Veel mensen zeggen: “Dit is niet mijn oorlog.” Dat klinkt geruststellend, een manier om je af te sluiten van de horrorbeelden uit Oekraïne. Maar het probleem is niet zo simpel: dit is wèl jouw oorlog, en ik zal uitleggen waarom. Rusland ziet democratieën aan haar grenzen als een bedreiging voor haar huidige regime. Dat is de belangrijkste reden waarom Rusland Oekraïne binnenviel, maar ook ingreep om de revoluties in Belarus en Kazachstan in de kiem te smoren. Ruslands hele verhaal over de geschiedenis en de NAVO is niets meer dan een handige marketingtruc om de oorlog in Oekraïne mee te verkopen, zowel binnen als buiten Rusland. Helaas zijn er genoeg Nederlanders die erin trappen. U toch niet, mag ik hopen?

Desinformatie

Hoe ziet die hybride oorlogsvoering er eigenlijk uit? Rusland zet miljoenen trollen in om bepaalde berichten te pushen die vooral Ruslandgezinde politici, zoals Le Pen en Wilders, in de kaart spelen. Denk hierbij niet alleen aan de oorlog in Oekraïne, maar ook aan het verspreiden van bijvoorbeeld anti-migratieretoriek. Het doel van Rusland? Het debat dusdanig sturen, zodat wij het alleen nog maar hebben over thema’s die Ruslandgezinde partijen in de kaart spelen. En we trappen er met open ogen in.

Afleiding

Maar wat als we het eens zijn over bijvoorbeeld de wapensteun aan Oekraïne? Op dat moment verschuift de strategie. Rusland leidt onze aandacht af naar een ander emotioneel beladen onderwerp. Onderwerpen die ons juist verdelen en die veel emotie en polarisatie met zich meebrengt. Denk hierbij vooral aan de oorlog in Gaza en het vluchtelingenvraagstuk. En voordat je het doorhebt, praten we niet meer over Oekraïne. En dat is precies waar Rusland ons wil hebben.

Beïnvloeding verkiezingen

Onderschat die beïnvloeding niet. Rusland kan verkiezingen in Europa naar zijn hand zetten. Dat bleek wel in Roemenië. In november 2024 won de onbekende rechts-populistische kandidaat Calin Georgescu, die vooral populair werd door agressieve filmpjes op TikTok. Maar op vrijdag 6 december verklaarde het Roemeense hooggerechtshof deze verkiezingsuitslag ongeldig. De reden? Verkiezingsfraude via sociale media. Roemenië is niet het enige land waar verkiezingen worden beïnvloed, maar het is wèl uniek dat de uitslag nietig werd verklaard door de hoogste rechter. Dit laat zien hoe belangrijk een goed functionerende rechtsstaat is. Rusland gebruikt al jaren bots en trollen om Ruslandgezinde regeringen in buurlanden én elders in Europa aan de macht te krijgen.

Roemenië is, in tegenstelling tot Hongarije, een land dat erg belangrijk bleek bij de steun aan Oekraïne. Zeker in het begin van de oorlog toen Roemenië meedeed met een levering van oude Sovjetwapens aan Oekraïne. Afgelopen maand vond er een politieke aardverschuiving plaats in Roemenië. Met hulp van onder andere TikTok wist de pro-Russische presidentskandidaat in Roemenië, Calin Georgescu de verkiezingen te winnen. Georgescu beloofde alle steun aan Oekraïne in te trekken. Zeker met de terugkeer van Donald Trump in het Witte Huis vanaf januari 2025 zou dit desastreus zijn geweest voor Oekraïne.

Sabotage

Dus. Dit is niet mijn oorlog? Dat kun je wel zeggen, maar Rusland voert ondertussen wèl oorlog met jou. Denk eens na over de mogelijke gevolgen. Dit gaat verder dan enkel via desinformatie mensen politiek beïnvloeden. Stel je het volgende scenario eens voor. Wat als Rusland onze energie- of watervoorziening platlegt? Dat kan via een militaire actie in de Noordzee, maar ook met een cyberaanval. Dat betekent dat er dan geen water meer uit de kraan komt, je geen warme kachel meer hebt, en je geen eten kunt koken op het gas- of op het inductiefornuis. Zelfs pinnen wordt onmogelijk gemaakt door jouw grote vriend Vladimir Poetin. Op dat moment raakt Rusland ook jou direct in je persoonlijke leven. Is het dan nog steeds niet jouw oorlog? Ik dacht van wel.

