Opperrabbijn Binyomin Jacobs zei, staand te midden van de bijna 32.000 aldaar begraven oorlogsdoden:
“Dinsdag jl., de dag van de herdenking van de Kristalnacht, stond ik met mijn vriend Theo Vleugels, directeur van de Oorlogsgravenstichting, in de hel van Auschwitz waar op industriële systematische wijze Joden werden vermoord met doel de uitroeiing van het gehele Joodse volk. En nu sta ik hier, 5 dagen later, met een bezwaard gevoel. Ik voel me bijna een verrader. Een verrader van mijn eigen volk, van verzetsstrijders, van onschuldigen die die afschuwelijke donkere periode ’40- ‘45 niet overleefden.
Een verrader, want op deze begraafplaats liggen ook gruwelijke moordenaars die er debet aan zijn dat 80% van mijn familie ‘niet terugkeerde’ zoals we dat zo steriel benoemen. Ze liggen hier, bewust vermijd ik het woord rusten, omdat ik weet dat ze Boven, waar de leugen geen voet aan de grond krijgt, hun verdiende straf niet zijn ontlopen en geen moment rust hadden, hebben en zullen krijgen.
Maar tegelijkertijd ben ik dankbaar.
Naast mij staan hier vrienden, ook Duitse, die begrijpen dat het verleden niet vergeten en niet vergeven kan en mag worden. Samen willen we het verleden niet wegpoetsen, maar keihard zichtbaar maken om te voorkomen dat…We willen tonen dat het onderscheid tussen Menschen en Übermenschen niet en nooit gemaakt mag worden en we willen waarschuwen, waarschuwen, waarschuwen.
Het antisemitisme is helaas weer salonfähig, het door de eeuwen heen muterende virus is weer uiterst actief. Tijdens de Kruistochten mochten wij vernietigd worden want wij hadden Jezus vermoord. In de middeleeuwen hadden wij de pest veroorzaakt, mijn ouders hadden het verkeerde ras, zij waren geen Ariërs, en ik ben zionist!
Voor mijn gevoel is de enige historische wetmatigheid dat mensen nooit leren van de geschiedenis en vrees ik dus dat het antisemitische virus onuitroeibaar is.
Maar desondanks mogen we niet achteroverleunen, we moeten waakzaam zijn en bijeenkomen om met name onze jeugd te tonen hoe fout het kan gaan als mensen bereid zijn te veranderen van mensen in moordende schurken. De historicus Prof. Presser schrijft in “Ondergang” dat van de Nederlanders slechts 5% echt fout was, slechts 5% pleegde verzet tegen het Nazi schrikbewind en de resterende 90% zag en liet het gebeuren. En daarom is het goed dat we hier bijeen zijn, ben ik dankbaar met de educatieve tentoonstelling, hoop ik dat Nederlandse en Duitse jeugd hier zal samenkomen, om te voorkomen dat de kudde, de 90%, weer de verkeerde richting zal kiezen
Hier zijn 32.000 graven. Ik ben dankbaar dat het gat in deze muur gevuld gaat worden met een plaquette die zal vermelden dat de 102.000 Joden, Sinti en Roma geen graf werd vergund.
Maar eigenlijk spreekt dit gat, nu de plaquette er nog niet in is opgenomen, boekdelen, meer dan welke tekst dan ook, want de gruwelijkheid van toen valt met geen pen te beschrijven, met geen plaquette te vatten en is en blijft een gapende wond. Via de gaskamers en de schoorstenen der crematoria verdwenen ze in het duistere gat der vergetelheid, ver weg van hun Nederland, waar ze zo graag gewoon op natuurlijke wijze waren gestorven en begraven.”
Hierna sprak de opperrabbijn een gebed uit waarin de namen van concentratiekampen genoemd werden, en een bede voor vrede voor alle volkeren van Uw aarde, gedeeltelijk in Hebreeuws en gedeeltelijk in Nederlands.
“Ben ik van mening veranderd? Ja en nee.”
