In ‘De toekomst van het Amazonewoud’ gaat Pitou van Dijck verder waar ‘Naar het eind van de Amazone’ ophoudt. In de laatste regels van dat boek schrijft hij: “Wanneer we de realiteit niet erkennen en onze verantwoordelijkheid niet nemen, zal het economisch platform de Amazone zich steeds verder uitstrekken (..). Het bos zelf is dan de nieuwe mythe.”
De kaart
Pitou van Dijck was voorheen econoom bij CEDLA, het onderzoeksinstituut voor Latijns-Amerika aan de Universiteit van Amsterdam. Een en ander begon met een kaart die hij op internet vond en die zijn nieuwsgierigheid wekte. Op deze kaart waren felgekleurde lijnen te zien, die leken op penseelstreken. Deze lijnen gaven een netwerk van internationale corridors aan, die het hele Amazonebekken doorsnijden en verschillende landen en oceanen met elkaar verbinden. De kaart toonde niet wat er al aan wegen bestond, maar gaf eerder de toekomstverwachtingen weer van Zuid-Amerikaanse leiders om het gebied toegankelijk te maken met wegen, spoorlijnen en havens.
Na de ontdekking van de eerder genoemde kaart, ging Pitou van Dijck op zoek naar de opdrachtgevers en financiers achter de digitale verflijnen en naar de gevolgen van duizenden kilometers verharde wegen in de Amazone. Zijn speurtocht bracht hem eerst naar Washington en de Inter-Amerikaanse Ontwikkelingsbank, en vervolgens naar La Paz, Bolivia. Daar kocht hij een oude terreinwagen, die hij de ’tank’ noemde. Samen met een Braziliaanse biologe ging hij op reis om zelf te zien wat de wegen deden met het bos en zijn bewoners. Als econoom begreep Pitou van Dijck het belang van wegen voor economische vooruitgang, ook in de Amazone. Echter, hij schreef in zijn boek ook dat veel wegenprogramma’s mislukten, budgetten werden overschreden en corruptie woekerde.
Tijdens hun avontuurlijke reis door het Amazonegebied zagen Pitou en zijn reisgenote de rookwolken opstijgen en hoorden ze het geraas van omgezaagde bomen. Ze ontmoetten houthakkers, pionierende boeren en inheemse bewoners.
Onderweg dacht Pitou na over alternatieven voor de duizenden kilometers verharde wegen die er nog altijd jaarlijks bijkomen. Hij overwoog dat spoorlijnen de gebieden minder toegankelijk zouden maken voor goudzoekers en houtkappers dan wegen, en misschien kon de bevaarbaarheid van rivieren worden verbeterd. Christina, de biologe die zijn reisgenote was, vroeg hem echter steeds weer hoe het bos hierop zou reageren. Die weerkerende vraag werd leidend in het vervolg dat Pitou van Dijck schreef: ‘De toekomst van het Amazonewoud’.
In maart 2018 lanceerde National Geographic de televisieserie ‘One Strange Rock’, waarin het ontstaan van onze planeet wordt verteld met behulp van indrukwekkende visuele technieken. Naast het benadrukken van de kwetsbaarheid van de planeet, die tegen alle verwachtingen in tot leven kwam en blijft leven, toont ‘One Strange Rock’ ook de meedogenloze kant van onze planeet. Van alle soorten die ooit hebben geleefd, is namelijk meer dan 99 procent uitgestorven. Slechts 1 procent is nog overgebleven voor ons om te observeren en van te leren. De eerste aflevering van de serie richt zich op de Amazone, het klimaatcontrolecentrum van de wereld. Het toont hoe ‘vliegende rivieren’ boven het regenwoud ontstaan, wat essentieel is voor de regenval in de Amazone en elders. De mythe van de ‘long van de aarde’ wordt ontkracht – het verhaal van de oorsprong van onze zuurstof is net iets anders, maar daarom niet minder fascinerend. Helaas wordt de Amazone ernstig bedreigd. Het regenwoud wordt op grote schaal gekapt en in brand gestoken. Kleine boeren worden bedreigd en verdreven, terwijl inheemse volken worden vergiftigd en vermoord. Is het mogelijk om deze destructie te stoppen? En wat zijn de gevolgen van de vernietiging van de Amazone voor de lokale bevolking en het klimaat, zowel daar als hier?
