Amper vijf zinnen is ze op weg, of Morgana Machado Marques heeft al duidelijk gemaakt dat die prijs niet alleen haar verdienste is. En dat is in dit geval geen obligate pluim voor de ploeg van Theater Sonnevanck en Silbersee Opera, waarmee ze de 4+-voorstelling Wij gaan op berenjacht maakte. “Ik werk steeds met andere teams, maar in elk ervan moet je je thuis voelen om je ideeën te kunnen verwezenlijken. Als vormgever sta je tussen iedereen in; de regisseur, de technici en de acteurs.” Haar manier om ze allemaal te overtuigen: “Ik laat ze zoveel mogelijk meedenken. Dat decor moet van iedereen worden.”
Ze leerde het toen ze begon bij Toneelgroep Oostpool in Arnhem, waar regisseur Timothy de Gilde haar naartoe had gehaald. “Ik ben daar makkers geworden met de techniek. Dan wordt er veel met je gedeeld.” Lachend: “Ook wat je als vormgever beter níet kunt doen.” Ze prijst zich bovendien gelukkig met haar royale mensenkennis. Hoe ze eraan komt is een verhaal apart, waarover later meer. Maar het heeft er zeker toe bijgedragen dat ze nu zonder moeite in opdracht werkt. Sterker: “Ik vind het heerlijk, omdat ideeën van anderen bij mij weer van alles aanwakkeren.”
Voor Wij gaan op berenjacht wilde regisseur Flora Verbrugge dat de worsteling met elk landschap dat erin voorkomt, voelbaar zou worden. Het zijn er veel, want in dit verhaal – gebaseerd op het gelijknamige prentenboek van Michael Rosen – trotseert een familie met kleine kinderen hoog gras, een donker bos, een modderpoel, een rivier, een sneeuwstorm en een enge grot om een beer te vangen. “We wilden videoprojecties noch echt gras of modder gebruiken, maar toch die landschappen tastbaar maken. Dat kan alleen als je de fysieke eigenschappen ervan uitvergroot”. In het geval van de modder, bijvoorbeeld: “Het moest plakken.” Klittenband bleek de sleutel om de zaal te laten geloven dat het zwartwitte kunststof van de basisvloer slikkerige drek was, die zich aan de laarzen van de familie vastzoog.
Fluitjes
De grootste hindernis, zegt Morgana, was misschien wel het gras. Omdat de acteurs zich erin moesten kunnen verstoppen, maar vooral: omdat het het allereerste beeld was dat zich op het witzwarte raster van de speelvloer aftekende. Op dat lege schetsvel moest het ene beeld uit het andere voortkomen, en ze moesten allemaal ook weer bij elkaar passen. Met het gras als begin en eind van alles. “Het eerste waar ik aan moest denken waren van die verjaardagsfluitjes die je kunt laten uitrollen. We hebben nog een hilarische proef gedaan met opblaasbare sprieten en fietspompen. Zo is er met elk landschap eindeloos geëxperimenteerd in mijn maquettes.”
Het resultaat was een magische trukendoos, in de woorden van de Krekel-jury. Juist dat uitvinden, onderzoeken en testen is het mooiste van haar vak, vindt Morgana Machado, helemaal omdat ze steeds weer nieuwe oplossingen mag verzinnen. Twijfels of ze zal slagen heeft ze eigenlijk nooit, zegt ze. “Ik weet het op tijd als iets niet gaat lukken.” Mede dankzij de mensen om haar heen. “Theatertechnici zijn allround, maar je hebt ook specialisten nodig. Metaal, electro, schilderwerk, houtbewerking, kostuums; ik kan voor elke klus een mannetje inschakelen. Het betekent dat je ook goed moet zijn in organisatie en planning.”
Rijk gevoed
Ook daar helpt mensenkennis bij, zegt ze. Dat ze er zoveel van heeft komt doordat de training voor haar al vroeg begon. Morgana Machado Marques groeide op in samengestelde gezinnen, wat ze eerder als profijtelijk dan als problematisch heeft ervaren. Zeker omdat ze altijd in een artistieke omgeving verkeerde. “Ik werd al jong meegenomen naar ateliers, feestjes, exposities. Dat opent je wereld als kind. Ik ben rijk gevoed in wat voor verschillende mensen er zijn in de wereld.”