Noodpakket

Tijdens het gastcollege aan de Haagse Hogeschool vroeg ik aan de studenten wie er een noodpakket in huis heeft, voor als zo’n sabotageactie zou plaatsvinden. Niemand stak zijn hand op. Zelfs de docent niet. Ik wel. In mijn opbergruimte staat een jerrycan met water, noodvoedsel, een powerbank, contant geld, een zaklamp en een warme deken. Want een sabotageactie is nooit uit te sluiten. Dan kun je plotseling 18 uur zonder stromend water en gas en licht komen te zitten. En dan? Dan is het van belang dat je weet wat je moet doen en dat je niet in paniek raakt. Denk bijvoorbeeld terug aan de chaos tijdens corona, toen mensen massaal gingen hamsteren. Zulke taferelen moeten we zien te voorkomen. Net als bij een brandoefening moeten we ook op sabotageacties voorbereid zijn en weten hoe we moeten handelen. De overheid heeft hierin een leidende voorlichtingsrol. En dat gebeurt nu veel te weinig.

Maatschappelijke weerbaarheid

In Zweden en andere Noord- en Oost-Europese landen (Finland hoort bij allebei) worden brochures uitgedeeld met duidelijke instructies en protocollen voor als er bijvoorbeeld tijdelijk geen stromend water meer is. Of het nu gaat om een oorlogssituatie of het tijdelijk uitvallen van de vitale infrastructuur: de bevolking moet weten wat ze dan het beste kunnen doen. Wat zou jij doen als er twee dagen geen stroom is? Of als er geen water meer uit de kraan komt? In Zweden adviseert de overheid de bevolking om minstens drie liter water per persoon per dag te reserveren en dit koel en donker op te slaan. Zodat burgers voorbereid zijn op een eventuele (Russische) hybride aanval. Op deze manier wordt de samenleving bewust gemaakt en weerbaarder tegen hybride aanvallen. Een goed voorbereid mens telt voor twee.

Deze brochure wordt in Zweden verspreid onder alle inwoners, zodat de bevolking goed is ingelicht over de mogelijke risico’s van een (hybride) oorlogssituatie.

In Nederland blijven we echter opvallend laks. Hollandse nuchterheid, noemen we dat vaak. ‘Ach Hidde, zo vaart zal het niet lopen,’ hoor ik regelmatig. Veel mensen denken dat met een beetje meer steun aan Oekraïne alles wel goedkomt. Maar dat lijkt me een illusie. Onze weerbaarheid wordt voortdurend op de proef gesteld. Na elke kernwapendreiging zie je paniek. ‘Wil jij een kernwapenoorlog dan?’ vragen ze aan mij. En steeds weer moet ik uitleggen dat kernwapendreigementen bedoeld zijn om angst te zaaien en om onze steun aan Oekraïne te ondermijnen.

Ach Hidde, zo vaart zal het niet lopen

Het moge duidelijk zijn: we zijn in een hybride oorlog met Rusland, of we dat nu willen of niet. Rusland ziet ons, en vooral ons politieke systeem, als een bedreiging voor zijn macht. Daarom probeert Rusland ons via hybride operaties te ondermijnen. Dat is een gegeven. Een wapenstilstand in Oekraïne verandert daar weinig aan. We moeten niet panikeren, maar ons wel voorbereiden op de potentiële risico’s. Weerbaarheid is hierin het sleutelwoord. Wat doen we als de gas- en lichtvoorzieningen uitvallen door een cyberaanval? Of als er twee dagen geen internet is? Over zulke scenario’s moeten we het wel gaan hebben. Ook in Nederland.

Voorzorgsmaatregelen als burger

Daarom is het van cruciaal belang dat wij als samenleving voorzorgsmaatregelen treffen, zoals bijvoorbeeld het hebben van een noodpakket. We willen niet dat supermarkten opnieuw worden leeggehamsterd: geen wc-papier meer te krijgen, geen wasmiddelen, pasta, meel of koffie. Daarom roep ik de overheid op om enerzijds met goede voorlichting te komen en anderzijds een maandelijkse oefening te organiseren over wat er moet gebeuren bij een hybride aanval. De Nederlandse nuchterheid van ‘zo vaart zal het niet lopen’ stamt uit een tijdperk uit het verleden. Het is tijd om ons serieus voor te bereiden op een (hybride) oorlogssituatie. Dat is niets anders dan een brandoefening.