De frontlinie
Het Amazonegebied is een frontlinie in de strijd tegen klimaatverandering. In 1988 zong Bruce Cockburn op zijn album Big Circumstance: “If a tree falls in the forest, does anybody hear?” De Canadese singer/songwriter waarschuwde hiermee voor de dreigende ondergang van de laatste grote natuurgebieden en de gevolgen daarvan voor het ecologische evenwicht op onze planeet.
Rain forest
Mist and mystery
Teeming green
Green brain facing labotomy
Climate control centre for the world
Ancient cord of coexistence
Hacked by parasitic greedhead scam
From Sarawak to Amazonas
Costa Rica to mangy B.C. hills
Cortege rhythm of falling timber
What kind of currency grows in these new deserts
These brand new flood plains?
Tijdens zijn eerdere tocht over de wegen van de Amazone herinnerde Pitou van Dijck zich het proces van duurzame exploitatie dat ooit werd gepropageerd door Chico Mendes, de Braziliaanse rubbertapper en vakbondsleider die in 1988 werd vermoord. Hij twijfelde echter of deze aanpak nog zou werken in deze tijd. Desondanks bleef hij hoopvol en verwees hij naar het succesvolle herbeplantingsproject van Sebastião Salgado, een voormalig econoom die later fotograaf werd. Salgado reisde naar afgelegen delen van de Braziliaanse Amazone en fotografeerde het bos, de rivieren, de bergen en de lokale bevolking. Tijdens zijn reizen legde hij indrukwekkende beelden vast die de dringende noodzaak benadrukken om het Amazonegebied te beschermen. Hij geloofde in een eerlijke, rechtvaardige en duurzame toekomst en leverde zelf een positieve bijdrage aan die droom. Samen met zijn vrouw Leila richtte Salgado het herbebossingsproject ‘Instituto Terra’ op. In twintig jaar tijd slaagde hij erin om 2,7 miljoen bomen terug te planten in het ontboste regenwoud in zijn geboortestreek aan de Braziliaanse westkust. Het eens verwoeste land is nu een beschermd reservaat met een grote biodiversiteit.
In zijn nieuwe boek over de Amazone noemt Pitou van Dijck het herbebossingsproject van de Salgado’s als een van de mogelijke oplossingen om de toekomst van het Amazonewoud veilig te stellen. Eerst bespreekt de auteur echter uitgebreid de ‘ontdekking’ en geschiedenis van het gebied. Ze worden allemaal opgevoerd: ontdekkingsreizigers, veroveraars, avonturiers, schatjagers, predikers – ieder met hun eigen doelen. Maar ook wetenschappers die kennis opdeden in deze ‘nieuwe wereld’ komen voorbij, zoals Charles Darwin en Alexander von Humboldt. In hun voetsporen volgden kunstenaars die de rijke en diverse flora en fauna van het Amazonegebied vastlegden, eerst op schilderingen en gedetailleerde botanische tekeningen en later op foto’s en films.
De moeder
Van Dijck beschrijft op een heldere manier de eerste expedities van de conquistadores in dit vijandige gebied voor Europeanen. Ze werden geconfronteerd met een onbekende natuur en verschillende inheemse volken. Deze inheemse volken werden ofwel onderworpen, uitgemoord of tot slavernij gedwongen, maar er waren ook mensen die hen beschermden tegen Spaanse huurlingen en Portugese bendes. Een voorbeeld hiervan is de Sociëteit van Jezus, ook wel bekend als de Jezuïeten, een katholieke religieuze orde waar ook de huidige Paus Franciscus deel van uitmaakt. In oktober 2019 organiseerde deze in het Vaticaan in Rome een synode over de Amazone, waarbij niet alleen religieuzen en vertegenwoordigers van de inheemse Amazonevolken werden uitgenodigd, maar ook klimaatwetenschappers en activisten.
