Advocaat Wim Anker geeft serieus antwoord: Over de straf van de dader die meer dan tachtig kinderen heeft misbruikt, gaat de rechter. En als het zijn eigen dochter was, dan was het te dichtbij en kon hij de verdediging niet doen. Overigens, waarom advocaten verdachten en daders verdedigen: dat behoort tot de kern van de rechtstaat. Artikel 18 van de grondwet zegt immers ‘Eenieder heeft recht op verdediging, ongeacht de aard van het misdrijf.’ Advocaten dienen dus de rechtsstaat.
Filmmakers Meral Uslu en Maria Mok hebben de zaak Robert M. vanaf het begin vanuit het perspectief van de verdediging gevolgd, en houden de spanning en de druk die dat bij de advocaten oplevert, tot het laatst vast. Zonder begrip te tonen voor Robert M. stellen ze daarbij wel vragen over de dilemma’s van de rechtsstaat.
Anker zei het al in de film: deze zaak zorgt voor wetswijzigingen. Zo moest de wet worden aangepast om ouders van de misbruikte kinderen spreekrecht te geven. Immers, de kinderen, tussen 19 dagen en tweeënhalf kunnen niet voor zichzelf spreken, maar voor ouders bood de wet geen mogelijkheid. Maria Mok: ‘Zo wilde staatsecretaris Teeven de wet aanpassen en in een lopende strafzaak toepassen. Toen hem dat niet lukte, souffleerde hij openlijk de rechters om te anticiperen op wetgeving die er nog moest komen. En dat deden ze ook.’
Bedreigingen
De film – gezien bij de persvoorstelling van het Nederlands Film Festival – gaat in Utrecht in première op 28 september en is op 1 oktober op tv. De rolprent is niet alleen interessant vanwege de bedreigingen die het advocatenkantoor Anker & Anker ontvangt, per telefoon en per mail. Honderden zijn het er. Er worden veiligheidsmaatregelen genomen en voor de advocaten wordt het echt spannend, omdat sommige dreigementen rechtstreeks verwijzen naar de kruising bij het kantoor waar wel even gas zou worden gegeven.
Wat de film vooral interessant maakt is dat het documenteert hoe de rechtsstaat functioneert. De wet wordt veranderd. Politici en bestuurders die nog voor de rechter uitspraken doen, zoals Van der Laan die bij AT5 zegt dat er bewijs genoeg is. Wat Wim Anker doet opmerken dat de oud-advocaat en burgemeester nu ook al rechter is. Of dat er rechtstreeks uit de politieverhoren lijkt te zijn gelekt naar de media. Of de filmmakers die door burgemeester Van der Laan wordt verzocht te stoppen met filmen. Overigens hebben de ouders de film al gezien.
Honderden keren misbruik
Tegelijk is deze zaak anders dan alle anderen. M. heeft meer dan tachtig kinderen misbruikt, en er zijn kinderen meerdere malen misbruikt, zoals een kind meer dan negentig keer. M. koos de kinderen zo jong omdat ze hem niet zouden kunnen verraden. ‘Het is huiveringwekkend’, zegt filmmaakster Meral Uslu.
Bizar
Met dat als achtergrondkennis is het opmerkelijk en bizar M. in de documentaire redelijk opgewekt te horen praten over de deskundigen in het Pieter Baan Centrum. Hij werkt daar niet mee aan z’n behandeling. ‘Maar die mensen trekken aan de manier waarop je aan je neus zit te krabben allerlei conclusies’, zegt hij laconiek.
Tegelijk wordt ook de wanhoop zichtbaar als M. merkt dat hij niet van het permanent cameratoezicht af komt, waardoor bewaking kan meekijken hoe de vervaardiger van duizenden kinderpornofoto’s en films – u weet, M. filmde zijn misbruik en deelde dat – naar het toilet ging. Hij dreigde met een dorststaking waardoor hij binnen een week zou kunnen overlijden, nadat een psychiater zei dat hij zeker dwangvoeding zou krijgen, gaf hij zijn plan op.
Leed en rechtsstaat
Uslu en Mok hebben geen enkele moeite gedaan M. als mens voor te stellen. Tegelijk stellen ze de dilemma’s van de rechtsstaat op bewonderingswaardige wijze aan de orde. Geldt de rechtsstaat voor iedereen? Of geldt dat niet voor een zaak van deze omvang en met dit vreselijke leed dat de daders hebben aangericht bij honderden mensen, kinderen, ouders, families? Maar is er dan nog een rechtsstaat? Die vragen blijven en die vragen kan iedereen ook voor zichzelf beantwoorden. Die vragen blijven ook actueel, bijvoorbeeld het publiek begin september bij Pauw en Witteman, dat verklaarde dat pedo’s dood moeten, ook al zijn ze nooit veroordeeld.
Voor Uslu en Mok was het filmen soms een beproeving. Ze hebben meegekeken met het bewijs en de transcripties van foto’s en films en de discussie die het opleverde wie van de advocaten de transcripties van de films moest lezen. Hoorden dingen die ze niet wilden horen. Pasten flink zelfcensuur toe. Het vrijspraakspleidooi van advocaat Tjalling van der Goot – ook al was het juridisch onderbouwd – , liet de dames steil achterover slaan.
En dat zorgde allemaal ook voor problemen. Want zelfcensuur of niet, het moet wel allemaal gefilmd worden. ‘We hebben nog nooit zoveel moeten afreageren als bij deze film, dan zaten we na een draaidag weer totaal aangeslagen aan de bar’, zegt Maria Mok. Meral Uslu: ‘Het was huiveringwekkend. De chatsessies bijvoorbeeld over het misbruik. Vreselijk. Je wilt niet dat een kind dat ooit overkomt. Ik heb er echt vaak nachtmerries van gehad.’ Maria Mok: ‘We hebben heel wat daders gefilmd, in TBS-klinieken bijvoorbeeld voor onze documentaire Longstay. Soms kun je ergens nog wel wat begrip opbrengen voor een dader. Maar voor Robert M. niet. Nooit.’
De film gaat in première bij het Nederlands Film Festival op 28 september. Op 1 oktober om 20.25 uur is de film te zien op Nederland 2. De filmmaaksters zelf verwachten geen hatemails. Mogelijk krijgt de NCRV wel reacties. De omroep laat weten alles te doen ‘om deze integere film zo goed mogelijk te laten landen.’
