In de prachtige boek en cadeauwinkel in het Stedelijk, vond ik op een tafel volledig bedekt met Henri Matisse boeken en tijdschriften het volgende treffende citaat: “Ik heb altijd geprobeerd mijn inspanningen te verbergen en mijn werken de lichtheid en vrolijkheid van de lente mee te geven, zodat niemand ooit in de gaten zou hebben hoeveel werk het me kostte.”
De expositie die door de kleur en zwier van Matisse iets feestelijks heeft is verdeeld in twee delen. Op de begane grond schilderijen, tekeningen en beelden van Matisse, soms met vergelijkbaar werk ernaast van bijvoorbeeld Cézanne, van Gogh en Picasso. Op de bovenverdieping zijn ‘gouaches découpées’,de authentieke knipselwerken van de kunstenaar.
Henri Matisse leeft van 1869-1954. Hij wordt geboren als zoon van een drogist en graanhandelaar. Hij studeert rechten in Parijs en begint pas serieus met schilderen vier jaar later, nadat hij een jaar daarvoor tekenles volgt.
Hij zegt later daarover: ‘Toen ik begon met schilderen ,voelde ik me verplaatst naar een soort paradijs. Ik voelde me vrij, rustig en alleen.’ Zijn begintijd is moeilijk, zijn schilderijen bestaan vooral uit stillevens en interieurs in weinig opzienbarende kleuren. In 1898 trouwt Matisse met Amelie Paraye en krijgen zij twee kinderen. Lange tijd heeft Matisse het niet breed en vindt hij het leven een ‘struggle’. Zo werkt hij in Parijs om wat bij te verdienen als decorschilder in het theater.
Levendige kleuren
Het eerste keerpunt in zijn leven is de ontmoeting met de neo-Impressionistische schilders Paul Signac en Henri-Edmond Cross. Hier ontdekt hij in zijn werk de heldere en levendige kleuren. Matisse’s kleurgebruik is uniek. Hij werkt er zijn hele leven aan om kleuren te bevrijden van hun traditionele naturalistische functie. Matisse: ‘Wanneer ik groen schilder wil dat niet meteen zeggen gras, wanneer ik blauw schilder betekent het niet lucht. Ik zoek naar kleuren die de sensuele dieptes in mensen opwekken.’
Het tweede wendingspunt in de carrière van Matisse, is zijn kennismaking met de familie Stein. Leo, Michael en met name Gertrude, zijn ondernemende en invloedrijke kunstverzamelaars. Zij kopen veel werk van Matisse. De rijke, erudiete Russische koopman Sergei Shchukin is ook erg geïnteresseerd in Matisse’s kunst. Hij geeft opdracht voor twee grote muurschilderingen voor zijn Barok paleis in Moskou. Een daarvan is het beroemde schilderij Dans.(zie foto)
Picasso
Picasso is een groot bewonderaar van Matisse. Picasso reist vaak naar de Riviera, een ontmoetingspunt voor kunstenaars als Chagall, Miro en Renoir. Matisse en Picasso worden goed bevriend, maar zijn ook rivaal. Zij proberen elkaar te overtreffen in vindingrijkheid en nieuwe technieken. Een van Picasso’s hartsvriendinnen, Fernande Olivier, zegt over Matisse: ‘hij is een sympathieke man, met een heldere geest, precies, to the point en intelligent.’
Kapel van de Rozentuin
In de jaren 30 maakt Matisse reizen naar Tahiti, Amerika en Italië waar hij de muurschilderingen van Giotto bestudeerde. In 1941 overleeft hij twee levensbedreigende operaties voor darmkanker. Zeven jaar later wordt Matisse gevraagd, door een Dominicaanse non die ooit voor hem model stond, een kapel in te richten met zijn kunst. De decoratie en inrichting van de Kapel van de Rozentuin in Vence noemt Matisse zijn belangrijkste werk. Hij maakte hier prachtige glas-in-lood –ramen(foto) en eenvoudige kernachtige muurtekeningen van Maria en het Kind en diverse tekeningen van de kruisgang van Jezus. Ook ontwerpt hij diverse priesterkazuifels of gewaden, waarvan er enkele te zien zijn in het Stedelijk.(zie foto)
Meesterwerk
In 1937 begint Matisse met zijn briljante ‘gouaches découpées’. Zijn expressieve knipselwerken. Hij is gekluisterd aan zijn rolstoel en soms moet hij in bed blijven wegens zijn zwakke gezondheid. Maar zijn drang om te creëren en inventiviteit is zo groot dat hij tot het knippen van figuren overgaat. Diverse assistenten plakken zijn creaties op onder zijn precieze instructies.
Erg bekend zijn de serie de Blauwe Naakten (zie foto). En zijn ultieme meesterwerk is het indrukwekkende en overweldig mooie De Parkiet en de Zeemeermin.(foto’s). Als toelatingsopdracht voor de Filmacademie in Londen, maakte ik geïnspireerd door dit schilderij een kort scenario. Over een vrouw in het museum die op zoek gaat naar de weggevlogen parkiet, maar onderweg allerlei obstakels moet overwinnen.
Henri Matisse merkte eens op over de drijfveer voor zijn werk: ‘Waar ik van droom is een kunst van balans, van zuiverheid en sereniteit zonder enig moeilijk of verontrustend onderwerp… Iets als een mentale balsem, of als een goede leunstoel waarin je kan bijkomen als je moe bent.’
– Portretfoto Matisse van Henri Cartier Bresson.
