Chantal Akerman maakte op haar 18e haar eerste korte film ‘Saute Ma Ville’ (Blaas mijn dorp op). Hierin speelt zij zelf een geforceerd vrolijk meisje die haar flat opruimt, eten kookt, dineert en tenslotte het gas opendraait om zichzelf en haar flat op te blazen. Achteraf gezien een flash forward op haar eigen leven, dat zij zelf tragisch beëindigde in Parijs.
Deze korte film is het eerste wat je ziet bij het binnengaan van de expositie Chantal Akerman Passages. Daarna zien we 24 televisie schermen met travelling shots van mensen uit Oost-Europa, in het voormalige DDR, Polen, Litouwen, Oekraïne en Moskou. Mensen op straat, in winkels, treinstations, markten en andere passages. Observerend gedraaid tussen 1991 en 1993 na de val van de Berlijnse Muur in 1989 en het einde van de Sovjet-Unie. Geen traditionele documentaire maar meer een travelogue. Later werd de film opnieuw gemonteerd als video-installatie van 24 korte films en een waarop Akerman off-screen, vertelt over het maakproces.
Chantal Akerman: “Je moet altijd schrijven als je een film wilt maken, hoewel je helemaal niets weet over de film die je wilt maken. (…) Het wordt pas onthuld in de confrontatie met het maken. Tastend zoek je je weg, mompelend, twijfelend, wankelend. Met soms een heldere flits.”
Jeanne Dielman
Haar doorbraak film is ‘Jeanne Dielman, 23 Quai du Commerce, 1080 Bruxelles’ uit 1975. Over een gewone huisvrouw gespeeld door de Franse actrice Delphine Seyrig, die we volgen in haar alledaagse routine van het huishouden en wat zien bijverdienen als prostituée. Het is vreemd dat de tentoonstelling in Eye niet wat fragmenten uit deze sleutelfilm toont, samen met bekende films van haar als ‘Je tu il elle’, ‘Toute une Nuit’, ‘La Captive’ en ‘Un Divan a New York’. De films zijn weliswaar in de filmzalen van Eye vertoond, maar enkele filmfragmenten op de van de vorige exposities bekende grote schermen zouden niet hebben misstaan.
Chantal Akerman’s belangrijkste thema’s in haar werk zijn: de oorlogsherinneringen, het outsider zijn, haar teruggetrokkenheid, ballingschap, ‘on the road zijn’ en het tonen van gewone alledaagse dingen. Dagelijkse levensrituelen die de meeste filmmakers weglaten, maar waar Akerman rustig de tijd voor neemt. Een filmmaker als Jim Jarmusch is een van de weinige die dat ook doet.
Moeder Natalia
Die dagelijkse observaties zie je ook in de korte film ‘In The Mirror’, waarin een meisje zichzelf halfnaakt bekritiseert voor de spiegel. Zoals alleen vrouwen dat kunnen, haar gezicht is te spits, haar armen te lang, ze heeft sproeten en haar borsten zijn te klein. Jammer want bijna niets deugt er aan haar, vindt zij zelf tenminste.
Er zijn vier installaties in Eye te zien. Een ervan is ‘Tombée de Nuit sur Shanghai’ over taferelen in deze Chinese haven, met reusachtige neonreclames op flats en een bootje met een groot billboard dat voorbijvaart met een up beat soundtrack met popsongs.
Nog interessanter is het spiraalvormige grote witte doek in labyrintvorm met erop geprojecteerde letters uit het dagboek van Akerman’s grootmoeder uit Auschwitz. Het heet ‘Marche a cote de ses lacets dans un frigidaire vide.’
Horizon
Het meest indrukwekkende onderdeel van dit fraaie werk vind ik het tweede deel van deze installatie. Hierin heeft Chantal gesprekken met haar moeder Natalia niet lang voor haar overlijden. Akerman heeft het met haar over wat het betekent om vrouw te zijn, het leven in Auschwitz en hun onderlinge innige relatie. Duidelijk wordt wat een bijzonder nauwe band moeder en dochter hebben.
In een brochure las ik dat filmmaker, cinefiel en film essayist Mark Cousins (The Story of Film) een nieuw project heeft gemaakt met ‘Women Make Film’. Hij zegt sterk beïnvloed te zijn door het onafhankelijke, eigenzinnige en persoonlijke werk van Chantal Akerman.
Gerenommeerd filmcriticus Jos van der Burg (Parool, Filmkrant) schreef in 2016 over Chantal Akerman: “In de slotscène van de film ‘I Don’t Belong Anywhere’ zien we Akerman op een weg langzaam richting horizon lopen. We weten inmiddels dat ze achter de horizon is verdwenen, maar haar werk zal voortleven. Zo niet, hef dan de filmwereld maar op.”
– Interview met Chantal Akerman in Venetië:
– De expositie Chantal Akerman Passages is nog te zien tot en met 30 augustus.
