Dit jaar is het 100 jaar geleden dat de fijnschilder Jan Mankes (1889-1920) is overleden. Vanaf hij begon te schilderen is zijn werk erkend en verkocht geweest en die erkenning wordt alleen maar groter. Twee andere musea vereren hem met een tentoonstelling. Museum Möhlmann in Appingedam, waar oprichter en kunstschilder Rob Mohlmann een speciale exposite heeft ingericht: In het spoor van Jan Mankes. Museum Belvédère in Heerenveen heeft zijn Mankes tentoonstelling uitgesteld naar 2021.
In een eigen zaal waar in 2019 een aantal vakkundig nageschilderde schilderijen van meester-schilders als Rembrandt, Vermeer en Van Gogh hingen. Gemaakt door de fijne beeldend kunstenaar Charlotte Caspers, bekend van Het Geheim van de Meester, zijn nu vijfendertig werken van Jan Mankes te zien. Waaronder een onlangs ontdekt nieuw schilderij van Mankes ‘Leliën’ genaamd. Een oplopend pad met Lelies, die licht lijken te geven.
Licht
Dat is precies een van de meest bijzondere aspecten van Mankes’ werk. Het licht lijkt van binnenuit de geschilderde voorwerpen te komen. In een begeleidende film in het museum vertelt kunstschilder Gerd Renshof hoe Mankes dit voor elkaar krijgt. Met puimsteen schuurde Mankes lichte onderlagen verf gedeeltelijk af om daar enkele nieuwe lagen over heen te schilderen. Net zolang schilderde hij door tot hij de ziel van het onderwerp te pakken had.
Dat kun je zien in een vrij onbekend schilderij als de Marmot dat hier hangt: een kleine witte marmot, die licht lijkt te geven in een donker bos met takken met kleine fijne gele blaadjes. Innemend en aandoenlijk.
Andere topwerken zijn de Uil en Bomenrij. Een imposante kerkuil met een fraaie witte borst en fiere uitdrukking, met een kamerscherm op de achtergrond. In Bomenrij kronkelt zich een pad langs sprookjesachtige langgerekte bomen in de mist. Twee figuurtjes lopen op het pad, naar verluidt Mankes en zijn vrouw Annie. Het is mooi om zoveel van Mankes werk bij elkaar te zien, vaak worden zijn schilderijen in kleine hoeveelheden geëxposeerd. Daarna gaan we nog even in de andere zalen kijken. Er is een expositie van Beutener, waar ik nog nooit van gehoord heb. Dagelijkse voorwerpen, een jas, een muur, nogal saai van onderwerp.
Het lijken vingeroefeningen en niet voltooid werk, maar smaken verschillen. Dan realiseer ik me extra duidelijk hoe goed en uiterst verfijnd de kunst van Mankes is.
Er zijn ook interessantere werken in de andere zalen van Carel Willink, Pycke Koch en Co Westerik bijvoorbeeld, die onlangs een tentoonstelling in Boymans had. Willink en Koch zijn vakkundige, knappe schilders, maar ook erg kil en steriel. Het contrast is groot met het subtiele, liefdevolle en bezielde werk van Jan Mankes. Een wereld van verschil.
In het nieuwe boek ‘Schilder van Tederheid’ over Jan Mankes van Rémon van Gemeren schrijft de toonaangevende criticus Albert Plasschaert van die tijd: “het geeft nog maar eens aan hoe Jan Mankes in essentie geen realistische schilder, maar veeleer een mystieke schilder was. Voor wie het onwaarneembare belangrijker was dan al wat met zintuigen valt te vatten. Zijn werk is slechts realistisch aan de oppervlakte, aan de buitenkant. Hij wilde op een natuurgetrouwe manier afbeelden wat uiting gaf aan wat hij wilde uitbeelden: het innerlijk.”
Het is heerlijk om weer kunst in het echt te zien, voor het eerst sinds maart wegens het Coronavirus. Je kunt tegenwoordig fantastische reproducties zien van kunst in boeken, bladen en digitaal, maar het blijft belangrijk het werk in de werkelijkheid te zien, dan pas kun je écht de sfeer, het vakmanschap en de zeggingskracht ervaren.
*Jan Mankes is te zien in Museum More, Gorssel t/m 25 oktober.
*In Museum Mohlmann, Appingedam t/m 28 september
*Museum Belvedere in Heerenveen verplaatst naar voorjaar 2021.
