Gervasoni’s werk is geïnspireerd door de traditionele Leçons de Ténèbres, “Lessen in Duisternis”, uit de Franse barokmuziek, die oorspronkelijk waren gebaseerd op de bijbelse Klaagliederen van Jeremia en bestemd waren voor uitvoering tijdens de laatste drie dagen van de Goede Week (Witte Donderdag, Goede Vrijdag en Stille Zaterdag).
In tegenstelling tot de traditionele Leçons de Ténèbres, baseert Gervasoni’s De Tinieblas (Spaans voor “Uit de Duisternis”) zich op de moderne prozagedichtencyclus Tres lecciones De Tinieblas van de Spaanse dichter en essayist José Ángel Valente (1929-2000). Deze cyclus, gepubliceerd in 1980, combineert kabbalistische symboliek met christelijke thema’s, en creëert zo een dialoog tussen deze tradities met een focus op spirituele groei en de eenheid van het goddelijke en de schepping.
Stefano Gervasoni schreef De Tinieblas tussen eind 2019 en april 2020, tijdens de donkere Covid-19-periode van isolatie die de wereld verlamde. Nieuwe virusgolven leidden herhaaldelijk tot uitstel van de première van De Tinieblas. Het duurde nog eens twee jaar voordat, in de woorden van de componist, de droom van een “doorgang door de duisternis” werkelijk werd uitgevoerd. De compositie is bedoeld voor een symfonisch koor (minstens 24, beter 32 leden) in combinatie met real-time en offline elektronische manipulatie van de stemmen.
Stefano Gervasoni, geboren op 26 juli 1962 in Bergamo, begon zijn compositiestudie in 1980 op advies van Luigi Nono. Hij studeerde aan het Conservatorio Giuseppe Verdi in Milaan en later bij György Ligeti in Hongarije. Gervasoni was componist in residentie in de Villa Médicis in Rome in 1995 en is momenteel professor in compositie aan het Conservatoire National Supérieur de Paris. Zijn werk is sterk beïnvloed door Nono’s experimentele benadering van klank en compositietechnieken, hoewel Gervasoni’s benadering minder expliciet politiek is.
De CD De Tinieblas is opgenomen op 17-18 juni 2022 in de Grande Salle du Centre Pompidou in Parijs, Frankrijk. Uitvoerenden waren de zangers van radiokoor SWR Vokalensemble uit Stuttgart, Duitsland, in samenwerking met IRCAM, toonaangevend onderzoeks- en cultuurcentrum voor avant-garde en elektro-akoestische muziek en nauw verbonden met het Centre Pompidou. IRCAM werd vertegenwoordigd door Thomas Goepfer, elektronica; Benoit Meudic, elektronica; Claudia Jane Scroccaro, geluid- en videocueing en Sylvain Cadars, geluidsdiffusie, alles onder leiding van de Israëlische dirigent en koorleiderYuval Weinberg.
De invloed van Luigi Nono op het werk van Stefano Gervasoni is al genoemd, maar er is ook een stilistische verwantschap met Ligeti hoorbaar in De Tinieblas, hoewel niet direct.
Beide componisten, Gervasoni en Ligeti, creëren complexe, avant-gardistische koormuziek die de grenzen van vocale technieken verkent. In De Tinieblas maakt Gervasoni gebruik van gelaagde vocale texturen en elektronica, wat doet denken aan Ligeti’s micropolyfonie en klankclusterstechnieken. Zowel Gervasoni als Ligeti putten inspiratie uit diverse culturele en muzikale tradities voor hun composities. Een interessant detail is dat Yuval Weinberg, de dirigent van De Tinieblas, ook Ligeti’s complete a capella koorwerken heeft opgenomen.
Is het toeval dat De Tinieblas op CD is uitgebracht in de aanloop naar de Christelijke, donkere adventstijd, een periode van inkeer, gebed en overweging van de grote vragen over leven, dood en transformatie? Waarschijnlijk wel. Dat neemt niet weg dat Gervasoni’s “doorgang door de duisternis” hier perfect bij aansluit.
Zijn De Tinieblas bestaat uit 14 delen, waarbij de titel van elk opvolgend deel overeen komt met een van de eerste 14 letters van het Hebreeuwse alfabet. De compositie is, zoals gezegd, gebaseerd op gedichten van de Spaanse dichter José Angel Valente, waarbij Gervasoni de poëzie en muziek met elkaar verweeft in breed golvende en soms etherische klankstructuren. Hij maakt daarbij gebruik van elektronische effecten om een virtueel koor toe te voegen aan het echte koor van stemmen. Dat leidt tot een intrigerend en adembenemend spel met ruimte, respons en maskering.
En met licht. Soms als een kleine subtiele flonkering in het duister, dan weer als kleurrijk oplichtende irisatie langs de randen van donkere wolken, of, tegen het eind, een explosie van jubelende stemmen die naar de grote hoogten opstijgen, en de “doorgang door de duisternis” daar is.
Als een hedendaagse interpretatie van de Leçons de Ténèbres ademt De Tinieblas van Stefano Gervasoni onmiskenbaar een spirituele en zelfs liturgische ondertoon. Het werk refereert aan traditionele rituelen, maar presenteert deze in een moderne context. In een tijd waarin religieuze praktijken voor velen minder relevant zijn geworden, biedt De Tinieblas zo een geslaagde, alternatieve, vorm van spirituele ervaring door middel van kunst en muziek.
Stefano Gervasoni – De Tinieblas
SWR Vokalensemble, Yuval Weinberg, IRCAM – Centre Pompidou
Opgenomen op 17-18 Jun 2022 in de Grande Salle du Centre Pompidou in Parijs, Frankrijk.