De vertegenwoordigers van de inheemse volken van de Amazone brachten enkele voorwerpen mee naar Rome, waaronder een kano, een peddel en enkele vruchtbaarheidsbeeldjes die moeder Aarde, oftewel Pachamama, symboliseerden. Deze objecten benadrukten de band van deze volken met de natuur van onze planeet. In ‘De toekomst van het Amazonewoud’ bespreekt Pitou van Dijck in een van de hoofdstukken Pachamama en de betekenis van moeder Aarde. Hierbij benadrukt hij dat de volken van de Amazone zichzelf niet beschouwen als de heersers over de schepping, in tegenstelling tot de gangbare houding in de wereld van het neo-liberale marktdenken achten zij zich een integraal onderdeel van de schepping.
Tot de recentere beschermers van de inheemse volken van de Amazone behoren de Villas-Bôas broers. Deze gebroeders waren ontdekkingsreizigers en rechtenactivisten en worden ook wel de ‘humanitairen van het Amazonegebied’ genoemd.
Tijdens de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw kregen de Villas-Bôas broers internationale bekendheid vanwege hun verdediging van de Braziliaanse inheemse volken. Orlando (1914-2002), Cláudio (1916-1998), Leonardo (1918-1961) en nakomeling Álvaro (1926-1995) waren het niet eens met het beleid van de Braziliaanse overheid, die destijds een snelle integratie van de inheemse volken in de nationale samenleving en economie bepleitte. In plaats daarvan betoogden de broers dat reservaten voor onbepaalde tijd beschermd moesten worden tegen externe invloeden, om zo de inheemse culturen en levenswijzen veilig te stellen.
Orlando en Cláudio namen in 1943 deel aan de Roncador-Xingu-expeditie. Deze expeditie had als doel om niet eerder verkende gebieden in centraal Brazilië te verkennen en in kaart te brengen. Tijdens hun reis hadden ze ontmoetingen met de inheemse bewoners van het stroomgebied van de Boven-Xingurivier. Deze ontmoetingen en ervaringen overtuigden hen ervan om daar te blijven en hun leven te wijden aan het welzijn en de bescherming van het Xinguvolk.
In 1954 werden de stammen getroffen door een verwoestende mazelen- en griepepidemie. Hierop mobiliseerden de gebroeders Villas-Bôas met anderen de steun van de Medische School van São Paulo. Samen zetten ze een programma op voor medische hulp aan de inheemse bevolking.
In 1961 speelden de broers Villas-Bôas een belangrijke rol bij het overtuigen van de Braziliaanse regering om het grootste deel van het Boven-Xingugebied, dat bijna 23.000 vierkante kilometers beslaat, te registreren als nationaal park. Dit park werd opgericht ter bescherming van de inheemse bevolking en voor het behoud van de flora en fauna. Als beheerders van het Parque Nacional Indígena do Xingu ontvingen Orlando en Cláudio in 1967 de Founders’ Gold Medal van de Royal Geographical Society. Daarnaast werden ze in 1971 genomineerd voor de Nobelprijs voor de Vrede.
Een persoon die ook genoemd kan worden, is Sydney Possuelo. Ik ontmoette hem ooit in een restaurant in de Braziliaanse Amazonestad Manaus, zonder toen te beseffen wie hij was. Het voorval vond plaats in een restaurant dat bekend staat om zijn bereiding van jaraqui, een populaire vis waarvan wordt gezegd dat wie deze vis eet altijd weer naar de stad en het bos zal terugkeren. Aangezien alle tafels bezet waren, vroeg ik aan een baardige man of ik aan zijn tafel kon zitten. We begonnen te praten over het leven in Manaus, de Amazone en andere onderwerpen. Voordat hij vertrok, gaf hij mij zijn visitekaartje met daarop zijn naam: Sydney Possuelo.
