Het is een steeds hipper wordend gebruik: mensen spreken een speciale maand af waarin ze allemaal tegelijk ergens mee stoppen of juist ergens extra aandacht aan geven. We kennen Movember: mannen laten hun snor een maand lang staan voor meer bewustwording over mannenziekten als prostaatkanker. Er is Dry Januari om na de kerstdagen weer even los te komen van de alcohol en er is de Vegan Challenge waarin je oefent om minder dierlijke producten te nuttigen. Aan het eind van zo’n maand ga je relaxter, bewuster of gezonder door het leven.
Niet iedereen weet dat Mozes en Jezus ook al aan dat soort gebruiken deden. Deze Bijbelse wijzen hebben allebei weleens veertig dagen en nachten niet gegeten. Ze gingen in een verlaten gebied de confrontatie aan met zichzelf en met het leven (met God en de duivel). Na die veertig dagen kwamen ze weer terug met wat hun meest beroemde speech zou worden: Mozes met de Tien Geboden, Jezus met de Bergrede. Ze waren verrijkt.
Vlees, vaarwel!
Om daarvan te leren, vieren christenen vanaf deze woensdag de oudste themamaand ter wereld: de christelijke vastentijd. Deelnemers onthouden zich tot aan Pasen van een luxe of genoegen naar keuze. Denk aan social media, koffie of seks. In het verleden ging het vaak om vlees, en daarom heet carnaval zoals het heet. Het woord is afgeleid van carne vale, oftewel: ‘Vlees, vaarwel!’. Nog één keer gaat iedereen zich te buiten, en dan is het van woensdag tot in het paasweekend soberheid troef. Alleen op de zondagen mag je de teugels laten vieren. Zo kom je in totaal op 40 vastendagen.
Dit artikel lees je gratis. Als het bevalt kun je onderaan een kleine bijdrage doen, zodat ik dit soort artikelen kan blijven schrijven
De eerste woensdag van de vastentijd heet Aswoensdag. Die begint gelijk met een botte confrontatie. Een deelnemer mag bij de priester een kruisje van as op haar voorhoofd laten zetten. Daarbij klinkt vaak deze zin uit de Bijbel: ‘Stof ben je, tot stof keer je terug’. Een nuchtere verwijzing naar het feit dat we in ons drukke leven heel vaak naar de achtergrond duwen: onze sterfelijkheid. Christenen blijven daar veertig dagen lang over mediteren, tot aan Goede Vrijdag, de pijnlijke sterfdag van Jezus.
Veertig dagen detoxen
Zo hangt er over de hele vastentijd een heel serieuze spanning over de deelnemers. Dit is de maand bij uitstek om na te denken over de dingen die er écht toe doen. Vragen van leven en dood. Het eerlijk in de ogen kijken van de pijn die je het hele jaar lang juist verdooft. Of gewoon het broodnodige periodieke bezinnen: kies ik nog de goede koers? Ben ik in het reine met de mensen in mijn leven? Leef ik gezond, goed en harmonieus? Je maakt plannen, je schaft af, je bent dankbaar, je hebt spijt. Bij dat extra bewuste leven kun je als ritueel bijvoorbeeld elke dag een stukje uit een goed boek lezen.
Behalve die interne processen in je gedachten heeft de veertigdagentijd ook heel praktische voordelen. Je kunt qua consumptiepatroon weer even afkicken en detoxen, zodat je precies zo gaat leven als je eigenlijk altijd zou willen leven. Voor de een betekent dat minder kleding kopen, voor de ander betekent het gezonder koken of minder Facebooken. Een maand lang dwing je jezelf, en na die maand is het weer een tijd veel makkelijker vol te houden. Want het voelde zo goed…
Naar de lente toeleven
Met de uren en euro’s die vrijkomen doordat je je veertig dagen onthoudt van bepaalde zaken, kun je ook een ander helpen. Sommige mensen sparen het geld dat ze anders aan koffie, kleding of snoep zouden uitgeven op en geven het aan een goed doel of een ander bijzonder project. Anderen spreken met zichzelf af dat ze veertig dagen lang extra vrijwilligerswerk of mantelzorg doen. Zo groeien de deelnemers veertig dagen lang beter in hun vel en in hun sociale omgeving door zich extra bewust in te zetten voor zichzelf en de wereld.
En dan wordt het lente. Het Engelse woord voor de christelijke vastentijd is Lent. Het feest waar de vastentijd op uitloopt is Pasen. Dat is het feest van nieuw leven: christenen vertellen elkaar dat Jezus uit de dood is opgestaan, en overal om je heen zie je de natuur het weer winnen van de winter. De dagen worden langer en je kunt er weer tegenaan, mede dankzij die veertig dagen die je de tijd hebt genomen om alles op de rails te zetten.
Terug van weg geweest
Deze veertigdagentijd was al een gebruik in de eerste eeuwen van het christendom. Varianten ervan zijn in de meeste christelijke tradities bewaard gebleven. De grote protestantse kerkstromingen in Nederland waren helaas een uitzondering, maar de laatste jaren wordt het gebruik onder gelovigen weer steeds hipper. Dat is logisch, want het sluit geweldig aan bij de tijdgeest van detox-en-bewustwordings-maanden – maar dan met een geschiedenis van meer dan anderhalf millennium. Meer vintage kun je het niet krijgen.
Misschien gaat het gebruik de komende jaren ook toenemen onder niet-christelijke mensen. In plaats van Pasen kunnen zij naar de lente toeleven, in plaats van de Bijbel kunnen ze andere inspirerende literatuur kiezen en ze kunnen op hun eigen manier vormgeven aan die veertig dagen van bezinning. Je gaat een maand consuminderen en bepaalt zelf hoe dat er precies uitziet. Maar intussen doe je het wel samen: gelijktijdig met een wereldwijde en eeuwenoude community.
De veertigdagentijd die woensdag begint is tegelijk hip en klassiek, religieus en nuchter, psychologisch, lichamelijk en maatschappelijk gezond – dat heeft de potentie om terug te keren als een alle grenzen overschrijdend universeel jaarlijks ritueel. Op naar de lente!