Ze werd geboren in Lissabon, als dochter van twee jonge kunstenaars, “een liefdesbaby van hippieouders”, zoals ze zelf zegt. “Mijn moeder was 20 toen ze me kreeg. Ze leerde in Portugal een Nederlandse man kennen en toen ik vier was zijn we naar Twente vertrokken. Daar studeerde mijn moeder aan de kunstacademie AKI in Enschede af als modeontwerpster.”
Creatieve stad
In Hengelo had Morgana een vrijgevochtener jeugd dan je misschien zou verwachten. “Ik heb het nooit als een keurige en conservatieve plek gezien. Ik vond het best een heel creatieve stad. Waar je altijd kon doen wat je wilde, zonder dat je er op aangekeken werd.” Met haar vrienden uit de skateboardscene bezocht ze (alternatieve) poppodia, maar zag ze bijvoorbeeld ook multimediapresentaties van PlanetArt en AKI-exposities. “Weet je dat veel skateboarders in een creatief beroep terecht komen? Dat heeft volgens mij te maken met doorzettingsvermogen en een secundaire blik op de maatschappij.”
Zelf ging ze videodesign studeren aan de HKU in Utrecht, de stad waar ze nog altijd woont maar zich inmiddels helemaal heeft toegelegd op theatervormgeving. “Ik was altijd al dol op de combinatie van videobeeld en ruimte. Heb veel video-installaties gemaakt, ook voor theater. Tijdens mijn stage bij Toneelgroep Oostpool ontdekte ik dat ik met theatervormgeving live een wereld kon creëren. Toen was ik om.”
Schoon
Haar ontwerpen zijn vooral te herkennen aan dat wat we níet zien. “Ik wil de essentie pakken. Kleed alles net zo lang uit tot dat ene allesomvattende beeld overblijft.” Opsmuk is er om weg te laten. ”Ik heb een hekel aan wat ik stoffige decors noem. Rommelig, schemerlamp hier, stoeltje daar.” Haar signatuur is strak, clean, grafisch. “Ook schoon voor het oog. Met duidelijke vormelementen, kleuren en patronen. En anders dan de werkelijkheid.” Zoals de reuzensprieten in Wij gaan op berenjacht het gevaar van verdwalen oproepen, zonder dat het een echte grasvlakte is. “Terwijl je toch in één opslag ziet dat het gras is.”
Nu ze zwanger is van haar tweede heeft Morgana een project dat ze met Silbersee zou maken voor de prestigieuze Ruhrtriënnale in Duitsland moeten afzeggen. Maar volgend jaar gaat ze voor het Oerolfestival een voorstelling maken met het Nieuw Utrechts Toneel. En in 2018 komt er een reprise van Wij gaan op berenjacht bij Theater Sonnevanck in Enschede, waar ze in de afgelopen drie jaar al zes producties vormgaf.
De komst van de baby betekent ook nog meer spullen in de Utrechtse atelierwoning die Morgana met haar man, lichtontwerper Jan Fedinger, en hun zoon bewoont. Nu al biedt die een vrolijk-rommelige aanblik. “Ik wil me thuis kunnen onderdompelen in inspiratie. Er is veel dat me kan inspireren, zelfs het kleinste stuk speelgoed.” Ze is zich bewust van het contrast met haar ontwerpen. “Ik verbaas me vaak als ik bij anderen thuis kom. Veel mensen wonen zoals ik decors maak.”
Biografie
Morgana Machado Marques (Lissabon, 1982) is videokunstenaar, theatervormgever en kostuumontwerper. Daarnaast doceert ze scenografie aan de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten.
Als theatervormgever en/of kostuumontwerper werkte ze de afgelopen jaren voor onder meer Theater Sonnevanck, Toneelgroep Oostpool, Het NUT, De Toneelmakerij, Silbersee Opera, Bos Theaterproducties. Voorstellingen in 2015 en 2016 onder meer: Vonk!, Wie de f*** is oom Jo?, Wij gaan op berenjacht, Onderdier, Cavia!, Keten, De gedaanteverwisseling, Hard Candy.