Sydney Ferreira Possuelo (1940, Santos Dumont) begon zijn carrière als assistent van de gebroeders Villas-Bôas, terwijl zij werkten met inheemse gemeenschappen in het gebied van de Xingurivier. Later werd Possuelo de oprichter van de Coordenação Geral de Índios Isolados, een afdeling van de Braziliaanse overheidsdienst FUNAI, die verantwoordelijk is voor de bescherming van geïsoleerde inheemse stammen tegen ziekten en geweld van buitenaf. Hij was tevens voorzitter van FUNAI van 1991 tot 1993. Onder zijn leiding werd het officiële inheemse grondgebied in Brazilië binnen slechts twee jaar tijd verdubbeld.
Sydney Possuelo werkte tot 24 januari 2006 voor de Coordenação Geral de Índios Isolados. Hij moest toen gedwongen vertrekken vanwege kritiek op Mercio Pereira Gomes, de directeur van FUNAI. Gomes had gesuggereerd dat inheemse volken te veel land in bezit hadden in verhouding tot hun bevolkingsaantal. Possuelo vergeleek Gomes met veehouders, landzwendelaars, illegale mijnwerkers en houthakkers. Dit kostte hem zijn baan, maar ondanks zijn 84-jarige leeftijd blijft hij zijn inspanningen voortzetten via de niet-gouvernementele organisatie Instituto Indigenista Interamericano.
De biodiversiteit
In ‘De toekomst van het Amazonewoud’ stelt Pitou van Dijck dat het afbakenen en registreren van inheemse gebieden een effectieve methode is om verdere vernietiging van het Amazonegebied tegen te gaan. Daarnaast zijn er andere acties en initiatieven, zowel groot als klein, zowel lokaal als internationaal, die allemaal gericht zijn op het behoud en de toekomst van de bestaande ecosystemen en het behouden van het Amazonegebied als een belangrijke regulator van de temperatuur op aarde.
“De wereld heeft de Amazone nodig vanwege zijn biodiversiteit en zijn koolstof”, aldus Thomas Lovejoy (1941-2021), een wetenschapper die jarenlang onderzoek heeft gedaan naar het Amazonewoud en bekend staat als de ‘Godfather of Biodiversity’.
Biodiversiteit en koolstof zijn niet de enige redenen waarom wij de Amazone nodig hebben. Maar of we in de Amazone nu kijken naar water, lucht, bos, economische ontwikkeling en verstedelijking, en de gevolgen van veranderingen daar voor de rest van de wereld, ergens in het verhaal van de Amazone-levenscyclus komen we altijd uit bij deze twee: biodiversiteit en koolstof en hun innige relatie met elkaar. Het is een relatie waarboven donkere wolken hangen.
Bij het denken aan de Amazone en het klimaat, associëren de meeste mensen het bos vooral met het opslaan van koolstofdioxide. Er wordt wel gesproken over het verlies van biodiversiteit, maar meestal in verband met het mogelijke uitsterven van planten en dieren. Het verhaal dat de afname van de biodiversiteit directe gevolgen kan hebben voor het Amazonewoud als koolstofopslag en daarmee voor het klimaat, wordt minder vaak verteld.
Bomen zijn essentieel voor het leven in het Amazone regenwoud, omdat ze bijdragen aan het beschermen en in stand houden van de biodiversiteit. Het omgekeerde is echter ook waar.
Velen zullen wel eens hebben gehoord van de Encontro das Águas, de samenvloeiing nabij Manaus van de zwartwaterrivier Rio Negro met het slijkerige, geelwitte water van de Amazonerivier. Beide soorten rivieren hebben elk hun eigen, unieke ecosystemen.
Het Amazonebioom, ook wel het Amazonedomein genoemd, kent verschillende soorten vloedbossen. In Brazilië worden de seizoensgebonden bossen, die overstroomd worden met zwart of helder zoet water, igapó genoemd.Deze bossen komen voornamelijk voor langs de benedenloop van rivieren en bij zoetwatermeren. Enkele voorbeelden hiervan zijn de Negrorivier (zwart water) en de Tapajósrivier (helder water), beide zijn belangrijke zijrivieren van de Amazone.
Een ander type vloedbos in Brazilië is de várzea, dat wordt overstroomd door wit (slijk)water. De Amazone, of Solimões zoals de rivier in Brazilië tussen de Braziliaans-Peruaanse grens en de samenvloeiing met de Negrorivier wordt genoemd, is een voorbeeld van een witwaterrivier.
