„Ik wil een vorm van samenleving vinden die met al haar gemeenschappelijke kracht het welzijn van elk van haar leden beschermt en verdedigt”, zegt Jean-Jacques Rousseau. In deel 2 van de graphic novel-serie ‘De wereld van Sofie’ legt hij uit hoe een samenleving zo kan worden ingericht dat burgers naar elkaar omzien en zelf verantwoordelijkheid dragen. De Zwitsers-Franse filosoof noemt het een ‘sociaal contract’. Dat concept staat weer volop in de belangstelling sinds politicus Pieter Omtzigt het opwierp als antidotum tegen de politieke cultuur van institutioneel wantrouwen.
Dat is overigens niet het thema waar Sofie, de hoofdpersoon en filosofenleerling in ‘De wereld van Sofie’, zich mee bezighoudt. Zij is meer betrokken op klimaatverandering. Zo zijn er meer eigentijdse thema’s die in de tweedelige graphic novel-serie hun intrede doen. Het is een breuk met het oerwerk van Jostein Gaarder waarop de graphic novel zich baseert, al staan zelfs de coronapandemie en smartphone ten dienste van het grotere verhaal.
Stoomcursus filosofie
‘Sofies verden’ (in het Nederlands vertaald als ‘De wereld van Sofie’) verscheen in 1991. Hoofdpersoon in het vuistdikke kinderboek is Sofie Amundsen. Zij ontvangt van een anonieme afzender twee kaarten met grote levensvragen. De mysterieuze post zet de scholiere aan het denken. Wat volgt, is een stoomcursus filosofie waarbij alle belangrijke denkers uit de geschiedenis langskomen. En passant prikkelt de auteur zijn lezers om zelf na te denken over existentiële vragen.
Filosofielessen die in het Gaarders magnum opus tientallen pagina’s omvatten, werden in de stripeditie teruggebracht tot enkele pagina’s met korte monologen en dialogen.
‘Sofies verden’ werd een succes: het boek werd in meer dan 50 talen vertaald en wereldwijd gingen meer dan 50 miljoen exemplaren over de toonbank. Alle crises en technologische ontwikkelingen ten spijt, is er 30 jaar later nog steeds vraag naar het boek. Nog vorig jaar verscheen de 75e druk van de Nederlandse vertaling. Via de graphic novel, waarvan in 2022 het eerste deel verscheen, kan een heel nieuw publiek kennismaken met Gaarders bestseller.
Stripeditie
Het ‘vertalen’ van een tekstroman naar een beeldroman is geen gemakkelijke opgave. Want houd de kern van het oorspronkelijke werk maar eens overeind met minder woorden. Het lukte scenarist Vincent Zabus en illustrator Nicoby, al veroorloofden ze zich –met toestemming van de auteur– wel tal van dichterlijke vrijheden. Filosofielessen die in het Gaarders magnum opus tientallen pagina’s omvatten, werden in de stripeditie teruggebracht tot enkele pagina’s met korte monologen en dialogen. Zelfs de mysterieuze Hilde ontbreekt niet –al is ze in het eerste deel wat minder prominent aanwezig en komt ze daardoor in deel twee niet zo uit de verf.
Anders dan in de klassieke editie reist Sofie in soms Narnia-achtige transformaties in de tijd. Die creatieve insteek brengt haar oog in oog met de grote denkers en geeft spanning aan de serie. In het tweede deel, dat vorige week verscheen, wordt echter ook de auteur rechtstreeks in het verhaal betrokken. Dat zou tot een synergie tussen de beeldroman en de werkelijkheid kunnen leiden, maar doet in de praktijk geforceerd en regelmatig storend aan. Had het team ervoor gekozen om Sofie en haar leermeester gewoon hun eigen leven in het verhaal te laten leiden, dan was dat het leesplezier ten goede gekomen.
Stijlbreuk
Deel 2 van de graphic novel-serie lijkt daarmee op punten een stijlbreuk te vertonen met deel 1 en dat is jammer. De ‘verstripping’ roept op meer punten vragen op. Dat Sofie meeloopt in een klimaatmars maakt haar enerzijds herkenbaar en brengt haar dichter bij de belevingswereld van de huidige generatie lezers. Aan de andere kant gaat dat soms ten koste van de universele lessen uit het oorspronkelijke werk. Aan het einde van deel 2 lijkt er meer ruimte te komen voor lezers om hun eigen mening te vormen, maar daardoor eindigt het boek wat verwarrend.
De tweedelige serie is, kortom, meer een vertaling naar de geest dan naar de letter van Gaarders belangrijkste werk. Dat niet per se een verarming, want juist de beknoptheid, actualiteit en aanschouwelijkheid maken deze graphic novel een aanrader voor wie in de voetsporen van Sofie wil treden. Maar wie de stoomcursus in al zijn facetten wil volgen, kan beter de oorspronkelijke roman pakken.
Boekgegevens
Boektitel: De wereld van Sofie – Deel 2 Auteur: Vincent Zabus (scenario); Nicoby (illustraties) Uitgeverij: Scratch Books Jaar van uitgave: 2023 Aantal pagina’s: 264 Prijs: € 27,50
