Het idee voor een Schildersmuseum ontstond naar aanleiding van een publicatie getiteld Huisschilders van Elburg (2018), die Anton van Wezep samenstelde voor de oudheidkundige vereniging Arent thoe Boecop. Dat project smaakte naar meer, en zo rezen er plannen voor een eigen Schildersmuseum. Na ampel overleg werd de zolder van Museum Elburg beschikbaar gesteld. Daarmee is ook het Schildersmuseum gevestigd in het voormalige Agnietenklooster.
Langs de smalle oude wenteltrappen klauter ik achter Anton van Wezep aan, richting de nok van het klooster; een flinke klim, maar dit vijftiende-eeuwse pand biedt helaas geen mogelijkheid voor een lift. Bij de entree staan we meteen in we de gereconstrueerde schilderswinkel, die de Elburger schilder Jacob Deetman tot 1972 dreef.
‘Tot zo’n dertig jaar geleden, voordat de grote verffabrieken opkwamen, maakten schilders vaak hun eigen verf, met pigmenten en lijnzaadolie’ legt Van Wezep uit, wijzend op de zogeheten ‘potmolen’ met het imposante draaiwiel bij de werkbank.
Virtuoos
Op de zolder zijn gedreven vrijwilligers nog druk bezig om de puntjes op de i te zetten. Voor wie bij het woord schilder alleen aan kozijnen, deuren en muren denkt, gaat hier een wereld open. Indrukwekkend zijn vooral de hout- en marmerimitaties, een specialisme apart. Van Wezep toont een paneeltje met waarlijk virtuoos geschilderd notenhout, waarmee de maker dan ook een prijs won.
‘Huisschilderwerk en kunstschilderwerk gaan dan ook nogal eens in elkaar over,’ merkt Van Wezep op, en eigenlijk is dat logisch. Een bekend voorbeeld is de schrijver-schilder Jacobus van Looy (1855-1930); hij leerde het ambacht als nederig hulpje van een huis- en rijtuigschilder.
Gebrandschilderd embleem van Sint-Lucas
Gilden en onderwijs
Een apart display is gewijd aan van de geschiedenis van de gilden en de ontwikkeling van het beroepsonderwijs voor schilders. Zo wordt er gerept van het Elburgse ‘gilde van Sint-Josef’; Jezus’ adoptiefvader is namelijk patroon van de bouwvakkers, inclusief de huisschilders. Ook zien we het gebrandschilderde gildewapen van Sint-Lucas. Van Wezep: ‘De evangelist Lucas is patroon van de kunstenaars, omdat hij zo’n beeldende schrijfstijl had.’
Lange tijd was een georganiseerde vorm van beroepsonderwijs afwezig, doordat in 1798 het gildesysteem na 800 jaar werd afgeschaft. Volgens de Bataafse Republiek strookte het namelijk met het ideaal van vrijheid, gelijkheid en broederschap. ‘De schilders hebben zich daar lang tegen verzet,’ weet Anton van Wezep. Pas tegen het eind van de negentiende eeuw kwam er weer iets als beroepsonderwijs op.
Verf testen
Op de museumzolder loopt ook vrijwilliger Christiaan Weijenberg rond, evenals Van Wezep telg uit een dynastie van huisschilders. Weijenberg beheerst het métier van schilderkunst en vertelt hoe hij in 2016 voor Talens een nieuw soort verf moest testen. Als proeve schilderde hij een kopie van het Bergachtig landschap met de verzoeking van Christus (1538) door de Brabantse Lucas van Valckenborch. ‘Het zestiende-eeuwse origineel was overigens niet met olieverf geschilderd, maar met tempera,’ vertelt Weijenberg, ‘en dat is toch een heel andere techniek.’
Curieus zijn verder de drukrollen; cilindervormige stempels om stroken behang mee te decoreren. Als voorbeeld van letters schilderen zien we de tekst ‘Vrees de Zee en prijs Uw God / is des Zeemans eerst Gebod.’ Het betreft hier het luik uit een Elburgse botter, dat toegang gaf tot het vooronder. À propos: kenmerkend voor Elburg als voormalige Zuiderzeestad is dat veel visserszonen vanaf 1932 − na het dichten van de Afsluitdijk − hun toevlucht zochten tot het schildersambacht.
Officieel geopend
Op 31 maart is het Schildersmuseum officieel geopend. De collectie omvat onder meer diverse examenwerkstukken (marmer- en houtimitaties op panelen), schildersgereedschap, diploma’s en oorkondes, maar ook reclamemateriaal uit vroeger tijden. Intrigerende stroken van kleurige staafjes blijken bij nader inzien te bestaan uit talloze ballpoints van allerlei schildersbedrijven. Foto’s en informatieve teksten geven een indruk hoe de schilders vroeger te werk gingen. En na een bezoek aan dit museum besef je pas goed hoeveel disciplines er schuilgaan onder de paraplu van het schildersambacht.
Schildersmuseum Elburg
Jufferenstraat 8, 8081 CR Elburg (Museum Elburg)
Tel. 0318 513 049
www.schildersmuseum.nl