Vloedbossen spelen een belangrijke rol in het ecosysteem van de Amazone. Ze bevatten een grote verscheidenheid aan organismen, zoals planten, dieren, bacteriën en schimmels, die op elkaar inwerken en zo het klimaat beïnvloeden.
In vloedbossen geven bloeiende bomen gassen af, zoals bloemengeuren, die insecten aantrekken voor bestuiving. Nadat de bestuiving heeft plaatsgevonden, groeit er een vrucht die uiteindelijk in het water valt. Sommige vissen eten deze vruchten en scheiden de zaden uit die ze niet kunnen verteren. Zo worden de zaden verspreid in het water en kunnen ze groeien tot een nieuwe boom. Dit proces betrekt verschillende organismen en draagt bij aan het vasthouden van koolstof in het systeem en voorkomen dat er koolstof in de atmosfeer terechtkomt.
De interacties binnen deze ecosystemen gaan nog verder. Boomsoorten in de vloedbossen hebben zich aangepast om vruchten te produceren tijdens periodes van hoog water, waardoor ze kunnen profiteren van zaadverspreiding door vissen tijdens overstromingen. Een belangrijk aspect voor het overleven van zaden is de aanwezigheid van ‘zaadroofdieren’. Vissen met minder sterke kaken, zoals meervallen, verteren enkel de vlezige substantie van de vrucht, waardoor de zaden ongedeerd door de darmen gaan. Een ander voorbeeld hiervan is de pacu, een herbivoor die veel voorkomt in de igapó en een belangrijke rol speelt in de verspreiding van zaden. Verspreiding in de igapó door andere dieren zoals vogels en apen komt minder voor dan die door vissen. En zo vormt ook overbevissing een ernstige bedreiging voor het voortbestaan van het woud.
De bedreigingen
“Als er binnen vier tot acht jaar niets verandert, is de vernietiging van het Amazonewoud onomkeerbaar,” waarschuwde de Braziliaanse wetenschapper Paulo Artaxo in 2019. Artaxo is hoogleraar atmosferische fysica aan de Universiteit van Sao Paulo en een permanent lid van het Intergouvernementele Panel voor Klimaatverandering (IPCC) van de Verenigde Naties sinds 2003.
In de loop van de twintigste eeuw, met name vanaf de jaren zestig, is ongeveer 20 procent van het Amazone regenwoud vernietigd. Schattingen van de Braziliaanse Earth System wetenschapper Carlos Nobre, van Thomas Lovejoy en anderen tonen aan dat als 40 procent van het bos verdwijnt, het resterende deel niet in staat zal zijn om het regenwoud-ecosysteem te ondersteunen. Dit kan leiden tot een vicieuze feedbackloop, ook wel bekend als ‘dieback’, waarbij het bos uitdroogt en uit zichzelf in brand vliegt totdat het volledig verdwenen is. De enorme hoeveelheden CO₂ die hierbij vrijkomen, zullen een grote impact hebben op het regionale en mondiale klimaat, waardoor de klimaatverandering verergert en versnelt.
De tijd dringt, zoals ook Pitou van Dijck aangeeft in ‘De toekomst van het Amazonewoud’.
De huidige bedreigingen voor het bos bestaan uit houtkap, mijnbouw, veeteelt, soja- en palmolieplantages, het oppompen van olie en de handel in dieren en medicinale planten. Deze activiteiten worden deels uitgevoerd door criminele daders die inheemse gebieden illegaal betreden. Bovendien worden grote bosgebieden onder water gezet door de aanleg van stuwmeren. Helaas is de situatie de afgelopen jaren, met name sinds de ontbossing in Brazilië explosief toenam onder het bewind van de uiterst rechtse president Bolsonaro, niet verbeterd.
