En toen was daar opeens ISIS weer – of de Islamitische Staat zoals de terreurgroep zich noemt. Met een dubbele zelfmoordaanslag in Iran, tijdens de massa-herdenking van de vierde verjaardag van de dood van de Iraanse generaal Qasem Soleimani in zijn geboorteplaats Kerman. Bijna negentig mensen kwamen om, en vele tientallen anderen raakten gewond.
De terreurgroep wachtte echter meer dan een dag voor ze de aanslag opeiste, en gezien de oorlog in Gaza en de Iraanse steun voor Hamas wezen de vingers toen al snel naar Israël. Ook al staat dat land wel bekend om gerichte aanslagen op tegenstanders (ook in Iran) maar juist niet om zelfmoordaanslagen.
Toen ISIS de verantwoordelijkheid opeiste, was er veel ongeloof. Dat paste niet in het plaatje. Het moesten de zionisten zijn! Die werkten samen met de gehate oppositiegroep Moedjahedien Khalk! Nee, het was de Iraanse overheid zelf die er achter zat, zoals bij eerdere grote aanslagen, om dan de schuld bij de oppositie of het buitenland te leggen. Waren hoogwaardigheidsbekleders en familie van Soleimani immers niet merkwaardig afwezig, want gewaarschuwd?
En als het dan toch ISIS was, dan was het in werkelijkheid nog steeds Israël of de VS, want volgens de geldende samenzweringstheorie in de regio is de groep een Israëlisch-Amerikaans product. Of: ISIS en Israël voeren uit wat de VS bedenken. En alle drie vallen regelmatig burgers aan in Iran en juichten om de dood van Soleimani, dus ja, die zitten erachter.
Samenzwering
Sinds de opkomst van sociale media en hun fake nieuws is in de regio ook het aantal samenzweringstheorieën toegenomen. Want bij een gebrek aan kennis en goede informatie zijn alle oplossingen welkom, maar de ingewikkeldste het meest. Onzinnieuws is vaak leuker dan de saaie werkelijkheid.
Bovendien denken veel mensen ten onrechte dat ISIS allang uitgerangeerd is. Omdat de wereldmedia na de voor ISIS fatale slag in Baghouz in 2017 hun interesse in de groep zijn verloren, weten velen niet dat die nog immer wereldwijd actief is. Ze heeft geen kalifaat meer in Irak en Syrië, maar daar worden nog wel regelmatig leiders en aanhangers opgepakt.
Volgens BBC Monitoring is de groep wel minder actief dan voorheen. Voor 2023 registreert ze een halvering van de activiteiten. De groep claimde vorig jaar in totaal 838 aanslagen wereldwijd, in vergelijking met ruim 1800 in het jaar ervoor. De groep verloor drie leiders in een jaar dankzij gerichte aanvallen en de huidige leiders werken daarom ondergronds.
Maar ze werken wel. In Irak claimde ISIS vorig jaar nog altijd 141 aanvallen, en in Syrië 112. Er was een plan om op Nieuwjaarsdag de kathedraal van Keulen binnen te rijden met een auto vol explosieven, als onderdeel van een aantal ISIS-aanslagen in de Kerstvakantie in Europa. Dat werd verijdeld door aanhoudingen in Nederland en Duitsland.
Campagne
Een ISIS-woordvoerder kwam kort voor de aanslagen in Iran nog met een oproep aan alle aanhangers om Israëlische en Joodse doelen in de VS en Europa aan te vallen als vergelding voor de oorlog in Gaza. Het motto van die campagne is een spreuk uit de Koran: ‘En dood hen waar je ze ook vindt’. Inmiddels heeft ISIS zeker dertig aanslagen opgeëist in verschillende landen die daaronder zouden vallen.
Ook de aanslag in Kerman was er onderdeel van. ISIS heeft dringend behoefte aan activiteiten die als propaganda kunnen worden gebruikt. Zo wil de groep de uitgedunde geledingen weer aanvullen en zich vooral ook manifesteren tegenover de concurrentie van Al-Qaida.