Over waarom hij op Ysselsteyn, ondanks zijn eerdere protest, toch aanwezig was en het woord voerde, vertelt Jacobs in zijn online dagboek op de NIW-site:
(…) “Ben ik van mening veranderd? Ja en nee. Na mijn protest tegen de jaarlijkse herdenking ben ik prompt door de Oorlogsgravenstichting uitgenodigd om naar Ysselsteyn te komen en wilde de ambassadeur van Duitsland een gesprek. We zijn naar elkaar toe gegroeid, hebben goed naar elkaar geluisterd. Er zijn borden aangebracht op de begraafplaats die duidelijk aangeven dat er hier SS’ers van het slechtste soort liggen, Nederlandse collaborateurs die vele doden op hun geweten hebben, ook gewone burgers en Duitse soldaten waarvan velen geen keus hadden en het leger werden in gedwongen. De steen met de tekst dat er 31585 Duitse soldaten liggen, de steen des aanstoots, is verwijderd en een plaquette is in de maak met het opschrift:
Nie wieder! 102.000 Jüdinnen und Juden, Zehntausende Zivilistinnen und Zivilisten, Menschen die Widerstand geleistet haben, Sinti und Roma, Kriegsgefangene, Zwangsarbeiterinnen und Zwangsarbeiter wurden in den Niederlanden Opfer von Krieg und nationalsozialistischer Gewalt, Verfolgung und Ermordung. Den meisten wurde ein eigenes Grab verwehrt. Viele bleiben bis heute unbekannt Ihrem Schicksal gilt unsere Trauer an diesem Ort
Juist nu antisemitisme komt opzetten, ook in Duitsland, is educatie en confrontatie essentieel. Mijn toespraak werd gehoord, kwam over, juist op de plaats waar het summum van kwaad, onschuldige burgers en dienstplichtige soldaten samenkomen. De Duitse ambassadeur is niet van mening veranderd en ook ik heb mijn visie niet bijgesteld, want inhoudelijk stonden we op een lijn. Wel hebben we beiden erg goed naar elkaar geluisterd en gekeken hoe we elkaar het best kunnen begrijpen en hoe we onze gezamenlijke boodschap moeten uitdragen. Een boodschap van “Nie wieder! Nooit weer”.”
Totengedenken
De ceremonie eindigde met het voorlezen van de verklaring van wat herdacht wordt, het zogeheten Totengedenken. Die tekst, die zondag op tal van plaatsen in Duitsland en Duitse oorlogsbegraafplaatsen in andere landen is voorgelezen, luidt (in vertaling):
Vandaag denken we
aan de slachtoffers van geweld en oorlog,
aan kinderen, vrouwen en mannen van alle naties.
We herdenken
de soldaten die in de wereldoorlogen stierven,
de mensen die door oorlogsomstandigheden of
daarna in gevangenschap, of als ontheemden en
vluchtelingen hun leven verloren.
We herdenken hen
die vervolgd en gedood werden
omdat ze tot een ander volk behoorden,
tot een ander ras gerekend werden,
deel van een minderheid vormden of wier leven
wegens ziekte of invaliditeit
als levensonwaardig bestempeld werd.
Wij herdenken hen
die om het leven kwamen, omdat ze verzet
tegen tirannie pleegden,
en zij die de dood vonden, omwille
van hun overtuiging of geloof.
We rouwen
om de slachtoffers van de oorlogen en burgeroorlogen van onze dagen,
de slachtoffers van terrorisme en
politieke vervolging,
om de soldaten van de Duitse strijdkrachten en
personeel van andere eenheden,
die hun leven verloren op missies in het buitenland.
Vandaag herdenken we ook diegenen
die bij ons het slachtoffer zijn geworden van haat en geweld.
Wij gedenken de slachtoffers van terrorisme en extremisme,
antisemitisme en racisme in ons land.
We rouwen met allen
die lijden vanwege de doden en
we delen hun pijn.
Maar onze levens staan in het teken van de
hoop op verzoening tussen
mensen en volkeren,
en onze verantwoordelijkheid geldt de
vrede onder de mensen thuis
en op de hele wereld.
