uitstervingssnelheid op basis van de afgelopen 1 miljoen jaar.’
Smalbrugge: ‘Amfibieën gelden als belangrijke ‘indicator species’, als ze voorkomen is dat een teken dat het goed gaat met het ecosysteem. Helaas gaat het aantal amfibieën wereldwijd heel hard achteruit…’
Hoe komt het dat zoveel plant- en diersoorten verdwijnen?
Oudenhoven: ‘Habitatverlies, klimaatverandering, overexploitatie, vervuiling en invasieve soorten. Alle oorzaken liggen bij de mens. Habitatverlies betekent dat de leefgebieden van soorten kleiner worden en minder verbonden dan ooit, de natuur kan nergens heen. Overexploitatie is al zou oud als de eerste mensachtigen (introductie van vuur en werktuigen), maar deze combinatie van factoren en de intensiteit is nooit eerder voorgekomen.’
Smalbrugge: ‘Hoe het precies komt, is een complex vraagstuk. Maar kort samengevat komt het erop neer dat de natuurlijke leefgebieden van planten en dieren verdwijnen.´
Toch neemt het oppervlakte beschermde natuur in West-Europa toe. Wat gaat er mis?
Oudenhoven: ‘Natuurbescherming is vaak te eenzijdig. In een wereld die zo dichtbevolkt is als de onze, moet de mens altijd meegenomen worden in overwegingen, hetzij als bedreiging hetzij als partner. Een hek bouwen om een bos waar mensen van afhankelijk zijn is onverantwoordelijk. Bij natuurbescherming moeten zowel duurzame als sociaal-culturele aspecten mee worden gewogen. Maatregelen werken alleen als er begrip en ondersteuning is vanuit de omgeving.’
Smalbrugge: ‘Een groot probleem is ook de fragmentatie van natuurgebieden: de beschermde natuurgebieden die er zijn, zijn relatief klein en niet aan één gesloten. Als er alleen maar eilandjes van natuurgebieden zijn, kunnen dieren niet met elkaar in contact komen en als ze elkaar niet kunnen vinden, kunnen ze zich ook niet voortplanten. Het is dan moeilijker voor diersoorten om voort te bestaan.’
Heeft de corona-pandemie ook met biodiversiteit te maken?
Oudenhoven: ‘De corona-pandemie is grotendeels een gevolg van de afname in biodiversiteit. Virussen zijn onderdeel van de biodiversiteit en daar hebben we normaal gesproken niets van te vrezen; er zijn genoeg natuurlijke vijanden van virussen. Door het verlies van leefgebieden neemt het aantal diersoorten af en kunnen virussen zich makkelijker verspreiden naar de ultieme gastheer: de mens. Naast het COVID-19 virus zijn er nog tienduizenden andere virussen die op een soortgelijke manier verspreid kunnen worden…’
Waarom is biodiversiteit nog meer belangrijk?
Oudenhoven: ‘Uiteindelijk zijn we voor alles wat we doen en wie we zijn afhankelijk van biodiversiteit. Het gaat om voedsel, schoon water en hulpbronnen, maar ook om emotionele, spirituele en culturele banden met de natuur. Onze menselijke identiteit, cultuur en welzijn… alles is verbonden met en afhankelijk van biodiversiteit en de natuur.’
Smalbrugge: ‘De natuur gaat over balans. Alle soorten hebben een functie, al weten we vaak nog niet precies hoe het werkt. Wat we wel weten: hoe groter het aantal soorten, hoe sterker het ecosysteem. Een voorbeeld aan de hand van krokodillen. Zij staan aan de top van de voedselketen en reguleren de lagen eronder. Als je krokodillen uitroeit, hebben de roofvissen in dat gebied geen natuurlijke vijand meer en zal hun aantal exploderen. Zij eten vervolgens te veel kleinere vissen waardoor de vogels minder voedsel hebben en ook de mens, die op kleinere vissen jaagt. Zo’n trapsgewijs gevolg voor de hele voedselketen noemen we in de biologie een ‘cascading effect’.’
Wat moet er gebeuren?
Oudenhoven: ‘Biodiversiteit is de infrastructuur van al het leven. Als we de gebouwde infrastructuur – gebouwen, wegen, enzovoort – beschadigen, wordt dit belast, beboet of gecompenseerd. We hebben met elkaar afgesproken dat dit niet mag. Ondertussen is de staat van de natuur vele malen slechter dan welk gebouw of weg u ooit gezien heeft! Het is tijd om alle menselijke activiteiten die de natuur negatief beïnvloeden te belasten en beboeten. En tegelijkertijd alle activiteiten met positieve effecten voor de natuur te vergemakkelijken en stimuleren.’
Smalbrugge: ‘Goed gezegd. Daar heb ik niks aan toe te voegen.’
Oudenhoven werkte mee aan een internationaal rapport over biodiversiteit. Uit dit rapport blijkt dat een miljoen plant- en diersoorten met uitsterven worden bedreigd en dat de snelheid waarmee dat gebeurt toeneemt. Hier lees je dit rapport: https://ipbes.net/news/Media-Release-Global-Assessment
Foto van Margot RICHARD via Unsplash
