De week begon met een verrassingsbezoek van de Amerikaanse president Joe Biden aan de Oekraïense hoofdstad Kyiv. Vele Europese leiders gingen hem gedurende het eerste oorlogsjaar voor. Daar zal Poetin niet heel erg van wakker hebben gelegen. Maar Joe Biden die door Kyiv wandelt aan de zijde van zijn Oekraïense collega Volodymyr Zelensky? Biden die verklaart dat het Westen als één man achter Zelensky stond, staat en zal blijven staan. Hoe zou Poetin daarop reageren?
In zijn jaarlijkse toespraak tot het Russische parlement op dinsdag, normaal gepland in de maand december, noemde Poetin het bezoek van Biden aan Kyiv niet. Hij ging natuurlijk wel in op de oorlog zelf met dezelfde riedel die hij al het hele jaar en zelfs van ver daarvoor bezigt. Oekraïne en het Westen hebben de oorlog uitgelokt. Rusland is Oekraïne binnengevallen om het land te ontdoen van neonazi’s en het ‘broedervolk te beschermen’. Ook de ongefundeerde bewering dat Oekraïne biologische, nucleaire en chemische wapens bezit, ontbrak niet. Wat de oorlog in Oekraïne betreft, bevatte de speech van Poetin dus niets nieuws. Of het moet zijn dat Rusland zijn deelname aan het New Start verdrag met de VS opschort. Dat verdrag handelt over een aanzienlijke reductie van strategische nucleaire wapens.
Biden reageert vanuit Warschau
Het bezoek van Biden aan Kyiv op maandag paste niet geheel toevallig goed in zijn agenda. Hij moest op dinsdag toch in Warschau zijn voor overleg met zijn Poolse collega Andrzje Duda. Polen is een van de landen in het oosten van Europa die Oekraïne het vurigst ondersteunen in de strijd tegen de Russen. Dat feit is Biden vast niet ontgaan.
Biden reageerde later die dinsdag op de toespraak van Poetin. Of eigenlijk deed hij het niet. Ook Biden herhaalde zijn bekende standpunten. Het Westen blijft achter Oekraïne staan. Het is een strijd tussen democratie en autarkie. De NAVO is eensgezinder dan ooit tevoren en de VS staan pal achter Artikel 5 van het grondvest (een aanval op één lidstaat is een aanval op alle lidstaten).
Wat opvalt aan Biden zijn politiek is dat hij zich niet laat meesleuren door Poetin. Ja, de Verenigde Staten staan vierkant achter Oekraïne. Niet alleen in woorden, maar ook financieel en met levering van veel geavanceerde wapens. Biden kijkt dus niet machteloos toe. Hij probeert aan de andere kant tegelijkertijd de negatieve spiraal van nog meer oplopende spanningen met Rusland te vermijden. Zijn taalgebruik is ferm, maar niet te provocerend. Je merkt dat hij al decennia met het Russische bijltje hakt. Dat komt nu goed van pas. Zelfbeheersing is meer dan ooit noodzakelijk.
‘Oude normaal komt niet meer terug’
De toespraken van Poetin en Biden, en al het theater eromheen, illustreren de tricky situatie die de oorlog in Oekraïne één jaar na het begin ervan heeft gecreëerd. Zoals de Amerikaanse journaliste Anne Applebaum terecht schrijft in een artikel in The Atlantic over Biden zijn bezoek aan Kyiv: ‘Het bezoek van Biden aan Kyiv is bedoeld om iedereen er attent op te maken dat het paradigma is verschoven en het verhaal veranderd. Het “oude normaal” komt niet meer terug.’
Dat oude normaal situeerde zich begin jaren 90. De Sovjet-Unie was uiteengevallen. De Koude Oorlog voorbij. Rusland leek op weg een democratische rechtsstaat te worden. De landen van het voormalige Oostblok konden opgelucht in vrijheid ademhalen en de democratie omarmen. Met die democratie is het wel goed gekomen, alhoewel er nog veel aan hapert. Ik noem Hongarije en Polen met name. Het omarmen van de vrijheid staat al jaren onder druk.
