In de afgelopen weken hebben we grote verontwaardiging gezien bij samenleving en politie over enkele incidenten rond politiegeweld. Ergerlijk genoeg is die verontwaardiging deels gebaseerd op foutieve berichtgeving in de media, maar ook deels door persberichten van de politie zelf. En dat is op zijn minst zorgelijk te noemen. Een organisatie die waarheidsvinding hoog in het vaandel zou hebben moeten staan, blijkt ineens rijkelijk te liegen om de publieke opinie te bespelen.
Recent is er de zaak van de agent – lid van een arrestatieteam – die een bijrijder bijna uit het leven schoot bij een arrestatie. In vrijwel alle media was in eerste instantie pontificaal te lezen dat de agent in kwestie schoot omdat een auto op hem inreed. Dat is op zijn zachts gezegd nogal slordige journalistiek. Je zou ook kunnen zeggen dat het zelfs klinklare onzin is. Iets waar de politie zelf nog wel eens boos om kan worden overigens. De schietende agent werd voor een poging tot doodslag veroordeeld tot twee jaar celstraf. Reden voor de politie om in de pen te klimmen.
De politie schreef in een nogal gekleurd persbericht over ongeloof en verbijstering. Hoe is het mogelijk dat een rechter een agent veroordeeld nadat een verdachte met een auto op hem inreed? Het antwoord baart zorgen. Omdat er namelijk helemaal niet op de agent werd ingereden.
Beveiligingsbeelden
Een zorgvuldige reconstructie van de rechtbank, onder meer op basis van beveiligingsbeelden, leert dat de schietende agent haaks naast de auto stond toen deze met een lage snelheid (26 km/h) weg wilde rijden. De rechtbank merkt dan ook terecht op dat er geen gevaar bestond voor de lichamelijke integriteit van de agent. Een ander lid van het arrestatieteam zou wel op enig moment in de tijd een stuk verderop in de rijrichting van de auto hebben gestaan, maar daar had de schietende agent op dat moment geen weet van.
Het gebrek aan gevaar blijkt ook wel uit de praktijk. De auto met daarin de aangeschoten bijrijder stopt niet na het schot. Even later komt de wagen zonder iemand aangereden te hebben tot stilstand omdat enkele auto's van de politie in de weg staan. Het potentieel dodelijke en in aanleg niet illegale geweld om eigen of andermans lichaam te beschermen, was dan ook niet aan de orde. Het wettelijk voorschrift waar een agent zich terecht achter kan verschuilen viel weg. En dat maakt van een agent die in principe potentieel dodelijk geweld mag gebruiken, een agent die buiten zijn boekje gaat en net als iedere burger open staat voor vervolging.
Natuurlijk mag ook een politie-organisatie het oneens zijn met een rechterlijke beslissing. In dat geval staat de weg naar de hogere rechter open. Die beslissing mag uiteraard aan het publiek medegedeeld worden. Maar verbijstering en ongeloof over een vonnis zonder te omschrijven wat het vonnis werkelijk is, is niet meer dan holle retoriek. Het incident bewust valselijk omschrijven is zelfs een gevaarlijke poging om te misleiden en de publieke opinie mee te krijgen.
De reacties op het volstrekt logische en afgewogen vonnis van de rechtbank schoten ondertussen alle kanten op. Ook de politiek bemoeide zich volop met het incident. Links en rechts was er ongeloof. Met name het verschil tussen de eis van het Openbaar Ministerie en de rechtbank viel op. Had het OM immers niet verzocht om vrijspraak? Hoe kan er dan ineens twee jaar celstraf uitrollen?
Ten eerste is het volstrekt logisch dat het OM voor vrijspraak is gegaan. Het OM was immers helemaal niet van plan om te vervolgen, maar werd daartoe gedwongen toen het slachtoffer naar het Hof stapte om vervolging af te dwingen. Ten tweede is het nogal ridicuul om te veronderstellen dat een rechtbank mee moet gaan in de eis van het OM. De rechtbank heeft als onafhankelijke organisatie het volste recht en zelfs de plicht om een eigen afweging te maken. Het is nogal de kern van onze rechtsstaat.
Ronkend persbericht
Maar dat was niet alles. Recent werd een andere agent veroordeeld omdat hij op een ongewapende en vluchtende inbreker schoot. De politie liet opnieuw in een ronkend persbericht weten dat de financiële gevolgen van het proces – te weten een schadevergoeding – door de politie betaald zou worden. De reden? Er schort het een en ander aan de opleiding van de agenten. En als politiemensen niet weten wat ze moeten doen, dan moet de organisatie pal voor de eigen mensen gaan staan. Dat klinkt best logisch, maar is het wel waar?
Nog los van het nogal dwingende gegeven dat een burger nooit de dupe kan worden van de slechte opleiding van agenten, zien we ook hier weer een creatieve misleiding van het volk. In het vonnis met betrekking tot de schietende agent valt namelijk exact te lezen wat de agent wel en niet wist toen hij reageerde op de melding van een inbreker. De agent kreeg via de meldkamer te horen dat de slachtoffers van de inbraak op vakantie waren. Hij verklaarde later dat hij daarom heel goed wist dat hij zijn vuurwapen niet mocht gebruiken. Er was geen sprake van gevaarzetting voor de slachtoffers. Een 'droge' inbraak zonder geweld is nooit een reden voor aanhoudingsvuur.
Geweldsinstructie
Sterker nog: vlak na het incident verklaarde de agent opnieuw dat hij zijn wapen helemaal niet mocht gebruiken. Hij wist precies wat hij wel en niet mocht. Niet zo gek ook. Hij had notabene twee dagen voor het incident zijn toets geweldsinstructie met succes volbracht. Hij wist het. Hij had het moeten weten. Uitgerekend was er in dit geval geen enkele sprake van een gebrek aan kennis.
Ook in de zaak Mitch Henriquez kun je je vraagtekens plaatsen bij persberichten die op basis van politie-informatie tot stand zijn gekomen. Iedereen kan zich nog wel herinneren dat een bericht over de onwelwording van Mitch ineens werd ingetrokken. Het is nog te vroeg om daar een uitspraak over te doen. Die zaak is immers nog onder de rechter. Maar opmerkelijk is het wel.
Ik vrees ondertussen dat er nog steeds mensen zijn die persberichten van de politie voor waar aannemen. Dat lijkt mij in het licht van recente ontwikkelingen niet verstandig. De politie is geen onafhankelijke partij meer die sec naar de feiten kijkt en de rest laat waar het hoort: de rechtspraak. De politie heeft de eigen communicatie-kanalen ontdekt om het publiek te misleiden en zo politiek te bedrijven. Met die stelling in het achterhoofd lijkt het mij verstandig de communicatie van de politie voortaan met een hele flinke korrel zout te nemen. Meer dan ooit is de corrigerende werking van de rechtspraak gewenst.
De rechtspraak in Nederland ligt al jaren onder vuur. Soms is dat terecht. Maar heel vaak ook niet. Wat waarheidsvinding betreft kan de politie in ieder geval nog heel erg veel leren van de rechtspraak. In een samenleving waar die waarheidsvinding begint met gedegen en objectief onderzoek van de politie is dat helaas een trieste constatering.