De beloften
Het is 2023 en Brazilië heeft sinds 1 januari van dit jaar een nieuwe president: Luiz Inácio Lula da Silva. Hij keerde terug naar het presidentschap, nadat hij eerder al van 2003 tot 2010 deze functie bekleedde. Zijn aanhang adoreert hem en beschouwt hem als de redder van de Amazone en daarmee de wereld. Bij zijn aanstelling beloofde Lula om het Amazonewoud en de inheemse bevolking te beschermen, en er lijkt politieke wil te zijn om deze beloften waar te maken. Het is nog nooit eerder voorgekomen dat een president sprak over “nul” ontbossing (op termijn) in het Amazone regenwoud. De vraag is echter of hij in staat zal zijn om deze beloften ook daadwerkelijk te vervullen.
Zeker, Lula heeft verschillende overheidsmilieudiensten hersteld die eerder waren verwaarloosd door zijn voorganger Bolsonaro. Hij heeft Marina Silva, een politicus en activist, benoemd tot minister van Milieu en Klimaatverandering. Silva, geboren op een rubberplantage in de deelstaat Acre in de Amazone, is de oprichter en voormalig woordvoerder van het duurzaamheidsnetwerk REDE (Rede Sustentabilidade). Ze was eerder senator van de deelstaat Acre tussen 1995 en 2011 en minister van Milieu van 2003 tot 2008. Daarnaast heeft Lula de inheemse Sonia Guajajara aangesteld als minister van Inheemse Zaken. Hij heeft ook het Amazone Fonds (AF), dat eerder was stopgezet door Bolsonaro, nieuw leven ingeblazen. Noorwegen en Duitsland zijn de grootste donoren van het fonds en investeren miljoenen in duurzame projecten. Deze stappen bieden hoop voor zowel de Brazilianen als de rest van de wereld.
Toch zijn er ook twijfels omtrent Lula’s standpunten. Tijdens zijn campagne in Manaus heeft hij laten weten dat hij de plannen steunt om de BR-319 opnieuw aan te leggen, een 870 kilometer lange snelweg die loopt van Porto Velho, de hoofdstad van de Braziliaanse deelstaat Rondônia, naar Manaus. Deze plannen brengen een aanzienlijke ontginning van het Amazonegebied met zich mee. Bovendien zijn er plannen om de weg verder noordwaarts uit te breiden tot aan de grens met Venezuela, wat het bosgebied in het westen van de deelstaat Amazonas aanzienlijk zou aantasten. De kosten van deze projecten zijn enorm en het is niet zomaar mogelijk om ze stop te zetten, zelfs niet als Lula dat zou willen.
Het zal veel tijd kosten om te herstellen wat er onder Bolsonaro verloren is gegaan. Daarnaast is het huidige Nationale Congres dat gekozen is, meer anti-milieu dan het vorige. Hierdoor is het zeer waarschijnlijk dat veel wetten uit de periode van de regering Bolsonaro zullen blijven gelden.
De toekomst
Laten we stoppen met somberen en in plaats daarvan positief en met een open blik kijken naar ‘De toekomst van het Amazonewoud’. In zijn boek presenteert Pitou van Dijck een breed scala aan mogelijke oplossingen om dit cruciale klimaatcontrolecentrum voor de wereld te behouden.
Een van de voorgestelde maatregelen is een “correcte demarcatie” als eerste stap om de natuur en de leefomgeving van inheemse volkeren en de flora en fauna in grote delen van de Amazone effectief te beschermen. Daarnaast is het van belang dat deze gebieden op een adequate manier beschermd worden tegen externe invloeden en bedreigingen, zoals watervervuiling en vergiftiging door chemicaliën die gebruikt worden in de goudsector en sojateelt.
De schrijver beschouwt de inheemse bewoners, hoewel ook niet “allemaal engelen”, als de vanzelfsprekende eerste beschermers van hun eigen leefomgeving. Om de bescherming van het bos te verbeteren en de kans op betrapping van illegale houtkap en goudzoekers te vergroten, kunnen zij ondersteund worden met communicatiemiddelen en opsporingsapparatuur zoals drones, verkenningsvliegtuigjes, satelliettelefoons en gps-systemen. Dit is niet de enige oplossing. Het verbeteren van de bescherming van zowel inheemse als natuurreservaten, en het herstel van het bos door middel van herbebossing, blijven ook prioriteiten.