Dat besef heerst in de Baltische staten, in Polen en in Oekraïne. Oekraïne probeerde zich in 2004/2005 voor het eerst te ontdoen van de grote Russische invloed. Tevergeefs. Ik ga daar nu niet verder op in. De greep die Poetin terug wil krijgen op de overige voormalige Sovjet staten heeft altijd als een zwaard van Damocles boven de betroffen landen gehangen. En hangt er nu meer dan ooit boven. Het is niet voor niets dat juist zij de grootste supporters zijn van de Oekraïense strijd tegen de Russen.
Maar Poetin zijn greep reikt verder. Ook in de westelijke Balkanlanden probeert de Russische leider zijn invloed uit te breiden. Volgens de Kosovaarse president Vjosa Osmani doet hij dit om de aandacht van het Westen af te leiden van de oorlog in Oekraïne. Zij vindt dat het Westen niet genoeg luistert naar haar waarschuwingen daaromtrent. Lees het interview met haar op Sky News.
Rusland, China en de VS
Tot nu toe heeft China zich formeel afzijdig gehouden in het conflict. Het veroordeelde de Russische invasie in Oekraïne niet met woorden, maar riep wel op tot het komen van een oplossing. Die koers lijkt het land los te laten, als we de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken mogen geloven. Die zei dat China op het punt staat wapens aan Rusland te leveren. Daarmee zou het ‘een rode lijn’ overschrijden. Zijn Chinese collega antwoordde (in mijn eigen woorden samengevat) dat de VS zich met hun eigen zaken moeten bemoeien.
Het is geen geheim dat ook de relatie tussen de VS en China de laatste jaren continu onder hoogspanning staat. Niet alleen vanwege vermeende spionageballonnen. Denk bijvoorbeeld aan de kwestie Taiwan en de Chinese aanspraken op andere eilanden in de Zuid-Chinese Zee. Chinese wapenleveranties aan Rusland zouden door de Amerikanen kunnen worden opgevat als een signaal dat de Chinezen daarna in hun eigen gebied de boel op scherp willen zetten. Wat een nieuw spanningsveld zou creëren.
De boze man wikt en beschikt
Het is moeilijk een voorspelling te doen hoe dit alles gaat aflopen. Dat Poetin de oorlog niet opgeeft, is dinsdag weer duidelijk gebleken. Het is eveneens duidelijk dat hij niets meer geeft om normale betrekkingen met het Westen. Het Westen, inclusief de NAVO, dat volgens Poetin zijn Rusland bedreigt. Niet alleen militair, maar ook met normen en waarden die in zijn ogen des duivels zijn. Denk aan gelijke rechten voor de lgbt-gemeenschap. Hij refereerde er nog maar eens aan in zijn toespraak op dinsdag.
Ook een boze Poetin heeft niet het eeuwige politieke leven. Voorlopig lijkt hij nog stevig in het zadel te zitten, ondanks gemor onder de leden van de zogenaamde Wagner groep die in Oekraïne voor Rusland vechten en zonder munitie zijn komen te zitten. Poetin is al 23 jaar aan de macht. Wie kan hem iets doen? Met 70 jaar is hij de jongste niet meer, maar vergeleken met Joe Biden is hij duidelijk de Benjamin van de twee.
Zolang Russische parlementariërs blijven klappen voor hun leider, de Rus in de straat zich niet blijvend en massaal tegen Poetin durft te keren en ook het leger achter hem blijft staan, blijft de positie van Poetin onaantastbaar. En heeft hij de tijd en macht om zijn prestigeoorlog met het Westen voort te zetten. Datzelfde Westen moet ondertussen zorgen dat het verenigd achter Oekraïne blijft staan. Wat Joe Biden betreft, is daar geen twijfel aan mogelijk. Het is echter maar zeer de vraag of de oorlog in Oekraïne eindigt voor de volgende Amerikaanse presidentsverkiezingen, november 2024.
Je wilt er niet aan denken wat kan gebeuren, mocht Donald Trump onverhoopt in het Witte Huis terugkeren. Dat zou nog eens een overwinning voor Poetin betekenen. Trump is immers een koele minnaar van de NAVO en Europa. Poetin zal er zeker alles aan willen doen om dat scenario voor elkaar te krijgen. De cybermiddelen heeft hij ervoor.
Wellicht draaf ik nu te veel door. De oorlog in Oekraïne heeft hoe dan ook nu al de nodige consequenties op geopolitiek gebied. Naar het verdere verloop, is het slechts raden. Dat hangt voor een groot gedeelte af van de handelingen van de boze man in het Kremlin.
