Vis besproeid met fosfaat en waterstofperoxide, nep-mozzarella behandeld met een bleekmiddel, voedingssupplementen met een hoge concentratie kwik en zogenaamde wodka met anti-vries: in een gecoördineerde actie hebben Europol en Interpol in 47 landen fraude met voedsel opgespoord.
Operatie Opson IV, uitgevoerd in december vorig jaar en januari dit jaar, was bedoeld om wereldwijd fraude met voedsel op te sporen. In 47 landen was het bingo: in totaal werd 2.500 ton voedsel gevonden waarmee, soms ernstig, geknoeid was. In de Italiaanse stad Arezzo vonden inspectieteams 31 ton vis die verkocht werd als vers maar in werkelijkheid uit de diepvries kwam. Om de vis er vers te laten uitzien, werd hij na het ontdooien besproeid met citroenzuur, fosfaat en waterstofperoxide. Het spoor leidde naar een ander bedrijf in Spanje, waar 15 ton vis werd onderschept, bedoeld voor levering aan Italië.
Voedingssupplementen met hoge concentraties kwik
Met mozzarella lijkt het maar niet goed te komen. In de Zuiditaliaanse stad Salerno werd een bedrijf ontmanteld waar het populaire kaasje vakkundig werd nagebootst met wrongel uit Oost-Europa en zuivel waarvan de houdbaarheidsdatum was verstreken. De inspecteurs troffen ook citroenzuur en natriumhypochloriet aan, doorgaans gebruikt als bleekmiddel en ontsmettingsmiddel. De kaasjes werden 'gerookt' boven een vuur, gestookt van afval.
https://www.youtube.com/watch?v=AxrTsPEl4Nw
In de Belgische haven van Zeebrugge en op vliegveld Zaventem onderschepte de Belgische douane voedingssupplementen die hoge concentraties kwik bleken te bevatten.
Ook drank blijft aantrekkelijk voor fraudeurs. In Groot-Brittannië werd een fabriek gesloten waar zogenaamde wodka werd gestookt. De opsporingteams troffen meer dan 20.000 lege flessen die klaar stonden om te worden afgevuld. Er stonden honderden lege antivries containers en er was een werkplek ingericht om de chemische kleur en reuk te verwijderen.
Nederland koos voor het keuren van 108 vleesmonsters
Ook Nederland deed mee aan de actie. Interpol en Europol maken echter geen melding van fraudegevallen in ons land. Een woordvoerder van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) legt uit dat elk land zijn eigen project toevoegt aan de internationale actie. Nederland koos voor het keuren van vleesmonsters en heeft in 108 steekproeven ‘inderdaad geen onregelmatigheden’ gevonden. Wat dus geenszins betekent dat er in Nederland niet gefraudeerd wordt of dat er geen nepkaas en bewerkte vis in de winkels ligt.
Harder en slimmer
Het was het vierde jaar dat operatie Opson (oud-Grieks voor voedsel) werd uitgevoerd. 'Ook dit jaar bewijst het resultaat dat internationale samenwerking noodzakelijk is om criminele bendes in deze business aan te pakken', aldus Chris Vansteenkiste, hoofd van de Europol-afdeling die de operatie in Europa coördineerde.
Foodwatch Nederland vindt het ‘onrealistisch’ om achter de criminelen aan te hollen. ‘Het is tijd dat we van een reactief systeem naar een preventief systeem van fraudebestrijding omschakelen’, zegt campagneleider Meike Rijksen. ‘Dat betekent dat naast hoge boetes en straffen de voedselketen onder handen genomen moet worden. Door elke schakel in de voedselketen verantwoordelijk te maken voor wat er door zijn handen gaat en concrete wettelijke controle – en testverplichtingen op te leggen binnen de hele keten, kan voedselfraude tijdig worden opgespoord.’
Preventie is goed, maar gecoördineerde operaties zoals deze blijven zinvol, zegt professor Saskia van Ruth, buitengewoon hoogleraar Voedselauthenticiteit en –integriteit aan Wageningen Universiteit. ‘Je moet voedselfraude zichtbaar maken en de overheid zal zich er toch een beeld van moeten vormen.’ Van Ruth onderscheidt twee groepen voedselfraudeurs: de ‘witte-boorden-criminelen’ die uit economische noodzaak gaan rommelen met hun producten en de georganiseerde misdaad, die onder het motto ‘need en greed’ soms een hele keten in handen blijken te hebben. Ze verwijst naar de arrestatie in 2009 van drie Britse oplichters, die jarenlang voedsel ten onrechte als biologisch verkochten.
Van Ruth signaleert groeiende aandacht voor voedselfraude. ‘Internationaal is er meer belangstelling. Bedrijven en organisaties betrekken steeds vaker ook fraude bij hun kwaliteitssystemen.
Hogere sancties
Twee jaar geleden, na de beruchte fraude met paardenvlees, pleitte europarlementariër Esther de Lange al voor ‘harder en slimmer’ optreden tegen gesjoemel met voedsel. Voor een onderzoek naar voedselfraude had ze gesproken met producenten, handelaren, winkeliers, consumenten, wetenschappers en Europol. Producten met een hoog risico op fraude zijn onder andere olijfolie, vis en biologische producten. Fraudeurs slaan vooral toe waar de pakkans klein is en de winst groot. De Lange ontving zelfs signalen dat de georganiseerde misdaad zich steeds vaker met voedselfraude inlaat.
Fraudeurs slaan toe waar de pakkans klein is en de winst groot
Het rapport noemt een aantal elementen die structureel het risico op voedselfraude vergroten, zoals de grote verschillen tussen landen in controle en handhaving, het vrijblijvende karakter van de grensoverschrijdende samenwerking voor gegevensuitwisseling en opsporing en de steeds ingewikkelder wordende voedselproductieketen. De Lange vindt dat er minder voorspelbare controles moeten plaatsvinden, dat er hogere sancties moeten komen en Europese lidstaten meer moeten samenwerken.
Rineke van Houten