Bondspresident Frank-Walter Steinmeier , die normaliter deze woorden op Volkstrauertag in de Bondsdag uitspreekt, bracht daar een uitgebreidere versie, waarin ook de landen en plaatsen waar de nazi’s en hun trawanten huis hielden met naam genoemd worden. Deze is hier in het Duits en daar in Engels vertaling te lezen.
Ooggetuigen
Wegens een functie elders kon ik de ceremonie op Ysselsteyn zelf niet bijwonen. Voor wat er verder afgelopen zondag op Ysselsteyn gebeurde, geef ik het woord aan drie mensen die er lijfelijk aanwezig waren.
Ooggetuige 1, die om veiligheidsredenen anoniem wil blijven: “Rond 14:15 uur was er wat reuring toen twee heren door de Marechaussee naar de uitgang werden begeleid. Dat wegwerken verliep zonder dat veel mensen dat gemerkt hebben. Er was vrij veel beveiliging, zichtbaar en onzichtbaar. Zeker tien man (los van de militairen die ceremonieel aanwezig waren, waaronder twee generaals). Er was verder geen militair vertoon, kransen werden niet gelegd. Bijna alle speeches verwezen wel op een of andere manier naar de wijzigingen ten opzichte van het oude format van herdenken op Volkstrauertag.
Voor een besloten bijeenkomst was het nogal druk. Met alle actoren erbij konden het zomaar honderdvijftig tot tweehonderd mensen geweest zijn. Het was droog, maar wat koud om anderhalf uur stil te staan. Opperrabijn Jacobs was fel, maar klonk oprecht en overtuigend.”
Ooggetuige 2 is Hans Knoop, die vorig jaar met de opperrabbijn het gesprek was aangegaan met de Duitse ambassadeur: “Ik kan niet anders dan beklemtonen dat het een waardige en respectvolle bijeenkomst was die in het teken stond van de nagedachtenis aan de slachtoffers van de doden die daar begraven liggen. Daarmee is de narratief 180 graden gedraaid vergeleken bij vorige bijeenkomsten.”
Ooggetuige 3 is Richard Schoutissen, van Stichting Oorlogsslachtoffers, die op de site van de stichting verhaalt over de geschiedenis van Volkstrauertag: “De opperrabijn was zichtbaar geëmotioneerd tijdens zijn toespraak, waarin hij duidelijk maakte dat hij de mensen, die zijn familie hebben vermoord, niet kan vergeven.”
Die twee “weggewerkten”, die Ooggetuige 1 signaleerde, zijn tot op heden nog niet positief geïdentificeerd. Volgens welingelichte bronnen zou het gaan om twee lieden uit het groepje namaakverzetsstrijders waarvan in 2014 spandoeken met “No SS” en “PROTESST”-opschriften in beslag genomen werden, toen het bij Ysselsteyn tegen Volkstrauertag protesteerde.
Verdere sprekers
De mensen die naast de opperrabbijn het woord voerden waren de Duitse ambassadeur dr. Cyrill Nunn, de president van de Nederlandse Oorlogsgravenstichting Piet Hein Donner, de burgemeester van Venray Luc Winants, de voorzitter van de Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge e.V. Landesverband Nordrhein-Westfaelen Thomas Kutschaty en de vicaris-generaal van het bisdom Roermond René Maessen. De muzikale aankleding werd verzorgd door blazers van de Karl Kisters Realschule uit Kleve-Kellen en mezzosopraan Emma Brown.
Zie ook:
Opperrabbijn Jacobs aanwezig bij dodenherdenking Duitse oorlogsbegraafplaats Ysselsteyn. Reporters Online, 10-11-2021.
75 Jaar Duitse militaire begraafplaats Ysselsteyn. Reporters Online, 24-10-2021.
Protesteren tegen Duitse oorlogsdoden, André van Duin, Nederlandse veteranen en de militariahandel. Reporters Online, 24-09-2021.
Foto: © Rene ten Dam, 2021. Naast de opperrabbijn staat Stefan Schmidt, de moderator van de Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge e.V., Landesverband Nordrhein-Westfalen.
Vertaling Totengedenken: © Bart FM Droog
Bart Droog” Bart Droog”