Een van de uitgebreidste hoofdstukken in ‘De toekomst van het Amazonewoud’ behandelt ‘misdaadbestrijders in actie’. Milieucriminaliteit staat wereldwijd op de vierde plaats als het gaat om economische omvang, na de illegale handel in drugs, fraude en mensensmokkel. Volgens een rapport voor de Wereldbank uit 2010 heeft Interpol pas sinds kort prioriteit gegeven aan de effectieve aanpak van illegale houtkap. Veel bosgebieden in de Amazone hebben geen speciale beschermingsstatus en worden slechts beschermd door de boswet van het betreffende land. Houtkap en andere vormen van boscriminaliteit zijn complex en brengen veel mensen in het spel die er geld aan verdienen. Essentieel in deze keten zijn degenen die illegale activiteiten op papier legaal maken en deze in de realiteit integreren. Een bekend voorbeeld hiervan zijn transporten van illegaal gekapt hout naar gebieden waar het als legaal gecertificeerd kan worden.
Een mogelijke manier om illegale houtkap in het bos te voorkomen, is door middel van detectiesystemen. Deze netwerken maken gebruik van waterbestendige gps-camera’s, mobiele telefoons met een microfoon en draagbare opladers die werken op zonne-energie.
Om gegevens over geproduceerd en verhandeld hout veilig op te slaan, kan blockchain worden ingezet. Dit systeem slaat gegevens van ‘goedgekeurde’ transacties op in een keten van datablokken die niet kunnen worden gewijzigd. Nieuwe blokken kunnen alleen aan het einde van de keten worden toegevoegd. Hierdoor kan de hele ontwikkeling en transport van een product van begin tot einde fraudebestendig worden gevolgd. Dit systeem kan eveneens werken voor de ketens van vlees en soja.
Voor kleine boeren in het Amazonegebied is boslandbouw een aantrekkelijke optie. Hierbij wordt het behoud van het bos gecombineerd met de verbouw van gewassen of het houden van vee op hetzelfde stuk land. Boslandbouw kan ook worden toegepast op gedegradeerde, sterk aangetaste stukken bos. In dat geval wordt er gelijktijdig gewerkt aan het herstel van het bos door het planten van nieuwe, waardevolle bomen.
Pitou van Dijck bespreekt tevens de verschillende fruitsoorten en zogenaamde superfoods die in het Amazonegebied groeien en wereldwijd worden geëxporteerd. Helaas zijn er ook mogelijke negatieve gevolgen verbonden aan deze praktijk. Naast het feit dat trends hier vaak domineren, zoals tien jaar geleden gebeurde met de promotie van de açai-bes voor verschillende ‘gezondheidsdoeleinden’, bestaat ook het risico dat het aanleggen van plantages, zoals in de Braziliaanse deelstaat Para met dezelfde açai-bes, leidt tot verdere schade aan het Amazonewoud.
Het is opmerkelijk hoe succesvol de paranoot is in dit kader. In het zuidwesten van het Amazonegebied is de paranoot momenteel het belangrijkste niet-houtproduct dat uit het bos wordt gehaald. In Bolivia is de paranoot zelfs de belangrijkste bron van inkomsten in het gebied waar deze noot groeit. Hierdoor is het woud in het noorden van Bolivia, waar de paranoot groeit, vrijwel onaangeroerd gebleven.
De betaling
In ‘De toekomst van het Amazonewoud’ presenteert Pitou van Dijck belangrijke initiatieven en oplossingen met betrekking tot de bescherming van het Amazonebos. Hij richt zich ook tot ons, de consumenten en inwoners van Europa. Een van de voorgestelde oplossingen is het verminderen van onze vleesconsumptie en het investeren in de verdere ontwikkeling van kweekvlees. Daarnaast worden algen en insecten genoemd als mogelijke alternatieve voedselbronnen.
