Nederland kent van alle landen de meeste uitvoeringen van de Matthäus Passion van Bach. Van kleine amateur muziekgezelschappen tot druk bezochte concerten in de Doelen in Rotterdam, of het Concertgebouw in Amsterdam. Voor de meer sfeergevoelige zielen, is een Matthäus Passie in bijvoorbeeld de Pieterskerk in Leiden of de Grote Kerk in Naarden aan te raden. Dit jaar kiezen we voor een opvoering van de Nederlandse Bach Vereniging in de oude vestingstad.
Jos van Veldhoven
De Nederlandse Bach Vereniging staat bekend om zijn oorspronkelijkheid en diepgang. Artistiek leider en dirigent is Jos van Veldhoven. Meerdere keren hoorde ik zijn ingetogen en authentieke uitvoering in de Doelen. Deze avond in de Grote Kerk in Naarden, zwaait de dirigent Stephan MacLeod de baton. Ook zingt hij de Judasrol en de rol van de Hogepriester met zijn krachtige volle basstem. Zo’n dubbelrol zag ik nooit eerder. Het zicht in de prachtige sfeervolle Grote Kerk met grote witte zuilen is enigszins beperkt. Middels een live registratie met meerdere camera’s, op vele grote beeldschermen in de kerk is het concert toch goed te volgen. Met name het camerawerk van Elvera Oudenaller is erg goed qua rust en timing.
Vele Matthäus Passionen heb ik al mogen meemaken. Zoals met de beroemde dirigent en Bachkenner Charles de Wolff, die in de Pieterskerk in Leiden altijd garant stond voor uitstekende uitvoeringen. Jezus werd imponerend gezongen door bariton Maarten Koningsberger. Of in de Royal Festival Hall in Londen, waar de Matthäus in het Engels werd ten gehoren gebracht. Erg mooi, maar ik geef de voorkeur aan het Duits. De taal waarin Bach de muziek componeerde.
Lijdensverhaal
De Matthäus Passion vertelt het lijdensverhaal van Jezus van Nazareth tot aan zijn kruisiging in Golgotha. Het evangelie van Matthäus is door de literator en dichter Christian Friedrich Henrici (alias Picander) bewerkt en door Bach tot muziek gecomponeerd. Het ensemble is samengesteld uit twee koren, een klein kinderkoor, diverse instrumentalisten en solisten. De bezetting is erg internationaal. De Australische Topi Lehtipuu is de evangelist, de Fransman Benoit Arnould zingt de Jezus rol en de Duitse Dorothee Mields vertolkt de belangrijkste sopraanpartij. Alle drie zingen ze voortreffelijk, af en toe aangevuld door de ver reikende zuivere bas van de Zwitser Stephan MacLeod.
Bij elke Passion zijn er weer ander passages die me diep ontroeren. De ene keer het tedere, uiterst gevoelige vioolspel als inleiding op de aria ‘Erbarme Dich’. Vanavond fijnzinnig gespeeld door de Japanner Shunske Sato. Deze muziek heeft nog een persoonlijk tintje, want die onovertroffen vioolmuziek gebruikte ik bij mijn afstudeerfilm over het verwerken van Hodgkin. Of de adembenemende aria ‘Mache mich dein Herze rein’. Dit keer word ik erg geraakt door de aria ‘Komm susses Kreuz’. En om preciezer te zijn door het diep doorleefde spel van Mieneke van der Velden op de viola da gamba. Sublieme en uiterst muzikale begeleiding. Ik voelde mijn hart bonzen en mijn bloed stromen.
Bach cadans
Wat maakt de Matthäus Passion nu zo uitzonderlijk? Het samenspel van de gezongen solo’s met name de aria’s, afgewisseld door prachtige koorzang en excellerende solisten. Het ene moment zorgt Bach voor vuurwerk met het gezang ‘Sind Blitze sind Donner’. Dan weer een uiterst gevoelige viool of cello solo, die wordt aangevuld door fluiten, hobo’s en fagotten. Afgewisseld door verrukkelijk koorzang. Alle emoties donker en licht worden door Bach in deze muziek uitgedrukt. Hoogtepunten als Erbarme dich waarin viool en zang perfect samensmelten, worden doorvlochten met stemmige gezangen als ‘O Haupt vol Blut und Wunden’. Het ene moment lijkt het alsof Bach iedereen laat dansen, dan weer volgt er een intense verstilling. Alles is in balans, door die typische Bach cadans. Toegroeiend naar het prachtige golvende slotlied ‘Wir setzen uns mit Tränen nieder’. Hier komt alles samen, zang en instrumenten vormen een apotheose.
Altijd zorgt de Matthäus Passion voor een zielsdiepe ontroering. Hoe meer leed je dat jaar meegemaakt hebt, hoe dieper de muziek binnenkomt. Bach’s Passion is een mozaïek van pijn, compassie en melancholie, maar ook van grote schoonheid en extase. Het raakt de essentie van het bestaan, het lijden, de kruisiging en daarna de opstanding. Na afloop voel ik me opgetild en bevrijd. Alle superlatieven schieten tekort bij het omschrijven van de Matthäus Passion. Het is Goddelijke muziek.