Is het niet raar dat ISIS een aanslag pleegt in Iran, terwijl dat een broedergroep als Hamas steunt? Allereerst is ISIS het meest anti-sjiitisch van alle salafistische groepen. Ze beschouwt sjiieten als ketters en heeft een hele reeks aanslagen op sjiitische doelen uitgevoerd. Zoals in juni 2017 een dubbele aanslag op de graftombe van Ayatollah Khomeini en het Iraanse parlement in Teheran, in september 2018 een aanslag op een militaire parade in Ahvaz en in oktober 2022 een schietpartij op een heiligdom in Shiraz.
De aanslag op de herdenking van Soleimani past in die reeks, temeer omdat de generaal een belangrijke rol heeft gespeeld in de strijd tegen ISIS in Irak. Dat hij de sjiitische milities daar op één lijn wist te krijgen heeft een belangrijke rol gespeeld bij het verlies dat ISIS uiteindelijk leed.
Animositeit
En dan is er de animositeit tussen ISIS en Hamas. Hoewel ze teruggaan op dezelfde radicaal-soennitische leer en voor de gruwelijkheid van hun geweld niet voor elkaar onderdoen, verketteren ze elkaar. ISIS vindt dat de strijd moet gaan over een wereldhegemonie voor de salafistische islam, terwijl het de Palestijnen gaat om hun staat en het verjagen van de Israëliërs uit dat grondgebied.
Dat de soennitische Hamas zich laat financieren en aansturen door een sjiitisch bewind is ISIS een doorn in het oog. De groep beschuldigt Teheran ervan Palestijnse groepen te gebruiken om ‘de Palestijnse arena te leiden en zichzelf te presenteren als de redder en verdediger van Palestina’. Ze zegt dat Teheran soennieten (als Hamas) gebruikt om haar invloed in de regio uit te breiden, in combinatie met de anti-Israëlische en anti-Amerikaanse aanvallen die worden uitgevoerd door haar proxi’s.
De ISIS-aanval in Iran heeft echter wel het opvallende gevolg dat ze in het voordeel is van de Amerikanen en zelfs Israël. De drie blijken in Iran een gemeenschappelijke vijand te hebben. Maar ook omdat de aanval de Amerikanen in Irak aan een reden hebben geholpen waarom de anti-ISIS-coalitie nog niet kon worden opgedoekt.
Pro-Iraanse milities in Irak maken zich sterk voor het vertrek van de Amerikaanse troepen door hun bases daar te bestoken. Dat heeft de afgelopen weken geleid tot gerichte Amerikaanse aanvallen op Iraakse militieleiders die daarvoor verantwoordelijk waren. Daarmee is de roep om het Amerikaanse vertrek uit Irak zo sterk toegenomen dat premier Sudani een commissie opdracht heeft gegeven die mogelijkheid te onderzoeken.
Strijd
De officiële reden waarom er Amerikaanse troepen in Irak zijn, is dat Bagdad hen verzocht heeft te helpen in de strijd tegen ISIS. Die strijd is voorbij, want op enkele cellen na is ISIS uit Irak verjaagd, dus kunnen ze weg, zeggen pro-Iraanse sjiieten. En ook de Libanese Hezbollah-leider Nasrallah zingt dat deuntje. Maar ook Irak-experts die menen dat de aanwezigheid van de Amerikaanse troepen de Iraakse milities alleen maar bestaansrecht geven.
Veel Irakezen vrezen echter dat er met zo’n vertrek een balans wegvalt, waardoor Iran en zijn Iraakse milities in hun land alleen maar aan macht zullen winnen. Dat is natuurlijk ook de inzet van Teheran. Maar niemand is vergeten wat er gebeurde nadat president Obama in 2011 toegaf aan dezelfde druk en zijn troepen weghaalde. Binnen de kortste tijd was Al-Qaida weer terug op de oude sterkte, wat uiteindelijk leidde tot de komst van ISIS.
De paradox is dat ISIS met de aanslag in Iran de voorstanders van een Amerikaanse aanwezigheid in Irak ongevraagd nieuwe wapens in handen heeft gegeven. Want ze heeft zichtbaar gemaakt welk gevaar ze toch nog vormt. En dat kan zelfs Iran niet meer ontkennen.