Een belangrijke en effectieve oplossing is dat de wereld eindelijk begint te betalen voor de diensten die het Amazonewoud tot nu toe kosteloos heeft geleverd. Zonder de Amazone als instrument voor klimaatbeheersing en temperatuurregulatie zal de planeet op den duur onbewoonbaar worden voor een deel van de mensheid, met alle nadelige gevolgen van dien, niet alleen voor de direct betrokkenen. Pitou van Dijck noemt dit “betalen voor ecodiensten”.
Daarmee zijn we aangekomen bij REDD+. Redd staat voor Reducing Emissions from Deforestation and Forest Degradation, oftewel het verminderen van CO₂-uitstoot door ontbossing en bosdegradatie. Het is een belangrijk en ambitieus initiatief om wereldwijd bossen te beschermen door beloning voor hun ecodiensten. Op de website van de internationale unie voor natuurbescherming IUCN staat over REDD+: “Wereldwijd is tropische ontbossing verantwoordelijk voor 15 tot 20 procent van de CO₂-uitstoot. Door een financiële waarde toe te kennen aan de CO₂ die in bos is vastgelegd, helpt REDD+ ontbossing in ontwikkelingslanden tegen te gaan.”
REDD+ draagt bij aan de strijd tegen klimaatverandering door te investeren in het behoud van bossen. Dit voorkomt dat CO₂ vrijkomt. Het behoud van tropische bossen heeft ook andere voordelen, zoals het leveren van belangrijke ecosysteemdiensten en het helpen van lokale gemeenschappen om weerbaar te zijn tegen klimaatverandering. Door REDD+ dragen westerse landen bij aan duurzame ontwikkeling en welzijn in ontwikkelingslanden. In ruil voor de bescherming van het bos ontvangen investeerders REDD+ credits, die ze kunnen gebruiken om hun CO₂-emissies te compenseren.
Pitou van Dijck legt in zijn boek op een glasheldere manier uit hoe dit alles precies in zijn werk gaat. Als econoom heeft hij duidelijk een groot hart voor ‘De toekomst van het Amazonewoud’. Deze toekomst kan realiteit worden, op voorwaarde dat we bereid zijn om ons ermee te verbinden.
In ‘De toekomst van het Amazonewoud’ heeft Pitou van Dijck, net als in ‘Naar het eind van de Amazone’, opnieuw een reisgenoot. Kunstenaar Saskia Pfaeltzer heeft een grote bijdrage geleverd met prachtige en kleurrijke illustraties van historische figuren, flora en fauna. Zij wordt terecht vermeld als medeauteur. Samen hebben de twee een boek gecreëerd dat een (bijna) compleet verhaal vertelt over het verleden, heden en de toekomst van een gebied dat nauw verbonden is met het lot van de planeet en de mensheid.
Nawoord: De adem van de Amazone
De pirarucu, de grootste zoetwatervis ter wereld uit het Amazonegebied, werd bedreigd met uitsterven door overbevissing. Dit unieke dier, dat wel drie meter lang kan worden, wordt wel ‘de monstervis van de Amazone’ genoemd. Mensen vormen een bedreiging voor de pirarucu omdat hij regelmatig naar het wateroppervlak moet komen om adem te halen. Gelukkig hebben kwekerijen en vangstquota het voortbestaan van de pirarucu veiliggesteld. In duurzame reservaten zoals Mamirauá bij Tefé aan de Rio Solimões worden quota en rustperiodes gehanteerd om de populatie te beschermen.
Op zondag 20 augustus ging de film ‘Pirarucu, o respiro da Amazônia’ (‘Pirarucu, de adem van het Amazonegebied’), geregisseerd door Carolina Fernandes, in première in het iconische Teatro Amazonas in Manaus. De film is een project van Banksia Films en het Pirarucu Collectief, een samenwerkingsverband tussen verschillende organisaties die betrokken zijn bij het behoud van de pirarucu. Het beschermen van deze vissoort is een van de belangrijkste strategieën geworden voor het behoud van het Amazonegebied.
De toekomst van het Amazonewoud
Pitou van Dijck & Saskia Pfaeltzer
ISBN: 9789460229756
Alle illustraties © Saskia Pfaeltzer
