"Dames en heren journalisten, u mag naar binnen, maar niemand weet of u straks nog naar buiten kunt. Allemaal veiligheidsmaatregelen!”, roept een opgefokte drempelwachter in een bijeengeraapt camouflagepak dreigend bij de ingang van het provinciehuis in Donetsk. Zijn waarschuwing blijkt op drijfzand gebouwd, want even later kun je gewoon in en uit lopen, al wordt iedereen wel gefouilleerd. Door knulletjes met bivakmutsen die het zichtbaar geweldig vinden ineens over een ander iets te zeggen te hebben.
Ruige koppen
Om het gebouw heen zijn de barricaden inmiddels zo hoog, dat je er niet meer overheen kunt kijken. Kerels met ruige koppen en dito kleding lopen in en om de sovjetmoloch met wrakhout, proviand, medicijnen en zandzakken. Binnen is het een onbeschrijfelijke bende. Op iedere afdeling van het elf etages tellende pand zijn de deuren gebarricadeerd met een berg kantoormeubels. Er liggen etensresten, uitgetrapte peuken en lege flessen overal. Het stinkt er naar urine.
In de grote vergaderzaal waar de regionale volksvertegenwoordiging van de regio Donetsk ooit vergaderde, is het half duister. Er liggen mannen in camouflagepakken en bouwhelmpjes op te slapen in de stembankjes van de parlementariërs. Ze zijn niet meer thuis geweest de afgelopen dagen en nachten.
Imiteren
Buiten voor het provinciehuis is op de trappen een partytent neergezet die moet dienen als een ‘podium’ voor de sprekers. En hoezeer ze de activisten van de ‘Majdan’ ook hebben gevreesd en gehaat, het is bijna aandoenlijk te zien hoezeer de betogers en vrijwilligers in Oost-Oekraïne het gedrag, stijl en tactiek van hun vijanden (de ‘fascisten’) op het Onafhankelijkheidsplein in Kiev imiteren: overal bivakmutsen, helmen, knuppels, houtvuurtjes in roestige olievaten en gratis eten voor iedereen.
En dezelfde leuzen, maar dan pro-Russisch: het is Majdan in spiegelbeeld. Je vraagt je af waar de honderden die hier actief zijn het vandaan halen, want velen van hen zijn nooit op de Majdan geweest tijdens de opstand tegen ex-president Janoekovitsj. Wellicht dat de ‘titoesjki’, de pro-Janoekovitsj-clubjes die ‘Majdan’ moesten ontregelen, de in Kiev opgedane kennis mee naar huis hebben genomen.
Zwarten en homo’s mogen niet bestaan, alleen het blanke ras
Ze hebben het, evenals anderhalve maand geleden de bewoners van de Krim, voortdurend over fascisme en neonazi’s. Maar intussen druipt er een huiveringwekkende homofobie, en een ongericht antisemitisme en racisme van hun eigen woorden: "Zwarten en homo’s mogen niet bestaan”, zegt de potige en naar wodka riekende Sergej. "Alleen het blanke ras.” En: "Jatsenjoek jood, Jatsenjoek jood!”, roept een vrouw door de abominabele slechte geluidsinstallatie, verwijzend naar de Oekraïense interim-premier. De toehoorders nemen de slogan zonder blikken of blozen over.
Ik maak me er onwillekeurig kwaad over. Het zijn mantra’s, ook net als op de Krim, die voortdurend terugkeren, altijd hetzelfde rijtje: banderovtsi, fascisten en terroristen. Je wordt er doodmoe van en het is hier alsof mensen zelf niet nadenken. Ze praten elkaar alleen maar na. Een Oekraïense vriend in Moskou, die het zeer aan het hart gaat wat er in zijn land nu gebeurt, zei het nog in de auto toen hij me naar het vliegveld bracht: "Mensen in Oost-Oekraïne hebben nog steeds een sovjetmentaliteit, ze tonen weinig initiatief en voelen zich afhankelijk van de staat.”
Mensen in Oost-Oekraïne hebben nog steeds een sovjetmentaliteit, ze tonen weinig initiatief
Een Israëlische cameraman brengt onder woorden waarop ik mezelf eerlijk gezegd al een paar dagen stiekem op betrapte. "Ik ben deze mensen zat, ik mis de Majdan. Daar waren ze tenminste aardig tegen journalisten.” Ja, Donetsk lijkt op Majdan. En toch ook weer niet. Waar in Kiev jong en oud, man en vrouw, lelijk en mooi meehielp de barricaden te bouwen, lopen hier vrijwel alleen grove en vuilbekkende kerels met opgenaaide blikken in de ogen en navenant gedrag. Ze zijn echt niet altijd onvriendelijk, en als je laat zien dat je uit Nederland komt, dan tonen ze vaak zelfs een vorm van bewondering. Weten zij veel dat Nederland Navo-lid is. Maar in Kiev had je het idee dat mensen meer een eigen mening vormden.
Ik ben deze mensen zat, ik mis de Majdan
Ik herinner me een arts uit Lviv die de dag in februari dat Janoekovitsj de benen had genomen, onverholen zei: "Mensen in het oosten zijn niet zo hoog opgeleid, niet zo ontwikkeld. Tachtig procent van hen is nog nooit in West-Oekraïne geweest. Daardoor weten ze niet beter.” Arrogant? Misschien. Maar gevoelsmatig, nu ik hier opnieuw in de regio ben neergestreken, niet onwaar.
Niet eerlijk
Misschien zit de antipathie dieper en is ze ook niet helemaal eerlijk. Want waarom voelen we eigenlijk meer sympathie met Majdan, waar eveneens aardig geshuffelde figuren ronddwalen? Het Westen is wat dat betreft wel heel gemakkelijk over de onfrisse figuren heengestapt die momenteel deel uitmaken van de Oekraïense regering. En de knokpartij die zich afgelopen week in het Oekraïense parlement afspeelde, nadat een communist had beweerd dat de ultranationalisten de ellende in Oekraïne hadden veroorzaakt, waren bepaald geen reclame. Je zat er bijna naar te kijken met de gedachte: laat Moskou dan ook maar als een strenge vader deze onvolwassen ruziënde jongens en meisjes uit elkaar halen en orde op zaken stellen.
Het antwoord op bovengestelde vraag luidt waarschijnlijk: omdat mensen in West- en Centraal-Oekraïne werkelijk Europeser zijn en daardoor meer op ons lijken. En we snappen er niets van, dat velen in het oosten en zuiden zo graag bij het autoritair geregeerde en corrupte Rusland willen horen. Veel Europeanen zullen het land van Poetin beschouwen als een duister en deprimerend rijk.
Maar omgekeerd kunnen de pro-Russische Oekraïners zich niets voorstellen bij integratie van hun land in de Europese Unie. Ook degenen – een meerderheid! – die geen aansluiting bij Rusland willen. En dat heeft niet alleen te maken met de indoctrinatie door Russische media. De waarden van veel Russischtalige Oekraïners zijn, net als grotendeels in Rusland zelf, oerconservatief en ze stroken simpelweg niet met het liberalisme van West-Europa. Twee werelden die zich in de verste verten niet kunnen indenken dat het bij de ander goed leven is.
